Þjóðviljinn - 02.12.1944, Blaðsíða 4

Laugardagur 2. desember 1944 — ÞJÓÐVILJINN
ÞJÓÐVILJINN — L augardagur 2. desember 1944
þlÓÐVILJINN
Útgefandi: Sameinmgarjlokkur alþf/ðu — Sósialisuiflokkurinn.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Sigurður Guðmundsson.
Stjórnmálaritstjórar: Einar Olgcirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofa: Austurstrœti 12, sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustíg 19, sími 2181/.
Áskriftarverð: í Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Úti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Prentsmiðja: Vikingsprent h.f., Garðastrœti 17.
Flokksþingið
4. þingi Sósíalistaflokksins er lokið. Ákvarðanir hafa verið
teknar um ýms þýðingarmikil mál og stefna flokksins í stærstu
•viðfangsefnunum ákveðin einróma.
Höfuðákvörðun þingsins var sú, er lýst var afdráttarlaust
og eindregið atfylgi Sósíalistaflokksins við hina nýju rikisstjóm
og stefnuskrá hennar, — fögnuði þingsins lýst yfir þvi að hún
var' mynduð og sú ákvörðun tekin að berjast með henni við alla
þá erfiðleika, sem á braut hennar verða, og fylkja alþýðu lands-
ins til eindregins stuðnings við hana og virkrar þátttöku í fram-
kvæmdum hennar: nýbyggingu landsins.
Á þingi þessu ríkti alger einhugur um stjómarmyndunina,
eins og áður hafði ríkt í miðstjórn flokksins og flokksdeildum
éllum. Er það sérstaklega gleðilegt, þegar þess er gætt, hve
hörð barátta hefur staðið t. d. í Alþýðuflokknum um hvert
aaynda skyldi þessa stjóm. Er einnig þessi trygging fyrir því
að Sósíalistaflokkurinn og hinir mörgu fylgjendur hans muni
leggja fram allt hvað þeir megna, til þess að tryggja stjómar-
stefnunni sigur.
Ógnirnar í Noregi
Fregnirnar um hörmungamar, sem nú dynja yfir frændþjóð
vora, Norðmenn, koma við hvem einasta íslending.
Það er nú auðséð orðið að engu skal þyrmt- Það er ekki
saefill eftir af neinu mannlegn í því villidýri, sem nazistalýðurinn
er- Allt, sem mennimir hafa verið að venja sig á að virða og hlífa
siðnstu þrjú þúsimd ár, er nú fótum troðið og svivirt.
Þegar hundruð þúsundir norskra kvenna, bama og karl-
manna er rekin frá heimiium sínum út í 30 stiga frost, klæð-
Htil og svöng, — húsin brennd, fólkið drepið, ef mótþrói er
sýndur, — þá hlýtur hverjum manni að verða Ijóst að eigi að-
pjns öll siðmenning vor er í hættu, ef fyrirbrigði sem nazisminn
Sá að þróast, — heldur og sjálf tilvera manna, þjóða, mannkyns
sem siðaðrar vem.
Vér vitum að vísu, íslendingar, að þetta eru samskonar
aðfarir og brennu- og morðvargar nazismans áður hafa beitt á
imdanhaldi sínu út úr Rússlandi. En við finnum það áþreifan-
legar, þegar það eru nágrannar okkar, skyldustu frændur vorir,
sem fyrir ógnunum verða.
Aldrei mun norska þjóðin gleyma þeim ógnum, sem yfir
lMiia ganga nú. Hún mun sem aðrar þær þjóðir, sem undir villi-
mennskunni þjáðst, krefjast þess að vægðarlaust sé upprættur
af jarðríki hver einasti maður, sem ábyrgur er fyrir þessum
hörmungum, útrýmt hverjum anga nazismans. Vér íslendingar
megum heldur ekki gleyma þessu. Vér verðum að skilja til fulls
ráðstafanir þær, sem hinar sameinuðu þjóðir munu gera til þess
að fyrirbyggja að næstu kynslóðir eigi aðrar eins ógnir í vænd-
nm og íbúar Norður-Noregs verða að þola nú.
Spumingin, sem vafalaust kemur fyrst fram á varir hvers
Mendings, er hann heyrir um þessar ógnir er: Getum við ein-
bvemveginn eitthvað hjálpað?
Við vitum að Svíar eru að reyna allt hvað þeir geta til þess
að fá að hjálpa og vér heyrum hverju níðingamir í Berlín svara.
En vafalaust mun það á allan hátt verða athugað hvað hugs-
anlegt er að gera til þess að hjálpa í þessari neyð. Það myndi
ekki standa á íslendingum að leggja fram sitt.
En þess mun víða beðið heitt nú að sú stund komi fljótt
að þyngstu höggin dynji á Þjóðverjum í senn frá austri og
vestri, svo þung, að nazisminn molnaði undan heima fyrir. Ægi-
leg verður hún auðsjáanlega, orustan, um greni villidýrsins, —
en skjótur sigur í henni er eina tryggingin fyrir því að alger
iandauðnaráform nazistanna nái ekki fram að ganga í Noregi.
Rin iðia
im Brnlflls aiðmn
i híiliasðl lístfilins i. iisntsr no
Þetta er í fyrsta skipti sem við
íslendingar höldum 1. desember
hátíðlegan sem algjörlega frjáls og
fullvalda þjóð i stjórnarfarslegum
efnum.
Við höfum öðlazt, stjómarfars-
legt fullveldi og hlotið viðurkenn-
ingu voldugustu stórveldanna og
flestra ríkja hinna sameinuðu
þjóða. Þessu marki náðum við af
því, að þjóðin sýndi slíka festu og
einhug, að þess mun minnzt í
íslandssögunni um aldir fram.
En enginn skyldi ætla að nú
væri sjálfstæðisbaráttu okkar lok-
ið. — Enginn skyldi ætla, að nú
væri tími til þess að leggjast á
lárberin. Það hefur komið fyrir áð-
ur, að þjóðir hafa lýst yfir full-
veldi sínu og verið jafn ósjálf-
stæðar í raun eftir sem áður. Nýr
þáttur sjálfstæðisbaráttunnar er
að hefjast með nýjum verkefnum
og nýjum aðferðum. Og ef við ekki
sigrum í þeirri baráttu, verður full-
veldisyfirlýsing okkar ónýtt papp-
írsgagn. Hin nýja sjálfstæðisbar-
átta krefst krafta þjóðarinnar ó-
skiptra. Þetta hefur íslenzka þjóð-
in gert sér Ijóst, og þessvegna var
fögnuður hennar á fullveldishátíð-
inni blandinn nokkrum ugg og
kvíða vegna hinnar pólitísku sundr
ungar.
Hin nýja ríkisstjórn hefur sett
sér það mark að sameina íslenzku
þjóðina alla, — verkamenn, bænd-
ur, fiskimenn, menntamenn og at-
vinnurekendur, til samstilltra á-
taka í hinni nýju sjálfstæðisbar-
áttu. Megin verkefnin cra þessi:
Að tryggja sjálfstæði og öryggi
íslands með alþjóðlegum samning-
um og með þátttöku íslands sem
fullvaldá aðila í samstarfi hinna
sameinuðu þjóða.
Að tryggja íslandi þann sess,
sem því ber, í viðskiptakerfi þjóð-
anna eftir stríðið, og að fram-
kvæma stórairki í atvinnumál-
um landsins með því að breyta
}>ví úr hálfgildings hráefnanýlendu
eins og það er nú, í iðnaðarland
með nýtízku tækni, fyrst og fremst
á sviði fiskveiða og fiskiðnaðar.
Það er áformað að verja a. m. k.
300 milljónum króna af innstæð-
um landsmanna erlendis til þess
að koma upp skipum og vélum til
allskonar verksmiðjureksturs, til
vinnzlu sjávarafurða, í áburðar-
verksmiðju, til vinnslu og hagnýt-
ingar á landbúnaðarafurðum, til
kaupa á jarðyrkjuvélum, efni til
rafvirkjana o. s. frv. — Til viðbót-
ar við þetta kemur svo sá erlendi
gjaldeyrir sem notaður verður til
bygginga. Framkvæmdir þessar
skulu gerðar samkvæmt áætlun og
hraðað svo sem unnt er.
Takist þetta getum við meir en
tvöfaldað framleiðslutæki okkar á
tiltölulega skömmum tíma og jafn-
vel margfaldað afköst þeirra.
Ilvað er nauðsynlegt til þess að
við getum framkvæmt þetta? Eg
mun hér aðeins nefna tvö megin-
atriði: í fyrsta lagi þurfum við að
fá efni og vélar frá útlöndum, og
í öðru lagi þurfum við á kunnáttu-
mönnum og vísindamönnum að
halda. sem hafa fullkomnustu
tækni nútímans á valdi sínu, sem
eru færir um að rannsaka nátt-
úru landsins og kunna skil á að
hagnýta sér auðlindir þess.
Það gagnar ekki að „ætla sér að
eignast skip, ef enginn kann að
sigla“. Af öllum verðmætum jarð-
arinnar er ínaðurinn sjáljur, með
allri þeirri kunnáttu, sem hann hef-
ur aílað sér um þúsundir ára, verð-
mætastur. Þegar við hættum að
berjast innbyrðis, þótt ekki sé
nema um stund, þá getum við ein-
beitt orku okkar að því, sem er
takmark mannlegs lífs, að ná
valdi yfir náttúrunni. Þessvegna
hafið þið, ungu háskólastúdentar,
sem hafið helgað ykkur þennan
dag, veglegu hlutverki að gegna.
Þakkið hamingjunni fyrir að vera
að Ieggja út í lífið á þessum tím-
um, tímum stórhugs og dirfsku,
tímum mikilla möguleika og fyrir-
heita. En það leggur ykkur líka
mikla skyldu á herðar.
„í þúsund ár höfum við setið
við sögur og ljóð“. Og án þessara
sagna og þessara ljóða værum
við fáir og smáir, — ekki sérstök
þjóð, sem á sér menningararf, sem
hefur gildi fyrir allt mannkynið.
Þessar sögur og þessi ljóð veita
okkur tilverurétt sem sjálfstæðri
þjóð. En það þarf meira til að
varðveita hið pólitíska sjálfstæði
og sækja fram til efnahagslegs sjálf
stæðis, en að þylja sögurnar og
Ijóðin. Menningarlegu sjálfstæðá
okkar er hætt, ef við glötum hinu
efnahagslega. Islandssagan sannar
þetta, — Það er ekki svo ýkja-
langt síðan „hnípin þjóð í vanda“
tók hinn aumasta leirburð fram
yfir Njálu og ljóð Jónasar Hall-
grímssonar. Það var ekki fvrr en
við tókum að rétta okkur efna-
hagslega úr kútnum, að við lærð-
um að meta hið ágætasta i menn-
ingu okkar.
Til þess að valda þeim verkefn-
um, sem við höfum tekið okkur
fyrir hendur. verðurn við að læra
margt, og við verðurn umfrarn allt
að gera okkur ljóst, á hvað vi$
þurfum að leggja mesta áherzlu.
í íslenzkum fræðum eigum við
hina ágætustu vísindamenn, og ég
er viss um, að þeir munu eignazt
marga ekki síður ágæta lærisveina.
Næstu kynslóðir munu njóta starfs
þeirra og áreiðanlega fullkomna
verk þeirra, ef við veitum þeim
hin efnahagslegu skilyrði til þess.
Við köilum pkkur söguþjóð og
við eigum okkur merkilega sögu.
En einmitt í rannsókn íslandssög-
unnar er mikið vísindastarf óunn-
ið, og þar þarf að koma til sú
skyggni sem hið bezta í sagnfræði-
vísindum 19. og 20. aldarinnar
getur veitt. Við myndum áreiðan-
lega skilja nútímann betur, ef saga
okkar væri rýnd í smásjá hinna
marxistisku söguvísinda.
í læknisfræði eigum við marga
ágæta menn, og ekki ástæða til
annars en að vera bjartsýnn á
framtíð íslenzkra læknavísinda, ef
þeim eru veitt skilyrði til að njóta
sín.
Við höfum líka þegar eignazt
nokkra lærða og mikilhæfa nátt-
Brynjólfur Bjamason
úrufræðinga og allmarga tækni-
menntaða menn. En einmitt á
þessu sviði eru verkefnin svo stór-
kostleg, að að þessum þætti sér-
menntunarinnar verðum við að
einbeita andlegri orku þjóðarinn-
ar eins og sakir standa.
Við lærum ekki að stýra ilug-
vél })ótt við biðjum „grágæsamóð-
urina að ljá okkur vængi“, og
þótt við getum skrifað blaðsíðu
eftir blaðsíðu án þess að skeiki
að komman sé á réttum staði,
þá erum við jafn fákunnandi um
meðferð véla fyrir því.
„Bókadraumnum. böguglaumnum
breyt í vöku og starf“.
Þessi orð Einars Benediktssonár
eiga ekki síður erindi til þeirrar
kynslóðar, sem nú er að vaxa úr
grasi en til þeirrar, sem þau voru
mælt til á sínum tíma.
Okkur vantar fjölda verkfræð-
inga í öllum greinum, t. d. vantar
um 20 nýja byggingarverkfræðj-
inga næstu tvö árin til þess að
bæta úr brýnustu þörfum, — og
raunar vantar miklu- fleiri, ef sá
hraði á að verða á framkvæmd-
um, sem til er ætlazt með málofna-
samningi stjórnarflokkanna.
Við þurfum náttúrufræðinga til
þess að rannsaka auðlindir vorar
á landi og í sjó, sem hafa ver-
ið hagnýttar aðeins að litlu leyti
enn sem komið er.
Okkur vantar fiskifræðinga, efna
fræðinga og menn með sérþekk-
inigu á hverskonar iðnaði, til þess
að afla okkur þeirrar þekkingar,
sem atvinnuvegirnir þurfa á að
halda til þcss að nýta alla þá mögu
leika, sem landið býr yfir.
Okkur vantar flugmenn og sér-
menntamálaráðherra.
fræðinga um flugmál og flúgvalla-
gerð.
Við þurfum að eignast fjölda
iðnlærðra og sérmenntaðra verka-
manna í mörgum greinum og ala
upp tækniþjálfaðan mannafla með
al verkafólksins. Ef við t. d. bæt-
um við okkur 50 nýjum togurum,
þurfum við a. m. k. 100 vélstjóra
á þá. — Þannig mætti lengi telja.
Nú munu menn spyrja: Hvað
æt.lar ríkisstjórnin að gera til þess
að veita þjóðinni þá menntun,
sem hún þarf á að halda til þess
að lyfta því taki í atvinnumálun-
um, sem henni er ætlað í stefnu-
skrá stjórnarinnar? Um þetta
stendur ekkert í málefnasamningi
stjórnarflokkanna, en megin verk-
efni málefnasamningsins verða
ekki framkvæmd nema með miklu
átaki í menntamálum þjóðarinn-
ar.
Undirstaðan undir sérmenntun-
inni og hinni vísindalegu menntun
er hin almenna fræðsla. Það hef-
ur verið starfandi milliþinganefnd
í fræðslumálum, sem hefur unnið
mikið og gott starf, og stjórnin
mun væntanlega leggja tillögur
hennar mjög bráðlega fyrir þingið.
Við höfum oft stært okkur af al-
þýðufræðslunni, en sannleikurinn
er sá, að í þessum efnum erum við
enn á frumbýlingsstigi. Með til-
lögum fræðslumálanofndarinnar er
gert ráð fyrir gagngerðri breyt-
ingu á öllu fræðslukerfinu. Aðal-
breytingin er í því fólgin, að allir
opinberir skólar eru felldir sam-
an í samfellt fræðslukerfi og skóla-
skyldualdurinn hækkaður upp í
15 ár. Skólakerfinu er skipt í fjög-
ur stig: 1) barnafræðslustig, 2)
gagnfræðastig, 3) menntaskóla- og
sérskólastig, og 4) háskólastig.
Barnaskólarnir skulu vera fyrir
börn á aldrinum 7—13 ára. Síðan
taka framhaldsskólarnir við; — 15
ára taka menn unglingapróf og er
þar með lokið skólaskyldunni. Eft
ir þrjú ár frá barnaskólaprófi, skal
taka miðskólapróf, sem veitir að-
gang að menntaskólum og sérskól-
um, svo sem allskonar iðn- og
tækniskólum, og eftir 4 ára nám
er tekið gagnfræðapróf. Gagnfræða
nám er algerlega skilið frá mennta-
skólunum, þannig að þeir myndu
svara einungis til lærdómsdeild-
ar menntaskólanna nú. Unglinga-
og gagnfræðaskólar skiptast í bók-
námsdeild og verknámsdeild, eftir
því, á hvort námið er lögð meiri
áherzla.
Alþingi hefur nú til meðferðar
frumvarp um brevtingu á háskóla-
lögunum. sem miðar að eflingu há-
skólans. Samkvæmt því framvarpi
á að stofna verkfræðideild við há-
skólann, sem fyrst um sinn er
stakkur skorinn í samræmi við
þann vísi að verkfræðinámi, sem
nú fer fram í háskólanum. Tilgang-
urinn er, að gera háskólanum
kleift að búa stúdenta undir fyrri-
hlutapróf í verkfræði og að út-
skrifa byggingarverkfræðinga. Við
deildina skulu vera 3 prófessor-
ar fyrst um sinn, en augljóst er, að
bráðlega verður að fjölga föstum
kennurum til þess að háskólinn
geti framvegis gefið mönnum kost
á að stunda framhaldsnám í byggr
ingarvtírkfræði. — Samkvæmt
frumvarpinu á ennfremur að
stofna 2 dósentsembætti í bók-
menntum og sögu við heimspeki-
deildina.
Til þess að hin nýju fræðslu-
lög verði annað og meira en papp-
írsgagn er tvennt nauðsynlegt:
Það þarf að byggja mjög mikið
af skólahúsum og það þarf að
koma upp liðsafla af vel menntuð-
um kennurum, mönnum, sem eru
færir um að blása lífi í hið nýja
fræðslukerfi og verða aflgjafar í
þróun þess.
Ástandið í húsnæðismálum skól-
ainna er nú hið versta. í Reykja-
vík hefur enginn almennur fram-
haldsskóli verið byggður i 98 ár,
— eða síðan menntaskólinn var
byggður. í sveitum verða menn
víða að bjargast við algerlega ó-
fullnægjandi farkennslu vegna þess
að engin barnaskólahús eru til.
Engin skólahús eru til fyrir hið
fyrirhugaða skylduframhaldsnám
unglinga á aldrinum 13—15 ára,
nema héraðsskólarnir, sem á að
fella inn í hið nýja skólakerfi.
Og það þarf að byggja nýtt hús
fyrir menntaskólann í Reykjavík.
Við verðum að bæta fyrir synd-
ir liðinna ára með miklu átaki á
skömmum tíma. ‘Eg tel, að við
þurfum að verja a. m. k. 15—20
milljónum króna í einu lagi til
skólabýgginga til þess að full-
nægja brýnustu þörfum. Þessum
kostnaði mætti svo dreifa á all-
mörg ár. Nú er verið að Ijúka
við að byggja gagnfræðaskóla á
Akureyri og á næsta ári verða
byggðir gagnfræðaskólar á Siglu-
firði og í Reykjavík, og mun verða
IÞegatr hersve.lisr Hltlers
hverfa úr Danmörku
Jólagjafirnar og neyð Norðmanna
Fram,hald af 2. síðu.
ungurinn kallað til sín formenn
flokkanna til viðræðna um mynd-
un nýs ráðuneytis. Það er vissulega
heldur ekkert leyndarmál, að þeg-
ar hefur náðst samkomulag um að
rnæla með því við konunginn, að
fyrrverandi forsætisráðherra, Vil-
helin Buhl, verði falið að mynda
stjórn. Það hafa einnig farið fram
viðræður milli flokkanna (reyndar
fyrir meira en ári síðan)' urn til-
nefningu manna í hin ýmsu ráð-
herraembætti, en um það skulum
við ekki ræða í þessari grein. En
það álítum við mikils urn vert, að
menn með flekkað mannorð eins og
Scavenius, forsætis- og utanríkis-
ráðherra, G. Larsen, samgöngu-
málaráðherra, Laur. Hansen, fé-
lagsmálaráðherra og Ahing Ander
sen fjármálaráðherra (og fyrrum
landvarnamálaráðherra) munu
verða dauðir menn í danskri póli-
tík í framtíðinni. Því má einnig
bæta .við, að menn eins og Kjœr-
böll og Thune Jacobsen hafa misst
svo alla tiltrú almennings, að þeir
verða að skoðast sem horfnir fyr-
ir fullt og allt af pólitíska svið-
inu.
KOMMÚNISTAR OG DANSK
SAMLING í RÍKISSTJÓRN
Það verður að álítast sem sjálf-
sagt mál, að Kommúnistaflokkur
Danmerkur eigi fulltrúa í hinni
nýju ríkisstjórn. Það er ekki held-
ur óhugsandi, að Dansk Samling
fái fulltrúa í þessari millibilsstjórn.
Að lokum skulum við benda á
að í sæti utanríkismálaráðherra
þessarar fyrstu frjálsu stjórnar eft
ir hernámið mun að sjálfsögðu
verða settur einhver fulltrúi
veitt fé til þessara skóla sam-
kvæmt tillögum stjómarinnar.
Til bændaskóla og héraðsskóla
mun verða veitt allmikið fé, vænt-
anlega allt að helmingi meira en
í núgildandi fjárlögum. Og enn-
fremur mun væntanlega verða
veitt fé til að byggja á næsta ári
tilraunaskóla, sem jafnframt. veit-
ir kennaraskólanemenduni hag-
nýta menntun.
En þet’ta er aðeins byrjunin.
A næsta ári er nauðsynlegt að haf-
izt verði handa um skólabygging-
ar í miklu stærri stíl, samtímis
því sem sett verður ný fræðslu-
löggjöf.
Góðir Islendingar! Styrjaldar-
þjóðirnar hafa þá reynslu, að til
þess að vinna stríðið sé eitt enn
mikilvægara en framleiðsla her-
gagna, og það er að ala upp þjálf-
aða flugmenn og sérfræðinga.
Til þess að sigra í hinni nýju
sjálfstæðisbaráttu, til þess að
vinna friðinn og farsældina fyrir
þjóð vora, er ekki síður mikilvægt
fyrir okkur íslendinga að koma
okkur upp mannvali vísinda-
manna og sérmenntaðra manna,
kunnáttumanna í ýmsum grein-
um.
Við eigum mikið verk fyrir hönd
unl, sem öll þjóðin verður að taka
þátt í.
Það er gott að minnast þess j
dag, á fæðingardegi Eggerts Ólafs-
sonar, að við þurfum nú á mörg-
um einmitt slíkum mönnum að
halda.
frjálsra Dana ei'lendis. Meðal
þeirra, sem nefndir hafa verið, eru
fyrst og fremst sendiherrar Dan-
merkur í Englandi, Reventlow
greifi, sendiherrann í Bandaríkjun-
um, Henrik Kauffmann og Christ-
mas Móller, fyrrverandi verzlunar-
málaráðherra.
i
Vissir hópar rnanna hér heima
óttast að kommúnistar hafi fyrir-
ætlanir um vopnaða uppreisn strax
eftir að Þjóðverjar era á burt, til
að hrifsa til sín völdin. Við erunr
þó alveg sannfærðir um, að slíkur
ótti er fullkomlega ástæðulaus.
Kommúnistaflokkur Danmerkur,
sem á fulltrúa í Frelsisráðinu, starf
ar að öllu leyti í anda þeirrar
stefnuyfirlýsingar, sem Frelsisráð
Danmerkur hefur gefið út undir
nafninu: Þegar Danmörk er aftur
frjáls. Þar er svo kveðið á, að
Danmörk skuli verða eftir stríðið
að nýju frjálst og lýðræðislegt kon
ungsríki.
Kvikmyndirnar og
æskan
Framhald af 3. síðu.
una í landinu. Og ég þykist viss
um, að ekki muni líða á löngu,
unz komið verði betra skipu-
lagi á kvikmyndirnar, einkum
þær sem ætlaðar eru únga fólk
inu. En um möguleika fyrir
starf hins nýstofnaða kvik-
myndafélags okkar og nýungar
þær, sem það ætti að geta rutt
til níms, varðandi notkun kvik-
mynda til fræðslu, — um þá
hluti ætla ég að eiga mér til
góða að skrifa, að svo stöddu-
Eg á iiokkuð bágt með að leggja
frá mér pennann að þessu sinni,
án þess að minnast örfáum orðum
á Þjóðleikhúsið.
Nú sem stendur er unnið að
kappi að því að fullgera þá rnenn-
ingarstofnun, sem verið hefur á-
gætt dæmi um ómennsku stjórn-
arvaldanna undanfarinn áratug.
Gert er ráð fyrir því, að þarna
verði hafðar kvikmyndasýningar
auk leiksýninganna. Þetta virðist
liggja í augum uppi sem ágæt úr-
bót á brýnni þörf fyrir nýju, stóru
kvikmyndahúsi, — og jafnvel fleiri
en einu. Komið hefur auk þess til
mála að notast við kvikmynda-
hús setuliðsmann’a til þess að bæta
úr þörfinni að einhverju leyti, og
er ekkert nema gobt eitt um það
að segja.
En það var þetta viðvíkjandi
Þjóðleikhúsinu, som mig langaði til
að minnast á. —
Úblit er fyrir það, að ekki líði á
löngu unz húsið verður fullgert og
íslenzk leiklist fær viðunandi þak
yfir höfuðið í fyrsta skipti. Sú
stund, þegar tjaldinu verður í
fyrsta skipti svipt frá leiksviði
Þjóðlei'khússins, ætti að verða há-
tíðarstund allrar þjóðarinnar. Þá
er nýjum straumi menningar veitt
i æðar þjóðlífsins, gamall draum-
ur rætist. Þá verður vonandi hætt
að eyðileggja og sóa verðmætum
leikaraefnum og jafnvel snillingum
í ekki neitt með því að láta þá
slíta sér út við tómstundaþræl-
Ógnarfréttir styrjaldarinnar,
sem berast oss til éyrna oft á dag,
rnunu sannarlega orka mjög á hugs
animar. Þó munu fréttirnar fná
Norður-Noregi nú síðustu vik-
urnar hafa vakið meiri viðbjóð og
dýpri harm í brjóstum allra hugs-
andi manna en nokkrar aðrar
kríðsfregnir, síðan þessi liryllilega
styrjöld hófst. Mun þar nokkru
valda, að oss rennur blóðið til
skyldunnar, enda aðfarir allar,
þeirra er sökum ráða, heimsmet
i mannvonsku, grimmd og fyrir-
litningu á mannslífum og menning
arverðmætum.
Eg verð að játa það hreinskiln-
ingslega, að þegar ég las ógnar-
fréttirnar af flóttafólkinu í Norð-
ur-Noregi, og ekki sízt eftir lestur
greina hr. S. A. Friids blaðafull-
trúa, sem birtust í Morgunblað-
inu 28. og 29. þ. m.. fylltist hugur
minn ósegjanlegu þakklæti fyrir
það ómetanlega öryggi, sem þjóð
vor á við að búa, þrátt fyrir allt.
Vér megum sannarlega vera þess
minnug, er vér göngum til hvílu
að kvöldi dags, hvílíkur ógnar-
munur er á lífi voru og líðan, og
Norðmanna nú fyrir jólin. Vér ís-
lendingar getum nú flestir veitt
oss sjálfum og ástvinum vorum öll
nauðsynleg þægindi, og vel það.
Frá Norður-Noregi fréttum vér
um brennandi bæi og þorp, flýj-
andi konur og menn, með börn sín
í heljargreipum sultar, kulda og
sjúkdóma, — örvasa gamalmenni
rifin út á klakann, og jólin fara í
hönd. — En getum vér ekki á
einhvern hát't orðið þessu saklausa,
ógæfusama fólki að liði, enda þótt
sú hjálp kæmi ekki að beinum
notum á þessurn jólum?
Við nánari athugun er ljóst, að
málið er hvergi nærri auðvelt. Áll-
inn, sem skilur, er bæði breiður og
djúpur, og margt til hindrana, þó
að viljinn sé góður. Það er t. d.
ókleift að korna hingað flótta-
börnum, sem full vissa væri þó
fyrir, að eiga mundu hér góða
aðkomu. En fjárhæðum, föturn og
matvörum er hinsvegar talið vera
kléift að koma til hlutaðeigandi
aðila, að v'ísu með all-löngum fyrir-
vara.
dóm þar sem lágt er til lofts og lít-
ið svið til athafna.
Sj’álfsagt er gert ráð fyrir því
að húsið verði vígt með sýningu
á íslenzku leikriti. Að minnsta
kosti finnst mér það alveg sjálf-
sagður hlutur. Aftur á inóti vil
ég vekja athygli á því, að skemmti
legast væri, og að mínum dómi
einna bezt viðeigandi, að til með-
feröar væri tekið nýtt leikrit eftir
núlifandi íslenzkan höfund, sem
samið væri sem verðlaunaleikrit
fyrir þessa hátíðarsýningu. Ekkert
er eðlilegra en að starfsferill Þjóð-
leikhússins hefjrst með þvi. að við
getum sýnt það, að við eigum leik-
ritaskáld á meðal okkar, enda-
þótt leikritagerð liggi nú að miklu
leyti á hillunni.
En ef slíkt væri tekið til athug-
irnar, þyrftu viðkomandi forráða-
menn að hefjast handa um uudir-
búning })essa sem fyrst.
Því fyr, — því batra.
Hveragerði 22. nóv. 1944.
Elías Mar.
Eg er þess fullviss, að allur þorri
landsmanna mun hafa orðið var
svipaðra tilfinninga og lýst var
'hér að framan, í sambandi við
eyðingu Norður-Noregs og hörm-
ungarnar þar. Og því ætla ég að
hætta á að lýsa hér með nokkr-
um orðum eftirfarandi hugmynd:
Jólin eru senn komin. Kaup á
jólagjöfum verða gerð næstu dag-
ana fram að jólum. Margir hafa
nú meira úr að spila en nokkru
sinni áður. Fjármagn, sem varið
verður til jólagjafa, mun því, að
líkindum, verða með mesta móti.
Það er tillaga mín, að menn,
í þetta sinn, verji allríflegum hluta
af fé því. sem þeir annars ætla til
jólagjafa, til styrktar nauðstödd-
um Norðmönnum.
Hugsa mætti sér, að hjón kæmu
sér saman um að gefa hvort öðru
ekki jólagjöf, að þessu sinni, en
gæfu í þess stað samsvarandi upp-
hæð í væntanlegan sjóð.
Og athugandi væri fyrir foreldra,
hvort eigi væri skynsamlegt að
draga ögn úr gjafaflóðinu til barna
sinna, sem vissulega gengur of víða
út í öfgar. Börnunum má, eigi síð-
ur en fullorðning, vera það Ijóst,
að vellíðan vor nú mun vera ein-
stæð í veröldinni. Og þess væri
óskandi, að þau börn væru mörg,
sem heldur vildu gleðja bágstatt
barn en búast við — eða jafnvel
gera kröfu til mikilla gjafa.
En almennt mætti t. d. hugsa sér
þötta framkvæmt þannig:
Sérstök jólakort verði gefin út.
A kortunum væru jóla- og nýárs-
óskir til viðtakanda, en jafnframt
yfirlýsing urn það, að sendandi
hefði, í tilefni af komu jólanna,
gefið á nafn viðtakanda tilgreinda
upphæð til nauðstaddra Norð-
manna. Ilugsanlegt væri, að fá
mætti bókaverzlanir, póstafgreiðsl-
ur og afgreiðslur blaða til að ann-
ast sölu á koi'tum þessum. —
Innkomið fé rynni til nauðstaddra
roanna í Nörður-Noregi.
Eg veit, að máli þessu mun
verða vel tokið.
Eg þykist þess fullviss. að slík
gjafakort sem þessi, mundu eins
og nú stendur á, vekja sannari.
jólagleði en dýr, persónuleg gjöf.
All’t er undir því komið, að nú
sé brugðið skjótt við, hafist handa,
og málið tekið föstum og drengi-
legum tökum.
1. deserober 1944.
ísak Jónsson.
„Öll sfjórn er í tiðnd-
um Norðmsnna"
„Norsk Tidend“ liefur haft tal
af dr. Karl Evang, heilbrigðjis-
málastjóra norsku stjórnarinnar,
er hann kom aftur til London frá
Moskvu.
Hann sagði m. a.: ,.í hinum frels
aða hluta Noregs er allt gert til að
útvega nauðsynjar, einnig lyf og
hjúkrunargögh, og enn fremur er
íbúunum útveguð matvæli.
Við þetla starf höfum við notið
hins mesta skilnings af hálfu
Rússa. — Þeir hafa gert allt, sem
þeir hafa getað, til að flýta fvrir
birgðaflutningum til almennings,
en öll stjórn er í höndum Norð-
manna.