Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.1986, Blaðsíða 13

DV. FÖSTUDAGUR17. JANÚAR1986.
13
Er stjórnarskráin tóm tjara?
Það er skelfilegt til þess að vita
að eitthvað í kringum þrjú hundruð
íslendingar skuli deyja árlega
löngu fyrir aldur fram vegna þess
að þeir reyktu.
Fólk hreinlega styttir sér aldur.
Reykingar valda krabbameini,
hjartasjúkdómum, asma og ótal
öðrum sjúkdómum.
Það er engin furða að ótímabær
dauðsföll og sjúkdómar af völdum
reykinga fái menn til að hugsa -
og til að gera eitthvað í málinu.
Snúist til varnar
Ýmislegt er gert til að fá fólk til
að draga úr reykingum og helst
hætta. Aróður er talsverður.
Læknar gefa út viðvaranir.
Krabbameinsfélagið upplýsir um
ástandið. Aðvaranir eru prentaðar
á sígarettupakka. Og það er bann-
að að auglýsa tóbak, enda ekki
talið verjandi að leyfa framleiðend-
um þess að halda þessari heilsu-
spillandi vöru að fólki.
Þar er höfundur þessara orða
kominn að máli sem talsvert hefur
verið til umfjöllunar í fiölmiðlum
að undanförnu.
Tóbakið í Samúel
Tímaritið Samúel hefur af heil-
brigðisráðuneyti, Hollustuvernd
ríkisins, Tóbaksvarnarnefnd og
Heilbrigðiseftirliti verið sakað um
birtingu tóbaksauglýsingar. Um
allt land, nema í Reykjavík og á
Seltjarnarnesi, hefur sala Samúels
verið stöðvuð.
í Samúel birtist frásögn af nýjum
þýskum sígarettutegundum á
markaðnum, litmyndir af þeim og
einnig umfjöllun um samkeppni
innflytjenda sem keppast við að
bjóða ódýrar sígarettur.
Það er í anda tóbaksvarnarlag-
anna að tekið sé hart á slíkri
umfiöllun.
Hvað segir stjórnarskráin?
En aðgerðir hinna opinberu aðila
gegn Samúel eru ekki í anda stjórn-
arskrárinnar. Það að stöðva sölu
blaða án dóms, eða að um stórkost-
lega almannahagsmuni sé að ræða,
stríðir gegn þeirri grein stjórnar-
skrárinnar sem tryggir prentfrelsi.
í 72. grein stjórnarskrárinnar
segir meðal annars: „Ritskoðun og
aðrar tálmanir fyrir prentfrelsi má
aldrei í lög leiða.“ Þótt allir Islend-
ingar nema einn fylgi ákveðnu
vinsælu máli þá hefur þessi eini
fullan rétt til að hafa aðra og óvin-
sæla skoðun án þess að vera ofsótt-
ur.
Þess vegna verður löggjafinn að
fara ákaflega varlega í lagasetn-
ingu sem á einhvern hátt þrengir
að skoðanafrelsinu.
Aðgerðirnar lögleysa
Þegar Alþingi setur lög sem
banna „hvers konar tilkynningar
til almennings" um ákveðin mál-
efni þá er það ekki bara að hætta
sér út á hálan ís heldur beinlínis
að setja lög sem standast ekki
gagnvart stjórnarskránni.
Þannig eru tóbaksvarnarlögin
sem tóku gildi 1. janúar 1985. Þau
banna í fyrsta lagi allar beinar og
óbeinar auglýsingar á tóbaki og
segja síðan að nánar til tekið séu
auglýsingar hvers konar tilkynn-
ingar til almennings.
Lögin teygja sig of langt þegar
þau skilgreina hvað sé auglýsing.
Með þeirri skilgreiningu brjóta
stjórnvöld gegn stjórnarskránni.
Þessi lög gefa hættulegt fordæmi.
Það er hrein lögleysa að banna
fiölmiðlum „hvers konar tilkynn-
ingar“ um ákveðið málefni, jafnvel
þótt málefnið sé óvinsælt. Allar
ritskoðunaraðgerðir, sem byggja á
slíku lagabanni, eru þannig lög-
leysa.
Fordæmið er hættulegt vegna
þess að þá er Alþingi í lófa lagið
að banna „hvers konar tilkynning-
ar“ um önnur „óvinsæl" málefni.
Stjórnarskráin kveður svona skýrt
á um prentfrelsi til að koma i veg
fyrir að stjórnvöld geri tilraun til
að hefta skoðanafrelsi í þjóðfélag-
Kiallarinn
Ólafur Hauksson,
ritstjóri og útgefandi
hjá SAM-útgáfunni
inu. Þau eru jú undirstaða lýðræð-
isins.
Heiibrigðiseftirlitið
Það er ákaflega hæpin ráðstöfun
að fá heilbrigðiseftirliti það vald í
hendur að stöðva dreifingu fjölmið-
ils ef því þykir umfjöllun hans
brjóta gegn tóbaksvarnarlögum.
Það er móðgun við prentfrelsið.
Enn alvarlegra er það að hvaða
heilbrigðisnefnd sem er á landinu
getur tekið sér þetta stöðvunarvald
í hendur. Sú nefnd hefur í hendi
sér að ákveða hvað hún telur vera
„hvers konar tilkynningu til al-
mennings".
Og aumingja heilbrigðisnefnd-
irnar og eftirlitsmenn þeirra á
hverjum stað bera alla ábyrgðina,
jafnvel þó öll fyrirmæli til þeirra
komi að ofan, frá heilbrigðisráðu-
neyti og Hollustuvernd,
Grundvallarskilyrði fyrir stöðv-
un dreifmgar á fjölmiðli án dóms
er sú að tiltekið efni hans skerði
brýna hagsmuni, að mati stjórn-
valda. Því skilyrði var ekki fyrir
að fara nú. Heilbrigðiseftirlitið fór
offari í aðgerðum sínum.
Til hvers tóbaksumfjöllun?
Reykingar eru löglegar á íslandi.
Ríkið selur landsmönnum tóbak. 1
verslunum er mikið úrval af tóbaki.
Innflytjendur keppast um að koma
að nýjum og ódýrum tegundum.
Neytendur tóbaks eru fiölmargir,
þótt þeim fari sem betur fe'r fækk-
andi. En til hvers að hafa úrval
tóbakstegunda ef neytendur mega
ekki vita af þeim? Hvers vegna má
fiölmiðill ekki upplýsa um nýjar
tegundir og hvað sígaretturnar
kosta? Reykingamenn eru neyt-
endur eins og aðrir.
Viðbrögðin gegn tóbaksfrásögn
Samúels eru full af hræsni. Það er
gefið í skyn að tóbaksfréttir (eða
hvers konar tilkynningar eða aug-
lýsingar) ráði þvi hvort fólk reykir
eða ekki. Samt var það svo að eftir
að tóbaksauglýsingar voru bann-
aðar hér á landi árið 1971 þá varð
stöðug aukning á reykingum ár frá
ári, allt þar til í fyrra. Þá minnkaði
salan um 20 tonn. Tuttugu tonn
samsvara neyslu 2.730 reykinga-
manna á ári ef þeir reykja pakka
ádag.
Auglýsingabann dregur ekki úr
reykingum. Það sem dregur úr
reykingum er fyrst og fremst áróð-
ur gegn þeim og heilbrigð umræða.
Samúel tekur þátt í þeirri umræðu,
á sinn hátt. Samúel hefur margoft
áður bent í greinum á skaðsemi
reykinga. En Samúel hefur líka
rétt til að birta fregnir af hinni
hlið málanna - jafnvel þó hún sé
óvinsæl.
Olafur Hauksson
a „Fordæmið er hættulegt vegna þess
™ að þá er Alþingi í lófa lagið að banna
„hvers konar tilkynningar“ um' önnur
„óvinsæl“ málefni.“
„Það að stöðva sölu blaðs án dóms, eða að um stórkostlega almannahagsmuni sé að ræða, stríðir
gegn þeirri grein stjórnarskrárinnar sem tryggir prentfrelsi.“
Fyrir Akureyri
„Og enn er það spurningin hvort Akureyringar vilja komast á
landakort þeirra sem vilja gera stóra hluti og borga fyrir það.“
a „Að íhuguðu máli var hugmynd
™ Bandaríkjamannanna sú að Akureyri
gæti auðveldlega orðið meiriháttar skíða-
staður jafnt vetur sem sumar.“
Fyrir sautján árum var ég feng-
inn til þess með fleirum að endur-
reisa Ferðamálafélag Akureyrar.
Það var skemmtilegt viðfangsefni
og ýmsu var sinnt.
Þá höfðum við áhyggjur af því
að útlendingar og allt eins Islend-
ingar utan af landi, séð frá Akur-
eyri, vissu ekki nóg af bænum og
notuðu hann í besta lagi sem tylli-
tá á leiðinni annað.
Viðfangsefnið var að breyta þess-
ari mynd.
Okkur varð fljótt ljóst að með
smávægilegum breytingum á
ferðaáætlunum skrifstofa og flug-
félaga mætti hemja ferðalanga ögn
lengur í bænum en áður til þess
að njóta Akureyrar og Eyjafiarðar
betur og til þess að Akureyringar
nytu einhvers arðs af ferðaþjón-
ustu, svo um munaði. Einhverju
varðáorkaðíbili.
Samtímis blasti við að Akur-
eyringar yrðu að skapa ferðaþjón-
ustu í bænum tiltekin framtíðar-
hlutverk. Hér hirði ég ekki um að
nefna fleiri en eitt. Og enn er það
í gildi, í mínum huga eins og
óhreyfð gullnáma.
Fjallog jökull
Á þessu ári, sem ég gegndi for-
mennsku í endurreistu Ferðamála-
félagi Akureyrar, fengum við með-
al annars heimsókn fólks sem kalla
má með réttu sérfræðinga í upp-
byggingu og rekstri skíðafialla.
Þetta gerðist í samvinnu við Loft-
leiðir sem þá voru enn til.
Fólkið kom frá Bandaríkjunum.
Einn var i vetrarólympíunefnd
Bandaríkjanna., Einn var eigandi
þekktra skíðasvæða. Og kona hans
var þekktur greinahöfundur í
Bandaríkjunum og fiallaði um
tómstundamál.
Við huðum þeim að sjálfsögðu i
Hliðarfjall en einnig í flugferð um
nágrannahéruð. Fólkið lenti í þoku
í Hlíðarfialli en björtu annars.
Dómar þessa fólks voru merkileg-
ir og eru enn í fullu gildi. Að íhug-
uðu máli, eftir þessa heimsókn,
spurði skiðafiallaeigandinn hvort
hann gæti fengið Hlíðarfiall og
Vindheimajökul á leigu og byggt
hótel í miðbæ Akureyrar. Heima-
mönnum óx þessi ósk í augum.
Greinar i bandarískum blöðum
um þetta fyrirbæri, Akureyri og
nágrenni, hleyptu af stað nokkru
bréfaflóði til okkar og Ferðaskrii-
stofu Akureyrar. Annað varð ekki
að veruleika.
Hugmyndin
Þessir bandarísku gestir okkar
hræddust ekki þokuna í Hlíðar-
fialli. Þeir dásömuðu víðáttuna og
skógleysið á skíðasvæðinu, tengsl-
in við náttúruna í kringum Akur-
eyri, Eyjafiörð, Mývatnssveit og
margt annað sem tengdi sumar og
vetur. Þeir sögðu að með því að
ná til Vindheimajökuls á sumrin
til skíðaiðkunar væri Akureyri
rakin paradís þeirra mýmörgu
Bandaríkjamanna sem vilja njóta
áður óþekktra lystisemda, nærri
því hvað sem það kostar. Og hvað
er meira en að komast á þennan
stað, jafnvel norður að eða norður
fyrir heimskautsbaug - snögga ferð
til Grímseyjar?
H vað vantaði þá og hvað vantar?
Að íhuguðu máli var hugmynd
Bandaríkjamannanna sú að Akur-
eyri gæti auðveldlega orðið meiri-
háttar skíðastaður jafnt vetur sem
sumar. Akureyri gæti orðið al-
þjóðleg tómstundaborg skíða-
manna og náttúruunnenda.
Kjallarinn
HERBERT
GUÐMUNDSSON
BLAÐAMAÐUR
En til þess að gera bæinn að
skíðamiðstöð og miðstöð náttúru-
undra, sjaldgæfra eða einstakra
náttúruundra, þyrfti umfram allt
annað að byggja stórt og fullkomið
hótel í hjarta bæjarins, fullkomnar
skíðalyftur uppi í Hlíðarfialli og
Vindheimajökli og teinabraut milli
miðbæjarins og skíðastaðanna.
Þetta var málið og þetta er málið.
Og enn er það spurningin hvort
Akureyringar vilja komast á
landakort þeirra sem vilja gera
stóra hluti og borga fyrir það.
Hvort þeir vilja efna til samstarfs
og átaka og græða á þvf að eiga
slíka möguleika sem nú eru nánast
ekkert annað en landslag við norð-
urheimskautsbaug.
Herbert Guðmundsson