Dagblaðið Vísir - DV - 24.03.1990, Blaðsíða 14

14-
LAUGARDAGUR 24. MARS 1990.
Útgáfutélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91J27022 - FAX: (91 >27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Kærulausir klisjungar
Ein sérkennilegasta ímyndun íslendinga er, að um-
gengni þeirra við land sitt sé með slíkum ágætum, að
forsætisráðherra geti grínlaust skipað hverja nefndina
á fætur annarri til að undirbúa kynningu íslands út á
við sem hins hreina, heilbrigða og óspillta lands.
í nýlegri könnun kom þó í ljós, að skolpmengun í fjör-
um er rúmlega tvöfalt meiri á íslandi en í Evrópu, þótt
þar séu miklu fleiri íbúar um hvern metra af fjöru. Hér
er skolpi veitt óhreinsuðu niður í íjöru eða rétt niður
fyrir íjöruborð, rottum og mávum og veirum að leik.
í Reykjavík er skolpið volgt, þegar það kemur út í
sjó. Það flýtur því ofan á sjónum og rýkur síðan á land
aftur, ef áttin er óhagstæð. Skolpið skilur eftir hvíta húð
á gluggarúðum borgarinnar. Og áratugum saman höfum
við horft kærulaus á brúnan lit mengaðrar Tjarnar.
Við erum nokkrum áratugum á eftir nágrannaþjóðum
í sorphirðu. Dæmi eru um, að sorp sé nýtt af mávi og
hrafni í nokkra mánuði, áður en það er urðað. Brennsla
sorps er þar á ofan mikill mengunarvaldur, því að reyk-
urinn er fullur eiturefna og leggst oft yfir byggð.
Erlendis er sorp flokkað, baggað og brennt í ofnum.
Á Reykjavíkursvæðinu verður brátt farið að bagga sorp,
en síðan verður það urðað, í stað þess að brenna það í
ofnum. Framför er þó í bögguninni eins og í ráðagerðum
um að lengja skolpræsi langt niður fyrir sjávarmál.
Reykvíkingar hafa sæmilegt vatn, en víða annars
staðar er vatn mun lakara en í iðnaðarlöndum Evrópu.
Víðast hvar er vatn ekki fengið úr borholum, heldur
úr hndum, brunnum eða frá yfirborðsvatni,,sem er lé-
legt samkvæmt mælingum Hollustuverndar ríkisins.
7.900 manns búa hér við yfirborðsvatn. Um helming-
ur allra sýna úr slíku vatni er gallaður eða ónothæfur.
6.400 manns búa við brunnvatn, sem er lítið skárra. Og
80.000 manns búa við óhreinsað lindarvatn, þar sem
fimmta hvert sýni bendir til gallaðs eða ónothæfs vatns.
Sem dæmi um ástandið má nefna, að á ísafirði er
fimmfalt til tífalt meira af saurgerlum og kólígerlum en
leyfilegt er. Slíkt er náttúrlega afleitt, einnig fyrir út-
lendingana, sem á að glepja hingað á forsendum meng-
unarleysis. Við eigum á hættu, að upp um okkur komist.
Þá hafa vatnsból á Suðurnesjum verið að eyðileggjast
vegna olíumengunar af Keflavíkurvelli. Og í Hafnarfirði
eru menn svo sljóir fyrir þessu, að iðnaðarsvæði hefur
verið skipulagt ofan á stærsta straumi grunnvatns á
íslandi. Þar er meðal annars ráðgerð malbikunarstöð.
Ekki er nóg með, að fjörur íslands, sorphaugar og
vatn sé afar mengað í samanburði við iðnaðarríki í
Evrópu, heldur er loftmengun hér einnig yfir hættu-
mörkum. Við ætlumst til, að vindar blási burt eitri frá
álverum. Og við höfum engar reglur um útblástur bíla.
Við virðumst ekki gera okkur neina grein fyrir hrak-
legri frammistöðu okkar á flestum sviðum umhverfis-
mála. Við virðumst hafa ákveðið í eitt skipti fyrir öll,
að hér sé hreint og fagurt land - og að ekki þurfi síðan
að hafa orð um það meira. Andvaraleysið er almennt.
Þar á ofan er meirihluti þjóðarinnar sáttur við, að
hér sé stundað, á kostnað ríkissjóðs, stórfellt sauðijár-
hald, sem eyðir um 40 ferkílómetrum lands á ári. Það
samsvarar flatarmáli byggðarinnar í Reykjavík. Ofbeit-
in hér á landi er í stíl við aumustu lönd Afríku.
Forsætisráðherra hefur skipað tvær nefndir til að búa
til af landinu ímynd, sem stenzt engan veginn, því að í
umhverfismálum erum við kærulausir klisjungar.
Jónas Kristjánsson
Ósjálfstæður seðla-
banki veiki blett-
urinn á Japan
Framsýnn Svíi, sem haföi efnast
í Japan, færöi föðurlandi sínu gjöf
um síðustu aldamót. Nokkru af
ágóðanum af að kenna námfúsum
Japönum sænsk vinnubrögð og
tækni varði hann til kaupa á land-
spildu í Tokýo og gaf hana síðan
sænska ríkinu til að það ætti lóð
undir sendiráð Svíþjóðar í höfuð-
borg Japans.
Skiki af þessari giafalóð var seld-
ur fyrir nokkrum árum þegar tími
þótti til kominn að endurnýja
sendiráðsbygginguna. Fyrir and-
virðið var reist nýtt og stærra
sendiráð með öllum hugsanlegum
þægindum og hjálparbúnaði. Að
því verki loknu var skilað í sænska
ríkissjóðinn afgangi af lóðarskika-
verðinu sem nam hundruðum
milljóna sænskra króna.
Þessi saga er til dæmis um það
óheyrilega landverð sem ríkt hefur
í Japan síðustu áratugi. Hjálpast
þar að landþrengsli í fjölbýlu landi
og strangar reglur um landnýtingu,
til þess sniðnar að halda landverði
uppi, hvort heldur er hjá bændum
í sveitum eða lóðareigendum í
borgum. Landmat á japanska eyja-
klasanum er nú samanlagt tvöfalt
hærra en í Bandaríkjunum á meg-
inlandi Norður-Ameríku sem er þó
meira en tvítugfalt stærra flæmi
með langtum fjölbreyttari land-
kosti.
Veð í þessum uppsprengdu lóð-
um og lendum eru meiri háttar
undirstaða japanska lánamarkað-
arins. Ásamt háu sparnaðarhlut-
falli meðal Japana hefur greiður
aðgangur fyrirtækja að tiltölulega
ódýru lánsfé út á veð í fasteignum
sínum valdið áralöngum upp-
gangstíma í kauphöllinni í Tokýo.
Á því hefur orðið snögg breyting
á síðustu vikum og mánuðum. Frá
síðustu áramótum hefur verðmæti
hlutabréfa í iðnfyrirtækjum hrap-
að um fjórðung samkvæmt Nik-
kei-vísitölunni. Fjárhæð tapsins
reiknuð í jenum gefur stjarnfræði-
lega tölu í útkomu. Við bætist að á
sama tíma hefur gengi jensins
lækkað um einn tuttugasta.
Meginástæða fyrir því sem gerst
hefur, kauphallarhrapinu og lækk-
un gengis japanska gjaldmiðilsins,
er að komið hefur í ljós að þegar á
reynir hefur Japansbanki, seðla-
banki landsins, ekki bolmagn til að
grípa til nauðsynlegra aðgerða til
áð stýra peningamálum með
styrkri hendi og halda þannig uppi
trausti markaðarins á framsýna og
Upra aðlögun að breyttum aðstæð-
um. Japansbanka skortir þegar í
odda skerst það sjálfstæði gagnvart
ríkisstjórn sem gert hefur seðla-
banka Bandaríkjanna og Vestur-
Þýskalands að lífakkerum hag-
kerfa þessara landa.
Víðfrægt er dæmið þegar Paul
Volcker, seðlabankastjóri í Was-
hington, kæfði nær einn síns liðs
verðbólguþróun í landinu á síðasta
áratug með aðhaldssamri peninga-
málastefnu. Þessu fylgdi samdrátt-
artímabil, sem varð dýrkeypt Cart-
er forseta, þeim sem skipaði Vol-
cker, og Reagan fannst svo nóg um
að hann var staðráðinn í að losa
sig við seðlabankastjórann þegar
skipunartími hans rann út. En ekki
einu sinni Reagan komst upp með
slíkt, hann sá sér þann kost vænst-
an að endurskipa Volcker, þegar
við blasti að brottför hans úr stöð-
unni myndi valda trúnaðarbresti
Erlendtíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
og uppnámi jafnt á gjaldeyrismark-
aði og fjármagnsmarkaði.
Undirrót vandræðanna, sem að
japönskum fj ármagnsmarkaði og
gjaldmiðh steðja, er að við blasir
að Japansbanka skortir vald og
sjálfstæði til að stýra peningamál-
um af öryggi og festu þegar pólití-
skir hagsmunir stjórnvalda og
þröng atvinnuvegasjónarmið eru
annars vegar. Bankastjórnin hefur
lengi haft þá stefnu, eins og til að
mynda Bundesbank í Vestur-
Þýskalandi, að viðhalda jafnvægi
með því að grípa til vaxtahækkun-
ar strax og verðbólguþróun lætur
á sér kræla.
Þessi skilyrði hafa undanfarið
verið fyrir hendi, að dómi banka-
stjórnarinnar, en aðgerðir hafa
dregist úr hömlu. Ástæðan er að
við vaxtaákvörðun hefur Japans-
banki aðeins eitt atkvæði af sjö í
nefnd þar sem einnig sitja fulltrúar
ijármálaráðuneytis, áætlanastofn-
unar, banka, sparisjóða, iðnaðar
og landbúnaðar. Mestallt síðasta
ár ríkti togstreita milli banka-
stjórnar og íjármálaráöuneytis
sem tafði í lengstu lög þrjár hækk-
anir á vöxtum á lánum Japans-
banka til viðskiptabanka. Var þetta
fyrst og fremst gert til að forðast
að veikja stöðu stjómarflokksins,
Frjálslyndra demókrata, í nýaf-
stöðnum þingkosningum.
Þetta þýddi að Jasushi Mineo,
aðalbankastjóri Japansbanka, fann
sig tilknúinn að hafa í frammi sí-
felldar yfirlýsingar um peninga-
magn og verðbólgu þegar þörf var
aðgerða en ekki orða. Afleiðingin
er að traust markaðarins á Japans-
banka hefur rýrnað og aðgerðir
þurfa að vera miklu harkalegri en
ella til að vera teknar trúanlegar
og skila tilætluðum árangri.
Þetta ásannaðist rækilega í þess-
ari viku. Þá loks hækkaði Japans-
banki vexti til viðskiptabanka um
heilan hundraðshluta, úr 4,25% í
5,25%, eftir langa togsreitu við full-
trúa fjármálaráðuneytisins. En í
stað þess að þetta styrkti markað-
inn reyndist hann búinn að afskrifa
aðgerðina og gera ráð fyrir að hún
yröi ekki lokaorðið á sömu braut.
Því hélt gengi hlutabréfa og gjald-
miðilsins áfram að falla í Tokýo.
Umrótið á gjaldeyrismarkaði og
íjármagnsmarkaði kemur á aileit-
um tíma fyrir Japansstjórn. Hún
stendur nú í stímabraki við Banda-
ríkjastjórn sem gerir harðari kröf-
ur en nokkru sinni fyrr til aðgerða
af hálfu Japana til að greiða banda-
rískum aðilum á ýmsum sviðum
leið inn á Japansmarkað. Var
Thoshiki Kaifu forsætisráðherra í
rauninni stefnt á fund George Bush
Bandaríkjaforseta með skömmum
fyrirvara um mánaðamótin síð-
ustu, eftir að viðræður samninga-
nefnda ríkjanna um ágreinings-
málin sigldu í strand.
Eini ljósi bletturinn upp á síðkas-
tið í skiptunum við Bandaríkin frá
japönsku sjónarmiði er að nokkurt
lát hefur orðið á háum greiðsluaf-
gangi Japans í viðskiptum við um-
heiminn. í janúarmánuði rénaði
greiðsluafgangurinn gagnvart
Bandaríkjunum um rúman ijórð-
ung miðað við stöðuna fyrir ári.
En þessi þróun hlýtur að snúast
við af sjálfu sér, ef óreiða í stjóm
japanskra peningamála verður til
þess að jenið lækkar að mun á
gjaldeyrismarkaði en bandaríski
dollarinn hækkar að sama skapi.
Um árabil hefur greiðsluafgang-
ur Japans og umframframboð á
lánsfé þar í landi verið meginstoðin
undir hallarekstri ríkissjóðs
Bandaríkjanna. Bresti þessi stoð,
komist japanskir eigendur banda-
rískra ríkisskuldabréfa í þá að-
stöðu að þurfa að selja þau í stórum
stíl, kann að koma til slíkrar vaxta-
hækkunar í Bandaríkjunum að þar
skelli á kreppa. Sá möguleiki gerir
gönuskeið á japönskum fjármagns-
markaði kvíðvænleg fyrir alla
heimsbyggðina.
Magnús Torfi Ólafsson
Hlutabréfamiðlarar í kauphöllinni í Tokýo í þvögu að reyna að brjótast að viðskiptaborðinu þegar verðfallið
á fimmtudag var sem óðast.