Þjóðviljinn - 23.12.1964, Qupperneq 97

...EINN UXI BAR KÁLFI
í Skarösannál 1625 er sagt svo frá:
„ . . . Drepsótt í Danmörku, dóu 1300 manns um jól,
bráöum dauöa. í Kaupinhöfn var sérlega mikil pestil-
entía, svo þar í borginni burtdóu 4884 menn, meöal
hverra voru margir fyiirmenn, og um voriö dó margt
gamalt fólk. — Item er margt að skrifa frá þeim múr-
meistara Marteini 1 Curlandi, er engillinn skyldi séð
hafa og við talað. í Sellandi í Danmörk féll á einum
staö blóð af himni ofan á jörðina, svo sem hellt heföi
verið heilum skjólum. Plássiö var eigi meira heldur en
hálft stofugólf, sem blóðið féll á. — Flóð kom úr vatni
einu í Þýzkalandi, stóð um þrjár nætur, drukknaöi
margt fólk, flutu húsin úr stað. — Einn uxi átti, eður
bar, kálfi í Danmörk.“
.....Gaddur fór þá að gera vart við sig, svo strax
haustið 1784 var sauðfé af þeim orsökum orðið horað...
Gaddur er jaxla- og kjálkaveiki. Einn, tveir eða fleiri
jaxlar vaxa langt yfir aðra, hvassari og harðari sem sí-
valur broddur eða alur, hvar af jaxlagarðarnir falla eigi
hvor yfir annan, en sú hvassa háa tönn máir þá mót-
settu í hinum gómnum og loksins etur skarð upp í
kjálkann, gripurinn getur ekki jórtrað, vanþrífst og
deyr. Til að lækna þetta hafa menn fundið töng með
tönnum, beygða út á hlið. Svo hún þess næmar nái
gaddinum, hafa menn brotið með henni broddinn af,
sem hefur vel tekizt. Sumir hafa brúkað sagir þar til
gjörðar, sagað þar meö gaddinn, hvað verið hefur enn
betra. Sumt af peningi, þó færra, hefur fengiö gadd í
framtennur, sem því síður verið líft. Einkum ungpen-
ingi, sem var 1 eða 2 ára Sandfellsveturinn, og lifði
hann af, var þessi sjúkdómur viss, hvaraf orsökin má
ráöast, þar allur ungpeningur fellir tennur og fær aðr-
ar í staöinn upp úr rétt við holu þeirrar felldu tannar.
Þegar vikursandur og brennisteinn, sem árið 1783 og
1784 var svo nægur á grasi því, er kvikfé beit og á ung-
penings fóðri, er ekki ólíkt, að grand það hafi festst í
tannholurnar, gjört þrengsli og ollað bólgu þá nýja
tönnin óx og skautst upp, þar af komið hiti og óreglu-
legt vessanna samsafn, er aftur hefur gjört stóra, harða
tönn. Þetta vessasafn merkist líka þar af, að kringum
gaddjaxlanna fót reyndist kjálkabeinið þykkara og
hnýttara en það á að sér. Margt fé var að sönnu úr
þessum sjúkdómi slátrað, og margt var látið tóra af,
sem æxlaði ættir sínar, en hvorki lagðist sjúkdómurinn
í kyn, né dreifðist frá einni kind til annarrar. Þeir grip-
ir, sem voru svo gamlir að fellt höfðu allar tennur,
fengu ekki þennan sjúkdóm, og á sumum, er ungir voru
í eldgosinu, sást ekkert fyrr en löngum tíma seinna, og
ennþá við endi ársins 1792 finnast 10—12 vetra gamlar
kýr, sem nú hið fyrsta eru yfirkomnar af þessum gaddi
U
(„Um mannfækkun af hallærum á íslandi“ eftir
Hannes Finnsson).
GADDURISAUÐ-
FÉ ÁRID 1784
íólabláð — 97