Dagblaðið Vísir - DV - 25.04.1992, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 25. APRÍL 1992.
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SiMI (91)63 27 00
SÍMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91)63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SÍMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Sjálfskaparvíti
Tæplega Qórða hver króna, sem íslendingar afla sér
með utanríkisviðskiptum, fer til að greiða vexti og af-
borganir af erlendum lánum. Langtímaskuldir þjóðar-
innar nema um þessar mundir 190 milljörðum króna.
Þar af er hlutur hins opinbera 107 milljarðar króna.
Helmingur af skuldum hins opinbera í útlöndum,
rúmlega 50 milljarðar króna, stafar af óarðbærum fram-
kvæmdum, sem varað hafði verið við og voru umdeild-
ar áður en farið var út í þær. Hinn helmingurinn er
óbein afleiðing peningabrennslu 1 landbúnaði.
12,6 milljarða orkuver við Blöndu og 7 milljarða orku-
ver við Kröflu eru fyrirferðarmikil í þessari skulda-
súpu. Samanlagt jafngilda þessi tvö óþörfu orkuver samt
varla hinni rúmlega 20 milljarða króna árlegri peninga-
brennslu í hefðbundnum og hjartfólgnum landbúnaði.
Bann við innflutningi búvöru kostar þjóðfélagið 13-15
milljarða króna á hverju ári samkvæmt reikningum
nokkurra hagfræðinga 1 Háskólanum og Seðlabankan-
um. Þeir reiknuðu þetta hver fyrir sig og notuðu mis-
munandi aðferðir, en komust að svipaðri niðurstöðu.
Við þetta bætast 7,5 milljarða króna útgjöld hins opin-
bera í beina styrki til hefðbundins landbúnaðar, upp-
bóta á útflutta búvöru og niðurgreiðslna, sem væru
óþarfar, ef innflutningur ódýrrar búvöru væri leyfður.
Alls er brennslan í landbúnaði yfir 20 milljarðar á ári.
Árleg brennsla peninga í landbúnaði jafngildir þann-
ig mistökum áratugarins í byggingu óþarfra orkuvera.
Hún jafngildir líka öllum umdeildum samgöngumann-
virkjum langs tímabils, bæði þeim, sem lokið er eða
hafm eru, og hinum, sem fyrirhuguð eru.
Borgarfjarðarbrúin kostar 2,1 milljarð, Leifsstöð 4,9
milljarða og ýmis vegagöng, einkum í Ólafsfjarðarmúla,
2,3 milljarða. Verið er að grafa 3,2 milljarða göng á
Vestfjörðum og ráðgerð eru 7 milljarða göng á Austfjörð-
um. Samtals eru þetta 19,5 milljarðar.
Ekki er aðeins hægt að bera árlega verðmæta-
brennslu landbúnaðar saman við óþarfar virkjanir ára-
tugarins og umdeild samgöngumannvirki. Einnig má
bera hana saman við 16 milljarða króna tap opinberra
sjóða af bjartsýniskasti fiskeldis og loðdýraræktar.
Þetta tap sjóðanna hefur ekki allt verið fært til bqk-
ar, en verður ekki umflúið. Mikilvirkastir á þessu sviði
eru Atvinnutryggingarsjóður og Hlutafjársjóður, en
Verðjöfnunarsjóður og Byggðastofnum komu líka til
skjalanna. Tap ríkisbankanna er utan við þessar tölur.
Verðmætabrennsla í orkuverum og samgöngumann-
virkjum, nýjum atvinnuvegum og hefðbundnum land-
búnaði er ekki sök stjórnmálamanna og embættismanna
einna. Varað var við öllu þessu á sínum tíma, en þjóðin
kaus að taka ekki mark á úrtölumönnum og nöldrurum.
Athyglisverðast er, að mikill meirihluti þjóðarinnar
er beinlínis fylgjandi dýrasta þætti verðmætabrennsl-
unnar, banni við innflutningi búvöru, og sættir sig við
útgjöld ríkisins til landbúnaðar, önnur en útflutnings-
uppbætur. Þjóðin vill láta nauðga sér á þennan hátt.
Meðan íslendingar hafa slík sjónarmið, er ekki hægt
að búast við, að raunvextir lækki úr þeim 13%, sem
þeir eru núna. Peningabrennsla kallar nefnilega á pen-
ingahungur, sem endurspeglast í háum raunvöxtum.
Meðan fólk hefur slík sjónarmið, má ekki búast við
bættum lífskjörum félagsmanna í stéttarfélögum. Pen-
ingar, sem brenndir eru, nýtast nefnilega ekki til að
bæta kjör fólks. Menn geta sjálfum sér um kennt.
Jónas Kristjánsson
Úrslitastund
runnin upp
í Afganistan
Þegar Leóníd Bresnéf og sam-
starfsmenn hans sendu sovéther
inn í Afganistan á jóladag 1979
hrundu þeir af stað atburöarás sem
nú hefur komið Sovétríkjunum
fyrir kattamef. Mannfallið í Afgan-
istan, um 15.000 sovéthermenn,
herkostnaðurinn þar og loks und-
anhald eftir níu ára hemað, sem
ekki varð til annars en leggja land-
ið í rúst, átti meginþátt í að rýja
sovétvaldið endanlega trausti og
áliti meginþorra þegnanna.
Þessa dagana ræðst svo hvort
Afganistan kemst í heilu lagi út úr
ófriðnum eða hvort viö tekur enn
frekara upplausnarástand þar sem
mismunandi þjóðflokkar og trúar-
hópar takast á. Byltingarstjómin,
sem komst fyrst til valda 1978 og
sovéska innrásin átti að haida við
völd, er endanlega úr sögunni.
Síðasti valdhafi hennar, Naji-
bullah forseti, hefur leitað hælis í
bækistöðvum fulltrúa Sameinuðu
þjóðanna í Kabúl og bíður færis að
sleppa úr landi. Undirmenn hans
sjálfs, bæði ráðherrar og hershöfð-
ingjar, settu hann af til að geta tek-
ið upp samkomulagsumleitanir um
friðsamleg stjómarskipti viö for-
ingja helstu andspvmuhreyfinga
sem höfðu í raun borið sigurorð af
sovéthemum en ekki tekist að ná
neinni af stærri borgum úr hönd-
um stjómarhersins þrátt fyrir ít-
rekaðar tilraunir frá því sovéther-
sveitir vom á bak og burt um miðj-
an febrúar 1989.
í þessum dálkum var fyrir
skömmu fjallaö um viðleitni full-
trúa SÞ, Benons Sevans, Kýpurbúa
af armenskum ættum, til að koma
á friði í Afganistan með stofnun
bráðabirgðastjómar, og yrði hún
skipuð mönnum sem alhr aðilar
gætu sætt sig við. Jafnskjótt og
Sevan hafði tekist, með hjálp
sumra samstarfsmanna hans, að fá
Najibullah til að lýsa yfir að hann
myndi skila völdum í hendur slíkr-
ar stjómar jafnskjótt og hún væri
mynduð og ekki ætla sér neitt
stjómmálahlutverk framar komst
atburðarásin á skrið.
Það gerðist fyrst í norðurhéruð-
unum Afganistans, næst landa-
mærunum að fyrrum sovétlýöveld-
um. Þar er áhrifasvæði nafnkunn-
asta skæruliðaforingja Afganistan-
stríðsins, Ahmad Sha Masúd, og
andspymuhreyfingar hans, Jam-
iat-i-Islami. Najibullah hafði nýver-
ið sent þangað tvo illa þokkaða
héraðsstjóra sem þar aö auki vom
af þjóöemi Púshtúna úr suður-
hluta landsins. Hershöfðingjar
stjómarhersins neituðu að veita
þeim viðtöku og snem sér til
Masúds.
Niðurstaðan varð friöur milli
stjórnarhersins og skæraliða sem
mynduðu sameiginlegar yfirstjóm-
ir í helstu borgum. Fréttamenn,
sem á þessar slóðir komust, vom
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
dolfallnir að sjá þá sem nýverið
höfðu barist upp á líf og dauða
ganga hönd í hönd að austurlensk-
um sið um götur og torg.
Við þessi umskipti fékk Masúd
yfirráð yfir helstu aðdráttarleið
Kabúl, veginum til fyrrum sovét-
lýðvelda. Flótti utan aflandsbyggð-
inni hefur á stríðsámnum fjölgað
borgarbúum í tvær milljónir og
bjuggu þeir fyrir við skort á nauð-
synjum. Hungursneyð blasti við
væri borgin einangruð til lang-
frama.
Þá var það að Najibullah var sett-
ur af og þeir sem við tóku komu
sér í samband við Masúd. Hann
flutti bækistöðvar sínar í 30 km
fjarlægð norðan borgar og kvaöst
hafa í hyggju að bíða þar myndun-
ar bráðabirgðastjórnar sem tryggði
að ekki kæmi til bardaga um höfuð-
borg Afganistans. Jafnframt
sömdu hershöfðingjar stjórnar-
hersins í öðrum helstu borgum við
skæruliðaforingja um frið og sam-
eiginlega yfirstjórn.
Sevan, fulltrúi SÞ, gekk nú hart
fram í tilraunum við að koma á
bráðabirgðastjórn á þessum nýja
grunni. Hann fór á fund Masúds
og átti fund með foringjum and-
spymuhreyfinganna sem bæki-
stöðvar hafa í Peshawar í Pakistan.
Enn sem fyrr skar Gulbuddin Hek-
matjar, foringi andspymuhreyf-
ingarinnar Hezb-i-Islami, sig úr og
neitaði að deila völdum með öðr-
um. Hann kvaöst aukinheldur
skipa mönnum sínum að ráðast á
Kabúl væri ekki uppgjöf hennar
lýst yfir í síðasta lagi nú um helg-
ina.
Masúd og Hekmatjar eru svarnir
óvinir og hafa sveitir þeirra einatt
þarist innbyrðis. Masúd vill við-
halda hefðbundnum samfélags-
háttum í Afganistan eins og kostur
er eftir stríðshörmungamar en
Hekmatjar vill breyta landinu í isl-
amskt lýöveldi eftir strangtrúar-
reglum.
Hekmatjar er Púshtúni en þeir
hafa ráðið mestu í Afganistan í
hálfa þriðju öld. Masúd er Tadsjiki
og hefur á sínu bandi önnur þjóð-
emi sem ekki vilja beygja sig á ný
undir yfirdrottnun Púshtúna.
Hekmatjar er stjórnmálamaöur
og hefur setið af sér stríðiö í Pakist-
an þar sem pakistönsk stjómvöld
hafa hyglað hreyfingu hans með
stærsta skerfinum af bandarískum
vopnum og fégjöfum til baráttunn-
ar gegn sovéska hernáminu.
Masúd er hermaður, hefur barist
stríðið út í gegn og meö þeim ár-
angri að hann hefur hlotið viður-
nefnið Ljónið úr Pansjír-dal eftir
að margítrekuðum tilraunum sov-
éthers til að ná á sitt vald þeirri
þýðingarmiklu samgönguleið var
hrundið undir hans fomstu.
Atburðarásin til þessa virðist
hafa leitt í ljós að raunverulegt
vald til að ráða framvindunni er
miklu frekar í höndum foringja
skæmherjanna í Afganistan en
stjómmálamanna í Pakistan. Og
stríðsþreyta er að vonum tekin að
segja til sín meðal Afgana. Á þrett-
an ámm er talið að milljón manna
hafi falhð og fimm miíljónir, um
þriðjungur landsmanna fyrir stríð,
er landflótta í Pakistan og íran.
Merki sjást þess að foringjar
sveita Hezb-i-Islami í Afganistan
séu allt annaö en fúsir til að fara
að skipun frá Hekmatjar um að
ráðast á Kabúl. Masúd hefur látið
sína menn slá hring um borgina
og kveður þá muni hrinda sér-
hverri árás.
Tregða eigin manna til að halda
áfram bræðravígum og óárennileg-
ar fylkingar manna Masúds viröast
ætla að lægja ofstopa Hekmatjars,
að minnsta kosti í bih. Hann kveðst
fahast á að taka þátt í viðræðum
um myndun bráðabirgðastjórnar.
Líkur eru á að aukin alvara færist
í þær viðræður komi stjómmála-
foringjamir saman á fund í Kabúl
þar sem skæruliðaforingjarnir geta
beitt áhrifum sínum og afganskur
raunveruleiki blasir við frekar en
aö halda sig áfram við kjötkatlana
í Peshawar í andrúmslofti reíja og
metings.
Magnús T. Ólafsson
Skæruliðaforingi úr sveitum Masúds (t.v.) og hershöfðingi úr stjórnarhernum ræðast við rétt fyrir austan Kabúl
á fimmtudag. Simamynd Reuter