Dagblaðið Vísir - DV - 27.06.1986, Blaðsíða 15

Kjallarinn
„Þaö eru helst rásir rikisútvarpsins sem þenja sig út á alla kanta.“
Ekki heldur Rolf
Ymsir ráku upp harmakvein þegar
fréttist að Rolf Johansen stórbis-
nessmaður og fleiri ætluðu að heíja
rekstur sjónvarpsstöðvar. Menn
þóttust sjá endaiok íslenskrar menn-
ingar.
En Rolf og félagar sáu ekki grund-
völl fyrir sjónvarpsrekstrinum,
jafnvel þó þeir hefðu ætlað sér að
nota ódýrt erlent efni sem megin-
uppistöðu dagskrár.
En til eru bjartsýnismenn. íslenska
sjónvarpsfélagið er að he§a innrétt-
ingar á sjónvarpsstöð. Það yrði
fyrsta sjónvarpsstöðin til að keppa
við ríkissjónvarpið.
Haft hefur verið eftir forráða-
mönnum Islenska sjónvarpsfélagsins
að stofnun stöðvarinnar kosti um 25
milljónir króna. Vafalitið er þessi
upphæð frekar vanætluð en ofætluð.
Sambærilegar stöðvar danskar hafa
kostað helmingi meira.
Útvarps- og sjónvarpsrekstur á ís-
landi er hins vegar svo óskrifað blað
að áhættan er geysimikil. Þess vegna
hafa þeir verið teljandi sem raun-
vemlega ætla sér út í samkeppnina
við ríkið.
Ólafur Hauksson.
„Þeir sem bölsýnir voru á frjálsan útvarps-
rekstur fullyrtu að íslenskt auðvald mundi
leggja öldur ljósvakans undir sig.“
DV. FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 1986.
Hvar eru allar útvarpsstöðvarnar?
Já, hvar eru allar útvarpsstöðv-
amar? Hálft ár er liðið frá þvi réttur
til útvarpsrekstrar var rýmkaður og
leyfisveitingar hófust í mars síðast-
liðnum. Samt bólar ekkert á þeim
íjölda útvarpsstöðva sem ýmsir
spáðu að myndu taka til starfa í ein-
um grænum hvelli.
Það em helst rásir ríkisútvarpsins
sem þenja sig út á alla kanta. Þjón-
usta þess hefur stóraukist undan-
farin tvö ár. Fæstir bjuggust við
slíku. Menn áttu allt eins von á því
að ríkisútvarpið mundi daga uppi
með sérvitringadagskrá á einni rás
að hætti guiuradíósins, á meðan
einkastöðvar tækju völdin.
Útvarp er áhætta
Þeir sem bölsýnir voru á frjálsan
útvarpsrekstur fullyrtu að íslenskt
auðvald mundi leggja öldur ljósvak-
ans undir sig. Þá kæmust eigendur
íjármagnsins í áhrifamikla áróðurs-
stöðu.
Svo er ekki raunin. Þeir örfáu
aðilar sem sýnt hafa útvarpsrekstri
áhuga koma úr öllum áttum. Vinsæl
útvarpsstöð starfaði um hríð í maí.
Það var Rás A, útvarp Alþýðu-
flokksins. I Vestmannaeyjum hefur
trillukarlinn Ragnar Sigurjónsson
sótt um útvarpsleyfi.
íslenska útvarpsfélagið er að öllum
líkindum fyrsta alvöm útvarpsstöð-
in í einkaeign sem mun hefja
útsendingar í Reykjavík. Eigendur
hennar em flestir kaupsýslumenn.
Útvarpsrekstur einkaaðila á Islandi
er óskrifað blað og áhættan mikil.
Þess vegna hefur fjöldi manna verið
fenginn til að leggja áhættufjármagn
í fyrirtækið. Öðmvísi hefði ekki ver-
ið hægt að byrja.
En ef forsvarsmenn íslenska út-
varpsfélagsins hefðu ætlað sér að
nota stöð sína til einhliða „auð-
valdsáróðurs", þá hefðu þeir vart
ráðið sem útvarpsstjóra mann sem
þekktur er fyrir óhlutdrægni og
heiðarleika í fréttamennsku.
Ekkert bólar á útvarpi Frjálsrar
fjölmiðlunar sem gefur út DV. Þó
em ýmsir forráðamenn þess fyrir-
tækis ekki óvanir áhætturekstri, til
dæmis í flutningaþjónustu.
Það þarf peninga
Áður en blákaldur vemleikinn
gekk í garð lýstu margir yfir áhuga
á að fara út í útvarpsrekstur. Þar
vom jafht áhugasamir einstakling-
ar, félagasamtök og fyrirtæki. En
þegar þessir aðilar fóm að leggja
saman tölur þá runnu á þá tvær
grímur.
Útvarpsstöð verður ekki stofnuð
fyrir minna en fimm til fimmtán
milljónir og rekstur hennar kostar
vart undir einni og hálfri milljón
króna á mánuði, þó ekkert verði
bruðlað með fé.
Ólafur Hauksson
ritstjóri og útgefandi
hjá Sam-útgáfunni.
Fáir virðast tilbúnir til að leggja
út í óvissuna. Jafhvel stöndugir
kaupsýslumenn slá saman í púkk til
að jafna áhættunni eins og hjá ís-
lenska útvarpsfélaginu.
Umræður SÍS, ASÍ og annarra fé-
lagaamtaka um sameiginlegan
útvarps- og sjónvarpsrekstur hafa
ekki skilað öðm en vitneskjunni um
að fyrirtækið er of dýrt til að þessir
aðilar ráði við það. Þó ber að gæta
þess að í þeim viðræðum var ekki
gert ráð fyrir utanaðkomandi tekj-
um til að standa undir rekstrinum.
Kirkjan lýtur pólitískri yfirstjóm
Kirkjan lýtur pólitískri
yfirstjórn
Ef kristin kirkja á að geta staðið
undir hlutverki sínu og umboði þá
er það frumskilyrði að hún fái notið
freísis og sjálfstæðis í starfi sínu. Það
er hluti hins kristna boðskapar að
kirkjan sé frjálst og óháð samfélag
án hvers konar utanaðkomandi
íhlutunar. I þessu felst að kirkjan
sjálf fái ráðið skipulagi sínu og
starfsháttum og njóti einnig fjár-
hagslegs sjálfstæðis. Fyrir þessum
frumréttindum berjast kirkjur víða
um heim, í austantjaldslöndunum,
S- og M-Ameríku og Afríku. Hér á
íslandi er þessu öðmvísi farið. ís-
lenska kirkjan þarf að una því að
ríkisvaldið fari með úrslitastjóm
kirkjumálefna í landinu og er þar
með háð pólitískum vilja um heildar-
stjóm sinna málefna.
Dæmi um ríkisfjötra
kirkjunnar
Starfeháttum og skipulagi kirkj-
unnar er skipað með lögum frá
Alþingi. Rekstur kirkjunnar er í
höndum kirkjumálaráðuneytisins og
nokkurra annarra ríkisstofnana í
samvinnu við Biskupsstofu. Þannig
er pólitískur krikjumálaráðherra í
raun rekstrarstjóri kirkjunnar, enda
þarf til hans að leita með brýnustu
og helstu rekstrarmálin, auk þess
hefur hann tök á að skipta sér af
öllu smáu og stóm í rekstri og starfe-
háttum kirkjunnar sem hann vill.
Táknrænt fyrir herradóm ráðherr-
ans yfir kirkjunni er að hann skipar
sóknarpresta í embætti með bréfi og
undirskrift sinni. Ef grannt er skoð-
að þá em sóknarprestar ekki ábyrgir
gjörða sinna gagnvart söfhuði eða
kirkju heldur gagnvart ríkisvaldinu
og ráðherranum sem þá skipar.
Þannig veitir ráðherrann sóknar-
prestum einnig lausn frá embætti
enda em sóknarprestar opinberir
embættismenn íslenska ríkisins.
Stjómmálamenn á Alþingi skipa
starfeháttum kirkjunnar með lögum
og ákveða hvemig fjánnunum er
varið til jsameiginlegra starfsþátta
kirkjunnar. Meira að segja hafa
stjómmálamenn á Alþingi sett lög á
kirkjuna er kveða á um hversu oft
skuli messað í kirkjum landsins. Er
það líklega einsdæmi í lúterskri
kirkjusögu að sóknamefhd og sókn-
arprestur þurfi að lúta pólitískri
íhlutun um messugjörðir, alla vega
vestan jámtjalds.
I mörg ár hefur kirkjan náðarsam-
legast óskað eftir því við Alþingi að
prestskosningEu- verði afnumdar.
Stjómmálamenn á Alþingi hafa
hafnað þessari ósk, væntanlega
vegna pólitískra hagsmuna. Áhuga-
fólki um kirkjumálefhi er löngu ljóst
að breyta þarf prestakallaskipaninni
í landinu til að leiðrétta misvægi á
fjölda sóknarbama á milli presta-
kalla í samræmi við búsetuþróun
síðustu áratuga. Dæmi er um að einn
sóknarprestur þjóni jafnmörgum
sóknarbömiun og hinir prestamir
fimm í sama prófastsdæmi. Stjóm-
málamenn á Alþingi ráða hvort og
hvemig þessu verður breytt. Kirkju-
málaráðuneytið fer með öll jarðar-
mál kirkjunnar og ber ábyrgð á
kaupum og sölu þeirra eins og um
hreina eign ríkisvaldsins væri að
ræða. Þar hefur pólitískur ráðherra
úrslitavald, hverjum selt er og skil-
málum. Pólitískur ráðherra ræður
miklu um þátttöku kirkjunnar í al-
þjóðlegu samstarfi kirkna, hvort
ferðir séu famar til ráðstefnuþátt-
töku eður ei. Dæmi um slíka íhlutun
er án efa hægt að finna.
Þannig er lengi hægt að telja dæm-
in er lýsa því pólitíska kverkataki
er ríkisvaldið hefur á hinni kristnu
og lútersku kirkju. Miðað við núver-
andi ástand miðast hagsmunir
kirkjunnar við að ráðherrann og
Alþingi fari mildilegum höndum um
kirkjuna og beiti valdi sínu í sam-
ræmi við það. En valdið um rekstur,
skipan og stjómun kirkjunnar er í
höndum hins veraldlega og pólitíska
Gunnlaugur
Stefánsson
guðfræðingur, starfsmaður
Hjálparstofnunar kirkjunnar.
valds. Það er mergur málsins og
samræmist aldrei kristnum kirkju-
skilningi.
Ekki slíta, heldur breyta
Hér er ekki verið að boða sam-
bandsslit ríkis og kirkju. Kirkjunni
ber að hafa vinsamlegt samband við
ríkisvald eins og stéttir og hópa í
þjóðfélaginu. En það er óviðunandi
með öllu að kristin kirkja sé ríkis-
stofiiun án nauðsynlegs frelsis og
sjálfstæðis. Verkalýðshreyfingin eða
samtök atvinnurekenda mundu
aldrei þola slfka ríkisforsjá, ef dæmi
er tekið. Hvemig getur þá kirkjan
unað sliku, kirkja, sem er kölluð til
starfa af Kristi sjálfum er dæmdur
var til dauða af ríkisvaldi þeirra
tíma? Kirkjan verður að standa utan
við hin pólitísku valdakerfi þjóð-
félagsins og starfshættir hennar
mega ekki standa og falla með pólit-
ískum vilja eins og nú er. Með því
er ekki sagt að kirkjan geti ekki
skipt sér af málefhum þjóðarinnar,
ef hún vilL Það er eitt hlutverk
hennar. En hætta er á að þau af-
skipti gætu orðið málimi blandin
vegna pólitískrar ríkisforsjár er
kirkjan lýtur.
Við lifum tíma þjóðfélagsbreytinga
þar sem samfélagshættir taka örum
byltingum. Kirkjan þarf að huga
gaumgæfilega að stöðu sinni í öllu
]dví umróti. Ein skipan er ekki end-
anleg og heilög þó hún hafi orðið
einu sinni til. Kirkjan verður að
vera í stakk búin til að geta haft
áhrif á þá samfélagsbyltingu sem á
sér stað. Skref í þá átt er að kirkjan
óski endurskoðunar á sambandi sínu
við ríkisvaldið í ljósi kristins frelsis
og sjálfstæðis og fái í hendur fullt
forræði yfir sjálfri sér, rekstri, skipan
og starfeháttum. I stjómarskránni
er kveðið á um stuðning og vemd
ríkisvaldsins við kirkjuna. Það þýðir
ekki að ríkisvaldið eigi að stjóma
og ráða kirkjunni heldur felst langt-
um fremur sá skilningur í þeim
ákvæðum, að kirkjan eigi að njóta
sjálfetæðis og frelsis í starfi sínu.
Gunnlaugur Stefánsson.
„í mörg ár hefur kirkjan náðarsamlegast
óskað eftir því við Alþingi að prestskosn-
ingar verði afnumdar. Stjórnmálamenn á
Alþingi hafa hafnað þessari ósk...“