Þjóðviljinn - 13.06.1976, Blaðsíða 6

(i SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. júni 1976
RAGNAR ARNALDS:
Vaxandi glundroði
eða nýtt skipulag
Ef akureyringar, sigl-
firöingar eða ísfirðingar
svo að dæmi séu nefnd
bora eftir heitu vatni með
aöstoð Orkustof nunar
verða þeir að borga 20%
söluskatt í rikissjóð ofan á
allan borkostnaðinn. En ef
Reykjavikurborg borar
eftir heitu vatni þarf hún
engan söluskatt að greiða!
Víðast hvar á Vestur-,
Noröur- og Austurlandi, ut-
an kaupstaða, er verð á
raforku til heimilisnotkun-
ar um 50% hærra en á
höfuðborgarsvæðinu!
Hér á landi eru margar
opinberar stofnanir, sem
stunda sjálfstæðar
virkjanarannsóknir óháðar
hver annarri og vinna að
hönnun stórvirkjana.
Dæmi eru um, að þessar
stofnanirnar séu jafnvel
að fást við sömu viðfangs-
efnin!
Þetta eru þrjú sýnishorn
um hið fáránlega ástand,
sem nú er rikjandi i is-
lenskum orkumálum.
Samt sem áður virðist f lest
benda til þess, að glund-
roðinn i skipulagi orku-
mála eigi enn eftir að auk-
ast.
Fjögur opinber fyrirtæki afla
raforku og selja hana til dreifi-
aðila i heildsölu, Landsvirkjun,
Andakilsárvirkjun, Laxárvirkjun
og Kafmagnsveitur rikisins.
Meðalverðiö i heildsölu, miðað
viö 5 þús. stunda nýtingartima, er
2,28—2,80 kr. á kwst. Dreifiaðilar
eru hins vegar 22 staðbundnar
rafveitur i flestum kaupstööum
og fáeinum kauptúnum, sem selja
raforku til heimilisnotkunar á
meðalverði frá 7,82 kr. — 11,07 kr.
á kwst og er algengasti taxtinn
rúmar 10 kr. Rafmagnsveitur
rikisins (Rarik) selja hins vegar
öðrum landsmönnum, þ.e. ibúurn
smábæja og sveitahéraða raforku
i smásölu, og á þessum afgangs-
markaði, sem eftir verður', þegar
samfelldustu partar raforku-
kerfisins hafa verið týndir út, er
orkan seld á 50% hærra verði eða
á kr. 15,71 hver kwst til heimilis-
notkunar.
betta marbrotna skipulag raf-
orkumála og ranglátar afleiöing-
ar þesr á sér aö sjálfsögðu sögu-
legar skýringar. Upphaflega voru
orkuveitusvæðin mjög afmörkuð
og einangruð og aðeins á helstu
þéttbýlissvæöum. Nú er hins
vegar svo komið, að Suður-,
Vestur- og Noröurland er aö
verða eitt samtengt orkuveitu-
svæði og tenging við Vestfirði og
Austfiröi er vafalaust á næsta
leiti. Hvað getur þá réttlætt, að
orkan sé ekki seld á sama verði
um land allt heldur sé um glfur-
lega mismunun að ræða, eftir þvi
hvar menn búa, eins og fyrrnefnd
dæmi sanna?
Skipu lagsleysiö
er dýrkeypt
Augljóst er, að flókiö raforku-
kerfi i höndum margra sjálf-
stæðra aöila eykur hættuna á þvi,
aö ekki sé valin hagkvæmasti
virkjunarvalkosturinn hverju
sinni. Þegar orkuveitusvæðin eru
samtengd, er það fyrst og fremst
griðarmikið feikningsdæmi fyrir
tölvur aö finna út, miðaö við
áætlað álag og aðrar gefnar for-
sendur, hvar hagkvæmast sé i
þágu heildarinnar aö byggja stór
ar eöa smáar virkjanir. Hvar
vetna vilja menn fá virkjanir
heim i hérað, enda felst i þvi
mikið öryggi fyrir hvert byggða-
lag, ef stutt þarf aö sækja orkuna,
og bygging orkuvera skapar að
sjálfsögðu mikla vinnu og fjár-
Þetta er Krafla
magnsveltu. En þaö er allra hag-
ur að fá orkuna sem ódýrasta og
ef það sjónarmiö veröur ekki látið
ráða er augljóst, að gifurlegum
fjármunum verður kastaö á glæ á
næstu árum.
Eins er það ljóst, að orkan
verður dýrari en þörf er á, ef
rannsóknir og undirbúningur aö
virkjunarframkvæmdum er i
margra höndum. Að sjálfsögðu
hafa þessar stofnanir nokkurt
samband sin i milli til að komast
hjá tviverknaði, en jiess eru þó
ýmis dæmi, að fleiri en ein stofn-
un hafi gert sjálfstæðar frum-
hannanir á sömu virkjuninni og
jafnvel gefiö út opinberar yfir-
lýsingar, sem ekki leiddu til sömu
niðurstöðu, eins og átti sér staö
við fyrstu rannsóknir á
virkjunaraðstöðu i Héraðsvötn-
um i Skagafirði.
Það er löngu orðið brýnt, að
endurskipuleggja raforkumál
með það fyrir augum að ein
samstarfsstofnun ríkis og
sveitarfélaga hafi yfirstjórn
virkjunarmála i sinum höndum.
En þvi miður stefnir ekki i þessa
átt nú um stundir, heldur er nú
unnið að þvi að koma upp nýjum,
sjálfstæðum orkufyrirtækjum á
Vestfjörðum og Austfjörðum,
jafnframt þvi sem Laxárvirkjun
verður breytt i svonefnda
Norðurlandsvirkjun. Það er þvi
allt útlit fyrir, að glundroðinn i
orkumálum muni enn fara vax-
andi.
Orkubú Vestfjarða
Þegar frv. til laga um Orkubú
Vestfjarða var til meðferðar á Al-
þingi fluttum við Alþýðubanda-
lagsmenn tillögu um, að loka-
grein laganna yrði svofellt
ákvæöi til bráðabirgða:
„Stefnt skal aö þvl að endur-
skipuleggja skipan raforkumála
á landinu öllu með það fyrir aug-
um, að allir landshlutar tengist
saman I eitt orkuveitusvæöi, en
ein samstarfsstofnun rikis og
sveitarfélaga annist virkjunar-
rannsóknir og taki ákvaröanir um
nauðsynlegar virkjanir og selji
jafnframt rafmagn i heildsölu til
dreifingaraöila á sama verði um
land allt. Meðan þessi skipan raf-
orkumála er ekki orðin að veru-
leika annast Orkubú Vestfjaröa
virkjunarrannsóknir og byggingu
og rekstur raforkuvera á Vest-
fjörðum, en meö nýrri skipan raf-
orkumála skal ráðherra beita sér
fyrir endurskoöun þessara laga.”
Það skal tekiö fram, að viö Al-
þýðubandalagsmenn vorum ekki
andvígir lagasetningu um Orkubú
Vestfjarða. Stofnun Orkubúsins
hefur marga ótviræða kosti. Með
þessu nýja fyrirtæki er verið aö
sameina smærri rafveitur i eina
orkuveitu, sem fær það megin-
hlutverk að glima við aö skipu-
leggja húsahitun i fjórðungnum
öllum ýmist meö rafmagni, jarö-
varma eða fjarhitun frá kyndi-
stöðvum. Það er stórkostleg hug-
mynd, sem nú er að veröa að
veruleika, að Vestfirðingar
skipuleggi nýtingu innlendra
orkugjafa til húsahitunar i stað
oliu með sameiginlegu átaki og i
samvinnu viö rikisvaldið fremur
en aö sveitarfélögin séu að pukr-
ast hvert i sinu horni með þessi
miklu viöfangsefni. I staö þess að
allir þéttbýlisstaöirnir ryðjist
fram á sama tima með byggingu
hitaveitna og fjarhitunarstööva
af misjafnlega miklum vanefn-
um, þá er hægt að glima við þetta
gifurlega viðfangsefni á skipuleg-
an hátt eftir fyrirfram geröri
áætlun og vinna verkiö ódýrara
og meö mun meiri hagkvæmni en
ella hefði verið. Forsendan fyrir
þessum skynsamlegu vinnu-
brögðum er að sjálfsögðu sú, að
þeir veröi ekki látnir gjalda þess i
hærri hitunarkostnaöi, sem
seinastir losna við oliuhitun húsa.
En þar að auki er það stórkost-
lega mikilvægt fyrir Vest-
firðingafjórðung að stofna til
fyrirtækis sem er nægilega vold-
ugt til að geta haft marga tækni-
menntaöa menn i þjónustu sinni
að staðaldri.
Hins vegar er það stórkostlegur
misskilningur að vestfiröingum
sé nokkur greiði geröur með þvi
aö gera Orkubúiö aö sjálfstæðum
raforkuöflunaraðila. Ef svo fer,
er hættan sú, að raforkuverö á
Vestfjörðum verði um alla fram-
tið langtum hærra en annars
staðar á landinu, þvi að hvorki
þær virkjanir sem fyrir eru á
Vestfjörðum né þær sem síðar
koma verða samkeppnisfærar um
orkuverð við hagkvæmustu stór-
virkjanir landsins,, t.d. Búrfell,
Sigöldu, Kröflu og Blöndu.
Það er þetta þrennt sem hlýtur
að fara saman: eitt orkuveitu-
svæði einn virkjunaraðili og eitt
orkuverð um land allt. Ég er
sannfærðurumaðhvortsem menn
búa á Vestfjörðum, Norðurlandi,
eða Austfjöröum þá kýs hinn al-
menni maður lágt orkuverð á
jafnréttisgrundvelli við höfuö-
borgarsvæðiö fremur en sjálfstæð
orkuöflunarfyrirtæki i hverjum
landshluta, — einkum þegar
mönnum veröur það ljóst að þetta
tvennt fer ekki saman. A.m.k.
veit ég fyrir vissu, að fólkið á
Norðurlandi biður ekki um
Noröurlandsvirkjun, þaö er fyrst
og fremst óskadraumur nokkurra
embættismanna og pólitiskusa.
Fólkið biður um öryggi i raforku-
málum og lágt Verö og gefur litið
fyrir stórveldisdrauma Laxár-
virkjunarmanna.
Kapphlaup um
erlenda stóriöju
Stærsta hættan er sú, að þegar
komið verða orkuöflunarfyrir-
tæki i öllum landsfjórðungum, þá
upphefjist hörkuleg samkeppni
um stórvirkjanir og forystumenn
landshluta og orkuveitna hefji
kapphlaup á fund erlendra auö-
hringa i leit að stórum orkukaup-
endum, sem geti gert stór-
virkjanir i fjóröungnum mögu-
legar, likt og það hefur fallið i hlut
stjórnarformanns Landsvirkjun-
ar að hafa forgöngu um
samningaviðræöur við erlenda
auðhringa um byggingu stóriöju-
fyrirtækja á tslandi og orkukaup
frá Landsvirkjun.
Viða um land er almenn og
mjög útbreidd andstaða gegn
byggingu stóriðjuvera i eigu er-
lendra auðhringa. Kannski hafa
forystumenn Sjálfstæöisflokksins
ekkert á móti þvi, að þær að-
stæður skapist, að forystumenn
sveitarfélaga i dreifðum byggð-
um landsins telji sig tilneydda aö
sækjast eftir orkusölu til erlendra
auðhringa til að gera sér kleift að
standa undir byggingu stórvirkj-
ana heima i héraði. A.m.k. er
víst, að núverandi glundroöa
stefna i raforkumálum á sér eink-
um fylgismenn innan Sjálfstæðis-
flokksins. Hins vegar verður að
taka það fram, að margir þing-
menn Sjálfstæðisflokksins eru al-
gerlega öndverðir þessari stefnu.
Miðstjórnarfundur Fram-
sóknarflokksins gerði nýlega
samþykkt i raforkumálum, sem
gekk mjög i þá átt, sem verið
hefur stefna Alþýðubandalagsins
um langt skeið. 1 ályktun mið-
stjórnarinnnar var beinlinis talað
um eitt orkuöflunarfyrirtæki,
sem gætiheitiðíslandsvirkjun. Þó
fór það svo, að þingmenn Fram-
sóknarflokksins greiddu atkvæði
gegn tillögu okkar Alþýðubanda-
lagsmanna, sem fyrr var nefnd,
við afgreiðslu frv. um Orkubú
Vestfjarða, og þótt atkvæða-
greiðslan færi fram fáum dögum
eftir miðstjórnarfundinn. Ætla
má, að Alþýöuflokkurinn hafi
svipaða stefnu i orkumálum og
Alþýðubandalagið og Fram-
sóknarflokkurinn, þótt það hafi
ekki komið berlega fram, svo að
mér sé kunnugt.
Flest bendir þvi til þess, að
mikill meirihluti sé á Alþingi
fyrir endurskipulagningu raf-
orkumála i þá átt, sem við Al-
þýðubandalagsmenn höfum bar-
ist fyrir. Hins vegar er ljóst að
meðan herleiöing Framsóknar-
flokksins i þágu ihalds og hægri
stefnu er viðvarandi, heldur
glundroðinn i orkumálum is-
lendinga áfram að vaxa enn um
skeið.
Nýtt skipulag í
grófum dráttum
Þegar stefnt veröur að heildar-
stjórn orkumála i stað núverandi
glundroða er ekki þar með sagt,
að æskilegt sé að öll orkumál
landsmanna verði sett undir einn
hatt. Eðlilegt er, að ein stofnun,
væntanlega Orkustofnun, annist
allar grundvallarrannsóknir og
samanburð á þeim valkostum,
sem fyrir hendi eru. önnur stofn-
un, þ.e. landsvirkjun i þess orðs
fyllstu merkingu (Islands-
virkjun?) annist öflun raforku:
byggi raforkuver fyrir landið allt,
flytji orkuna eftir aðalflutnings-
linum, svonefndum stofnlinum
hringinn i kringum landið og selji
raforku i heildsölu frá aðal-
spennistöðvum. Þessi stofnun
þarf að vera raunveruleg sam-
starfsstofnun allra sveitarfélaga i
landinu og rikisins. Til greina
kemur, að hún annist einnig jarö-
boranir eftir gufu og heitu vatni,
bæöi til orkuöflunar i eigin þágu
og fyrir sveitarfélögin og verður
þá að sjálfsögðu að afnema þá
fráleitu forréttindaaðstöðu, sem
Reykjavikurborg hefur nú, að
geta ein allra sveitarfélaga
sloppið við greiðslu söluskatts
(vegna þess að hún á hálfan hlut I
gamla gufubornum).
Dreifing orkunnar og smásala
getur hins vegar orðið með tvenn-
um hætti: annaö hvort verður
miöað við, að smásöluverðiö sé
það sama um land allt og verður
þá einn aðili, sem gæti verið
landsvirkjun eöa önnur sam-
starfsstofnun rikis og landshluta-
fyrirtækja (RARIK?) að annast
alla smásölu orkunnar, — eða
landshlutafyrirtæki og sveitar:
félög kaupa orkuna frá aðal-
spennistöðvum á sama verði um
land allt og taka að sér dreif-
inguna.
Meginatriðið er, að nýtt skipu-
lag sé sem hagkvæmast og svari
til breyttra aðstæðna: að sveitar-
félögin eigi eðlilega aðild að
stjórnun orkumála og loks, að
verðmismunur á raforku sé ekki
báöur búsetu. Keynist það hins
vcgar óframkvæmanlcgt vegna
margra dreifiaðila veröur a.m.k.
að tryggja að verömismunurinn
sé mjög óvcrulegur.