Dagblaðið Vísir - DV - 21.05.1983, Blaðsíða 2

2
DV. LAUGARDAGUR 21. MAI1983.
Arnarungarnir aru HtUfJörieglr fyrst framan af ævinnl. Þurfa þair mikillar aöhiynningar viö fyrstu vikurnar.
Fyrst framan af sofa þair i hraiðunum um nmtur, anda aru þair langi undir umsjá foraldranna sam kanna
þaim ítarfaga aiit sam að vaiðiskap fýtur og val uppöidum arni barað læra.
/ B/Ómaborg færðu mikið úrval af pottablómum — blómstrandi
plöntur á besta fáanlegu verði
Hrein b/óm —góð b/óm—ódýr b/óm
Örfá dæmi um verð:
Blómstrandi dahlíur.......................................kr. 45.00
Cyperus (atternifolius). nílarsef til framhaldsræktunar...kr. 40.00
Hanakambur hanastél,
tvær til þrjár i potti............................... kr. 55.00
Flauelsblóm. blómstrandi..................................kr. 55.00
Blómstrandi salvia, mjög falleg...........................kr. 75.00
Coieus, margar gerðir, veró frá...........................kr. 39.00
Húsfriður.................................................kr. 70.00
Hundaþúfa.................................................kr. 65.00
Jómfrúhár.................................................kr. 75.00
Burknar frá...............................................kr. 85.00
Blómstrandi aronsskegg (þúsund barna móðir)...............kr. 85.00
Blómstrandi fljúgandi diskar .............................kr. 95.00-
Asparagus sprengeri.......................................kr. 115,00
Hinn góðkunni h/jóm/istarmaður, Theodór
Kristjánsson, /eikur létt /ög á Yamaha um he/gina.
Gott úrval af /eikföngum og gjafavörum.
T. d. gull og silfur
Nýtt, sænskar trévörur, danskar trévör-
ur. ís, pylsur, öl. íslenskir tómatar,
agúrkur á mjög góðu verði.
AFSKORIN BLÓM í ÚRVALI
Opið mánudaga—miðvikudaga frá 09—
20, fimmtudaga—sunnudaga, opið 09—
22.
ORiV-
liVIV
FREMSTUR FUGLÆ
— Örninn er allra íslenskra fugla mestur aö vallarsýn og eigi síður á flugi.
Hann hefur verið nefndur konungurinn í fuglaríki okkar, og ber honum það nafn
með réttu ef við viljum þar konung hafa. Sem konungur fuglanna ríkir hann að
einvalda sið og er bæði haröur og grimmur, ef því er að skipta, enda á hann sér
ekki jafnoka. Honum virðist allþungt um flug meðan hann er að hefja sig til flugs-
ins, en þegar hann hefir fengið byr undir báða vængi verður annað uppi, því hann
svifur bæði hátt og tignarlega, enda er vænghaf hans allt að tveir og hálfur
metri.
Svo er sagt í bók einni frá fyrri hiuta þessarar aldar og leynir hrifningin sér ekki
yfir þessari einu arnartegund sem lifir á íslandi. Ýmsir aðrir sem skrifað hafa
um íslenska örninn eru ekki eins vinsamlegir í umsögnum sínum um þennan rán-
fugl; segja hann bústinn og luralegan, styggan og „huglítinn fugl sem hafi lítið
annað en illt í f ör með sér”.
Og víst er að afstaða manna til arnarins hefur alltaf verið tvíbent. Annars vegar
hafa menn dáðst að flugfimi hans og glæsileik og haft hann í óteljandi fánum og
skjaldarmerkjum. Hins vegar hefur örninn verið hataður, og er svo sums staðar
enn. Hefur hann verið ofsóttur miskunnarlaust vegna þess tjóns sem menn telja
að hann valdi á bústofni og öðrum nytjadýrum.
Hér á eftir fylgir nokkur greinargerð um íslenska haförninn, lesendum jafnt til
fróðleiks og ánægju. Er fyrst vikið að þeirri útrýmingarhættu sem hann hefur átt
við að stríða hér á landi sem og annars staðar í heiminum, en á fyrri hluta þessar-
ar aldar var svo langt gengið á stofn hans að örninn mátti teljast næstum út-
dauður. Með friðunaraðgerðum á síðustu áratugum hefur þó tekist að koma í veg
fyrir aldauða þessarar merkilegu fuglategundar. Samt á arnarstofninn enn langt
i land að ná sér eftir þá aðför sem hann sætti af manna völdum fyrr á timum.
Ofsóknir mann gegn örnum — og
jafnframt flestum öðrum ránfuglum —
eiga sér langa sögu en fóru fyrst að
hafa veruleg áhrif á átjándu og
nítjándu öld er notkun skotvopna varð
almennari og farið var að leggja gildr-
ur og bera út eitruð hræ. Ekki bætti úr
skák þegar farið var að greiða há verð-
laun fyrir hvern unninn f ugl.
Þótt mjög hafi dregið úr þessum of-
sóknum og þeim sé nú hætt mjög víða í
Norður-Evrópu er þessu drápi fram-
haldiö enn þann dag í dag í sumum
löndum Suður-Evrópu.
Síðustu áratugina hafa nýjar ógnir
komið til sögunnar, það er skordýra-
eitrið. Um 1940 hófst framleiðsla á
ýmsum lífrænum klórefnasambönd-
um, til dæmis DDT. Efni þessi hafa
verið notuð í miklu magni til að drepa
skordýr. Ránfuglar fá þessi efni í sig
úr líkama þeirra dýra sem þeir éta.
Efnin eru fituleysanleg og sa&iast fyr-
ir í líkama ránfuglanna en eyðast ekki.
Mjög lítið magn þarf af klórkolvetnum
til að koma í veg fyrir eðlilega tímgun
fuglanna og þar með endurnýjun
þeirra eöa fjölgun. Þau svæði sem
verst hafa orðið fyrir barðinu á notkun
skordýraeitursins eru Evrópa, Sovét-
ríkin og norðanverð Ameríka. Neikvæð
áhrif þessara efna á ýmsa ránfugla-
stofna á þessum svæðum eru talin, að
mati sérfróöra manna, meiri en sam-
anlögö áhrif allra annarra þátta, bæði
náttúrlegra og af manna völdum.
Alfriðaður síðan 1913
Haförninn hefur ekki fariö varhluta
af ofsóknum. Honum var útrýmt víða í
Evrópu, og annars staðar fækkaði hon-
um mjög verulega. Nú eru stærstu
stofnarnir í Rússlandi og Noregi eöa
um þrjú hundruð og fimmtíu pör, í
Austur-Þýskalandi um hundrað og
fimmtán pör og Svíþjóð um fimmtíu til
sextíu pör. A Islandi teljast nú vera
milli þrjátíu og þrjátíu og fimm amar-
hjón.
Hérlendis fór erninum ekki að fækka
verulega fyrr en á síðari hluta nítjándu
aldar. Þá hófst stórfelld útrýmingar-
herferð gegn honum vegna þess skaöa
sem menn töldu að hann ylli í æðar-
vörpum og með lambadrápi. Einnig
var farið að eitra fyrir refi og hafði þaö
mikil áhrif á amarstofninn, þar sem
öminn lifir að nokkru leyti á hræjun-
um. Reyndar var sérstakt hagsmuna-
félag stofnað hér á landi sem vann
gagngert og einvörðungu að útrým-
ingu arnarins hvar sem hann var að
finna. Það barað vísu ekki nafn arnar-
ins, samkvæmt hlutverki sínu, heldur
hét það Æöarraktarfélagið við Breiða-
fjörð. Það var stofnað árið 1885 og á
sínum tíma borgaöi félagiö há verð-
Iaun fyrir hvern unninn örn. Sem betur
fer, fyrir arnarstofninn, lognaðist þaö
út af árið 1892 og hefur ekki bólað á því
síðan.
Fyrr á öldum var öminn útbreiddur
um allt land, ekki einungis við sjávar-
síðuna eins og nú heldur einnig við ár
og fiskivötn svo sem Þingvallavatn,
Mývatn og Veiðivötn. Aðalheimkynni
hans voru þó alltaf á vestanverðu land-
inu, við Faxaflóa, Breiðafjörð og á
Vestfjörðum. Aldrei mun hann hafa ver-
ið algengur og giskað hefur verið á að
stofninn hafi ekki verið stærri en í
mesta lagi þrjú hundruð pör þegar best
lét. A síöari hluta nítjándu aldar fer að
halla undan fæti, eins og fyrr greinir,
og í byrjun tuttugustu aldar vom ekki
nema örfá pör á landinu, flestöll við
Breiðafjörö og á Vestfjörðum. Áætlað
hefur veriö að 1880 hafi verið um
hundrað amarhreiöur í landinu en
fjörutíu ámm síðar, eöa 1920, hafði
þeim fækkaö niður í aöeins tiu svo aö
allir geta séð hversu stofninn var þá
hætt kominn og lá við algjörri útrým-
ingu.
I byrjun þessarar aldar gerðu menn
sér grein fyrir aö erninum myndi
veröa útrýmt með öllu ef ekkert y rði að
gert. Arið 1913 gerðist þaö því að sam-
þykkt voru lög frá Alþingi þess efnis aö
örninn skyldi vera alfriöaður um fimm
ára skeið. Að þessum fimm árum liðn-
um var f riðunin framlengd og hefur ís-
lenski haföminn verið alfriðaður alla
daga síðan. Þrátt fyrir það hefur ömum
f jölgaö hægt hér á landi á síðustu ára-
tugum. Arið 1939 var fjöldi hreiðra ein-
ungis níu. Arið 1959 verptu hér eUefu
pör og árið 1967 er vitaö um tólf amar-
hreiöur og svo má áfram telja.
Þaö vekur athygU að mjög UtU eða
engin fjölgun arna varð frá því 1913 er
friðunin var samþykkt og fram tU 1959.
En þess er að gæta að eitrað var fyrir
refi allt þetta tímabU og hefur það ef-
laust átt mikinn þátt í því að halda
stofninum niðri en taUð er að ungfugl-
ar á f yrsta ári lifiað miklu leyti á hræj-
um og er því lfklegt að þeir hafi orðiö
mjög fyrir barðinu á refaeitri. Þótt öm-
inn sé alfriðaður lögum samkvæmt er
ekki þar meö sagt aö aUir virði þau lög
og má telja víst að amardráp hafi
haldið áfram eftir friðun þó í minna
mæU hafi verið. Engu að síður hafa
friðunarlögin frá 1913 að öllum Ukind-
um komið í veg fyrir algera útrýmingu
amarins hér á landi. Víst þykir aö þau
hafi komist í gildi á síðustu stundu því
ef amarofsóknir hefðu haldið áfram
nokkur ár í viðbót af líku kappi og
þeim var sinnt af æðarfriðunarsinnum