Dagblaðið Vísir - DV - 30.04.1988, Blaðsíða 31

LAUGARDAGUR 30. APRÍL 1988.
39
Tungan og þingið
Svohljóöandi þmgsályktunartil-
laga var flutt á alþingi á dögunum:
Alþingi ályktar að fela mennta-
málaráðherra að láta undirbúa og
halda íslenskunámskeið fyrir al-
menning i sjónvarpi og á vinnu-
stöðum. Gera skal ráð fyrir því að
fólki gefist kostur á að rifja upp
beygingafræði íslenskrar tungu, fái
æfingu í réttritun og ritmáli, þjálf-
un í framsögn og kennslu í talmáli.
Slík námskeið skulu haldin reglu-
lega í sjónvarpi og útvarpi. Kostn-
aður vegna þeirra skal greiddur úr
ríkissjóði.
Það var og.
Þaö situr síst á mér aö mótmæla
þessri tillögu, hún er góöra gjalda
verð. Ég fór hinsvegar að velta
þrennu fyrir mér; hvað á að kenna,
hvar og hvernig?
Tillagan gerir ráð fyrir þrenns-
konar kennslu, þ.e. í beyginga-
fræði, réttritun og framsögn. Af
hverju ekki kennslu í bókmenntum
og bókmenntasögu? Lestur bók-
mennta er betri undirstaða undir
bætta máltilfinningu heldur en
kennsla í beygingafræði. Einnig
verðum við að hafa í huga að ólíkir
hópar manna hafa ólíka þörf fyrir
kennslu. Fer það til dæmis eftir því
hvaða starfi þeir sinna. Þetta á
sérstaklega við um þá tillögu þing-
mannanna að láta kennsluna fara
fram á vinnustöðum sem mér
finnst mjög gott mál og líklegt til
að skila miklu meiri árangri en
sjónvarpskennsla. Þær tilraunir
sem gerðar hafa verið til móður-
málskennslu í sjónvarpi hafa
mislukkast. Og nýjasta afrekið,
fræðsluvarpsþátturinn f'yrir nem-
endur í 9da bekk, var mjög eðlilegt
framhald af fyrri mistökum. Það
örlaði ekki á því að nýttir væru
möguleikar sjónvarps sem mynd-
miðils. Að auki var þátturinn illa
unninn. Til dæmis vitlaust klippt-
ur; þegar einn nemandinn spurði
,Mér finnst Ijótt af þingmönnum að hvetja til þess að fólk eigi að skammast sín fyrir málfar sitt.
um undirbúning fyrir ljóö þá svar-
aði námstjórinn í íslensku allt
annarri spurningu. Fyrir utan það
að láta fyrsta þáttinn vera
„kennslu í því að taka próf‘. Það
eitt lýsir mjög einhliða sýn á skóla-
starf og fræðslu. Fræðsluvarp sem
einungis stæhr kennslu í kennslu-
stofu er gelt og dæmt til að deyja.
Hinsvegar er ástæða til að aö hrósa
nemendunum fyrir skýra og góða
framsögn.
Þétta var útúrdúr. Ég spurði
þriggja spurninga, hvað á að
kenna, hvar og hvernig?
Ég get ekki svarað þessu ná-
kvæmlega frekar en aðrir. Áður en
þeim verður svarað af viti þarf að
taka kennslufræði íslenskunnar til
gagngerrar athugunar. Að mínu
viti er íslenskukennsla stöðnuð.
Fyrsta skref menntamálaráðherra
á að vera að gefa íslenskukennur-
um kost á að endurmeta íslensku-
kennslu, bæði aðferðir og
kennslubækur. Hann má líta á
Eiríkur Brynjólfsson
þetta sem áskorun. Siðan má vinna
sjónavarpsefni í samvinnu kenn-
ara og tæknimanna og vinnustaða-
námsefni í samvinnu kennara og
þeirra sem á að fræða. Þessi
fræðsla verður einnig að byggja á
þeim rannsóknum sem gerðar hafa
verið á íslensku talmáli. Allt annað
er að byija á öfugum enda og þeim
sem pissar í skóinn sinn farnast
aldrei vel.
Greinargerðin með tillög-
unni
Nú er komið að því að sorglega.
Það er greinargerðin meö tillög-
unni. Hún úir og grúir af sleggju-
dómum og svartsýnisrausi.
Þar er mikið rætt um ensk áhrif.
Dæmi: Áhrif erlendra tungumála á
málfar manna á íslandi, einkum þó
enskrar tungu, eru uggvænleg.
Enskuslettur verða sifellt meira
áberandi í málfari manna ... Setn-
ingaskipan bæði í talmáli og ritmáli
er byrjuð að brenglast og tekur
meir og meir mið af enskri
tungu ... Beygingarvillur og ritvill-
ur eru mjög áberandi bæði i talmáli
og ritmáli.
Og niöurstaðan er hræðileg. Ef
ekki verður að gert hlýtur að vera
hætta á því að íslenskunnar bíði
sömu örlög og gelískunnar á ír-
landi... Ef við tökum okkur ekki
tak og reynum að sporna við þess-
ari þróun má búast við því að
islenska sem talmál líði undir lok á
næstu öld.
Þessar skelfilegu hamfarir ís-
lenskrar timgu hljóta að stafa af
vonlausri íslenskukennslu. Nei,
reyndar ekki: íslenska er erfitt
tungumál... Þótt islenskukennsla
í skólum landsins sé yfirleitt góð
er hætta á því að málfræðiundir-
staðan gleymist og beygingar- og
stafsetningarreglur ryðgi hjá
mörgum. Ég er þeirrar skoðunar
að kennsla sem dugir ekki nema
örfá ár hljóti að vera meir en lítiö
gölluð, jafnvel þótt íslenska sé er-
fitt tungumál sem skiptir engu
máh í þessu sambandi því engir
menn i heiminum eru betur í stakk
búnir til aö læra þetta mál en ein-
mitt íslendingar sjálfir.
Ég er næstum orðlaus yfir grein-
argerðinni. Ég get bara sagt við
þingmennina: Strákar minir, það
er ástæðulaust að láta svona.
Lokaorð greinargerðarinnar
ganga út á að hefja móðurmálið til
vegs og virðingar að nýju ... með
áróðri og samstilltu þjóðarátaki...
Það þarf einnig að koma því á að
þeir sem sletta erlendum orðum að
óþörfu séu taldir hlægilegir. Enn
fremur þarf að skapa almenna virð-
ingu fyrir móðurmálinu svo að
menn fyrirverði sig fyrir að tala
lélegt mál og séu taldir aumkunar-
veðir fyrir málglöp að óþörfu. (Geta
slettur og málglöp verið annað en
óþarfi?). Mér finnst ljótt af þing-
mönnum að hvetja til þess að fólk
eigi að skammast sín fyrir málfar
sitt. Það á að hvetja fólk til aö vanda
mál sitt og síöur en svo skammast
sín fyrir að nota móðurmáhð.
Að svo mæltu óska ég ykkur náð-
ugra stunda um helgina.
Jón S. Bergmann sagði:
Skal þó enginn hannahljód
heyra í strengjum mínum.
Jón S. Bergmann, f. 1874 að
Króksstöðum í Miðfirði, var sjó-
maður og farmaður, seinast lög-
regluþjónn í Hafnaríirði. Einn
vetur var hann við nám í Flens-
borgarskólanum, hann dó í Reykja-
vík 1927. Hann gaf út tvö ljóðakver
og var með réttu kallaður hpur
hagyrðingur. Dóttir hans gaf fal-
lega út úrval vísna hans 1949.
I bókunum eru vísurnar meö fyr-
irsögnum en hér eru þær flokkaðar
eftir efni og dálítið af handahófi.
Ég mun seinna leita á þessi mið,
t.d. bráðum birta vísur sem höf-
undur orti um samtíðarmenn,
einkum við fráfall þeirra.
Vorvísur
Vorið ég að vini kýs,
verður nótt að degi,
þegar glóhærð geisladís
gengur norðurvegi.
Aldrei hefur betra á beð
brugðið næturfriði,
en að vera vakinn með
vori og fuglakhði.
Þaö er eins og vonin veik
verði gleöi saga,
þegar dauðinn hf í leik
leggur nótt og daga.
Vorið kahar kærleiks róm:
Kyrrist ahur særinn,
heíjist vallar heilög blóm, hlýni
fjallablærinn.
Svo skal haldinn seint og fyrst
sólar valla mátinn,
eftir kalda vetrarvist
verður Baldur grátinn.
Langt að handan leggur æ
ljósra stranda máttur
yfir land í ljúfum blæ,
líkt og andardráttur.
Til kvenna
Verkin huldu síðar sjást,
sálarkulda sprottin.
Hver sem duldi aha ást
er í skuld við Drottin.
Alfaðir, sem eðlið gaf,
ákvað manni og fljóði
skipti heil og hitann af
hreinni sál og blóði.
Ástin blind er lífsins lind,
- leiftur skyndivega, -
hún er mynd af sælu og synd,
samræmd yndislega.
Meðan kærleikskrafturinn
klýfur strauminn þungan,
vörðinn haldi um heiður þinn
hrein og hvassa tungan.
Halhst ég aö hrundar barm,
hitnar snortinn strengur,
þá er hvorki hryggð né harm
hægt að muna lengur.
Aldrei vermir ylur báls
eins og göfug kona,
því er hennar faðmur fijáls
fyhing allra vona.
Ástin heilög heillar mig,
hún er Drottins líki.
Meðan einhver elskar þig
áttu himnaríki.
Hafið
Sá ég lokuð sundin flest,
svarf að högum mínum,
aht það, sem ég unni mest,
er mér horfið sýnum.
Þegar hríðarhretin svört
himin byrgja öörum,
sá ég ávallt bjarma björt
blik á skýjajöðrum.
Bhtt við ysta bjargatind
blærinn kyssti daginn,
sem við nyrstu sjónar mynd
seig og gisti æginn.
Unnir ijúka. Flúðin frýs.
Fold er sjúk að líta.
Vefur hnjúkum veöradís
vetrardúkinn hvíta.
Sólareldinn syrta ský.
Svörtu kveldin falda.
Vestur heldur innreið í
ísaveldið kalda.
Oft er myrkt um ævihaf,
örbyrgð lokar vegi,
bráðum fer að birta af
betri og hlýrri degi.
Hugann æðri útsýn ber
yfir lengstu sundin,
því að mannsins andi er
engum fjötrum bundinn.
Burt frá lágu, sorg og synd,
svífur þráin skjótar,
Þegar háa himinmynd
hafiö bláa mótar.
Síst ég kvarta um salta veig,
seiddur skarti þínu.
FeUdu bjartan friðarsveig
fast að hjarta mínu.
Ýmsar stökur
Mér varö oft um hjartað heitt
heldur meir en skyldi.
Þess vegn’ er ég ekki neitt
af því sem ég vildi.
Ég hef gengiö grýtta slóð
glapinn lengi sýnum.
Skal þó enginn harmahljóð
heyra í strengjum mínum.
Jón orti á fimmtugsafmælinu:
Að ég græddi guU og völd
getur enginn sannaö,
hef ég þó í hálfa öld
heiminn víöa kannað.
Aflinn minn varð ekki stór,
oft mér lá við strandi,
eftir hálda öld ég fór
öngulsár að landi.
Þó að lækki bjarma brún
og boðar hrynji um kjölinn,
dreg ég seglin hæst við hún
og held um stjórnarvölinn.
Hugur hvass á hættustund
hleypir krafti í hmi,
þá er aUtaf eitthvert sund
opið, þó hann brimi.
Þessar skulum við svo hafa í lokin:
Sýknir þola sumir menn
sekt á öllum þingum,
Grettis böl er arfgengt enn
ýmsum Miðfirðingum.
Þeim er lífið fréttafátt,
frægð er Utt til sagna,
sem að hafa aldrei átt
öðru en láni að fagna.
Jón úr Vör
Fannborg 7, Kópavogi