Þjóðviljinn - 28.12.1978, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 28. desember 1978.
Á kvöldi annars dags
jóla var þjóðinni sýnd
nýjasta stórmynd
Sjónvarpsins, Silfur-
túnglið eftir Halldór
Laxness í sjónvarpsgerð
Hrafns Gunnlaugssonar.
Með þessu fyrirtæki er
fram haldið þeirri stefnu
sem LSD Sjónvarpsins
markaði með frægri
Cr sjónvarpsgerö Silfurtúnglsins
SILFURTUN GLIÐ
mynd um Lénharð
fógeta: að gera myndir
eftir vondum íslenskum
leikritum og búa þær
þannig úr garði að þær
verði gjaldgengar á
alþjóðamarkaði vestræns
skemmtanaiðnaðar.
Úr þjóðernisrómantík
Einars H. Kvaran tókst
sjónvarpsmönnum að
gera norrænt kúreka-
drama og nú hafa þeir
snúið einu lélegasta
leikriti Halldórs Laxness
í einhvers konar rock-
óperu, mjög í stíl við
punk-tísku þá sem ungt
fólk víða á Vesturlöndum
temur sér nú. Sjónvarpið
verður því vart sakað um
að fylgjast ekki með
ástandinu á þeim mark-
aði sem það rennir hýru
auga til og þó ekki sé
nema vegna þeirra 40
miljóna, sem í þetta hef-
ur verið eytt, er sjálfsagt
að vona að útlendingar
reynist nú fúsir til að
kaupa vöruna. Auðvitað
skiptir meginmáli að
myndin renni út á erlend-
um markaði, gagnvart
vel heppnuðum viðskipt-
um verður allt tal
um raunhæfa landkynn-
ingu eða alvarlega menn-
ingarviðleitni að fávís-
legu nöldri.
Skylt er aö lofa þaö sem vel er
gert og miöaö viö ýmsar fyrri
uppfærslur Sjónvarpsins ber
þessi sýning vitni um ótvlræöa
framför. Þaö er ekki hlaupiö aö
þvi aö búa leikrit skrifuö fyrir
sviö til flutnings f öörum miöl-
um, en þetta sýnist mér Hrafn
Gunnlaugsson hafa leyst ágæt-
lega af hendi. Hann hefur fariö
mjög frjálslega meö texta
Laxness, umbylt honum og
jafnvel bætt viö hann, en lagaö
svo vel aö frásagnartækni
sjónvarpsins aö ekki var annaö
aö sjá en textinn heföi veriö
skrifaöur fyrir þann miöil. Ein
helsta breyting er fólgin i þvi, aö
áhorfendur eru leiddir inn I
glæsta veröld Silfurtúnglsins
þegar i upphafi og siöan inn á
heimili Lóu, öfugt viö þaö sem
eftir HALLDOR LAXNESS
í leikgerd og sjónvarpsuppfærslu
Hrafns Gunnlaugssonar
gert er I leikriti Laxness.
Atburöarásin þokast svo áfram
meö tiöum skiptingum á milli
heimilisins og Silfurtúnglsins.
Þessar skiptingar kunna e.t.v.
aö hafa gert sjónarspiliö marg-
breytilegra, en þó viröist mér
þær hægja fullmikiö á
framvindu sögunnar. Sögu-
þráöurinn krefst þess i raun-
inni ekki aö veröld skemmtana-
iönaöarins sé kynnt fyrr en Lóa
hans lifa aö tjaldabaki og hafa
þó margir leikstjórar lýst*
þeirri hliö skemmtanaiönaöar-
ins á áhrifameiri hátt en Hrafn
—, en öörum þræöi er þó stööugt
veriö aö finna ný og krassandi
tilbrigöi viö ógeöslegheitin. Er
ekki laust viö aö manni finnist
leikstjórinn leggjast æöi lágt
stundum og beita litt frumleg-
um brellum; t.d. þegar hann
gerir Feilan aö homma i ástar-
1 Jón ViðarJónsson
/ skrifar um
/ ÍGikiist
birtist þar sjálf, eins og gert er i
leikritinu. Hér gegnir Silfur-
túngliö hins vegar frá upphafi
jafn miklu hlutverki og heimili
Lóu og fær á heildina -litiö mun
rikari áherslu en þaö smá-
borgaralega og friösæla
fjölskyldulif, sem hún yfirgefur
I von um fé og frama. Þessi aö-
ferö hefur ýmsa kosti 1 för meö
sér og spornar viö vafasömum
tilhneigingum i textanum, þó aö
ýmislegt megi finna aö þvi
hvernig hún er notuö I sviösetn-
ingu myndarinnar.
Ein af breytingunum sem hafa
veriö geröar á leikritinu varöa
skemmtanaiönaö þann, sem
Lóa veröur aö bráö. Silfurtúngl-
iö er hér ekki lengur almennur
skemmtistaöur, þar sem fram
fara kabarettsýningar, heldur
sjónvarpsþáttur i harösoönum
punk-rock stil. Þvi miöur getur
leikstjórinn ekki talist saklaus
af þvi aö smjatta á úrkynjunar-
brag punksins; a.m.k. gat ég
ekki séö aö löng atriöi úr Silfur-
túnglinu þjónuöu öörum tilgangi
en aö skemmta mönnum meö
þvi sem myndin læst vera aö
fordæma. Þaö er svo sem ekki
veriö aö feia ömurlegt
innihaldsleysi þess lifs, sem
Feilan skemmtistjóri og fólk
sambandi viö Samson afl-
raunamann og elur þannig á
þeim útbreidda og lifseiga
hleypidómi aö hómósexúalismi
sé sérstakur úrkynjunarvottur.
En vonandi gerir þetta allt sam-
án myndina útgengilegri úti I
heimi.
Ekki skal ég segja hvort þessi
tilhneiging til aö gera sér mat úr
skringilegheitum úrkynjunar-
innar ræöur þvi ein hversu mikil
áhersla er lögö á dýrö Silfur-
túnglsins. Hvaö sem ööru liöur
varpar hin stööuga nálægö þess
auknu ljósi á afdrif Lóu og gerir
hana skiljanlegri en I leikritinu.
Þar er heimili hennar og óla til-
tölulega lokaöur heimur i litlum
fjaröarkaupstaö „I skjóli á
bakviö heiminn”; en hérna
teygir fölsk draumaveröld
Silfurtúnglsins anga sina inn á
heimiliö. í leikritinu er smá-
borgaralegt uppeldi og löngun
til aö veröa fræg aöalskýringin
á brotthlaupi Lóu, en i
sjónvarpsmyndinni er hugsun
hennar slævö ekki sist af völd-
um þess rómantlska afþrey-
ingariönaöar, sem er dembt yfir
landsmenn gegnum sjónvarps-
skjáinn. Lóa er fórnarlamb
þessara blekkinga og þeirra
vegna yfirgefur hún bónda og
barn. I sjónvarpsmyndinni
veröur saga Lóu þvi aö dæmi
um vald þess meövitundariön-
aöar, sem heilaþvær fólk undir
yfirskini saklausrar skemmt-
unar og breytir þvi i hugsunar-
lausa neytendur, „sem eiga
ekkert aktif nema gáfuna til aö
dá og þakka” eins og Feilan
oröar þaö I leiktexta Laxness.
Einn af verstu göllum
leikritsins er sá hversu væmiö
þaö er. Laxness notar fjöl-
skyldulif Lóu sem andstæöu viö
brenglaö verömætaskyn
kapitalistanna og sveipar þaö i
rósrauöum bjarma sem veröur
auövitaö æ fegurri, þvi dýpra
sem Lóa sekkur. Alveldi Silfur-
túnglsins i sjónvarpsmyndinni
dregur talsvert úr þessari leiöu
tilhneigingu auk þess sem bæöi
leikarar og leikstjóri hafa
auösæilega kostaö kapps um aö
vinna gegn þeirri væmni sem
hún hefur i för meö sér. Þetta
hefur tekist furöu vel og er ekki
slst aö þakka geöþekkum og
dálitiö grallaralegum leik
Sigrúnar Hjálmtýsdóttur i hlut-
verki Lóu. Sigrún komst t.d. vel
frá þvi aö lýsa niöurlægingu Lóu
i lokin, þar sem ýmsar hættur
leynast á ofleik og dramatiskri
tilgerö. Leikur hennar var ævin-
lega hreinn og beinn og hiö
sama má raunar segja um leik
Egils Ólafssonar I ööru aöal-
hlutverki myndarinnar, Feilan
stjórnanda Silfurtúnglsins. Ég
hygg aö þaö hafi veriö vel til
fundiö aö fela jafn óreyndum
.leikurum og Sigrúnu og Agli
aöalhlutverkin; leiktækni
islenskra leikara miöast yfir-
leitt viö viddir leikhússins og
verkar þvi gjarnan óeölileg og
yfirdrifin I návigi viö sjónvarps-
vélarnar. Fyrir þessum
„leikhúsbrag” fannst mér votta
hjá sumum reyndari leikurum,
en leikur Sigrúnar og Egils var
blessunarlega laus viö allan
slikan „manér”. Annars er ekki
hægt aö segja aö leikur hafi
neins staöar risiö sérlega hátt I
þessari mynd, flestir leikaranna
unnu sitt verk af vandvirkni án
þess aö vinna nein stórafrek.
í viötali viö eitthvert
blaöanna nú fyrir jólin sagöi
Hrafn Gunnlaugsson aö mynd
sin væri sjálfstætt verk og bæri
aö dæma sem slikt. Og hann
hefur vissulega sýnt sjálfstæöi
gagnvart texta Laxness og
sviössetning hans er á heildina
litiö snyrtilega unniö verk. En
gallar Silfurtúnglsins eru meiri
en svo aö þeim veröi rutt úr vegi
meö klókindalegri leikstjórn. Þó
aö tekist hafi aö vinna bug á
væmninni, veröur þvi ekki
breytt aö harmleikur Lóu er
fólginn i þvi, aö hún bregst
skyldu sinni sem móöir, selur
vögguvisuna i staö þess aö raula
hana yfir barni sinu. í skauti
kjarnafjölskyldunnar lifir hún
hamingjusömu og öruggu lifi,
þar er hún óhult fyrir andlegum
og likamlegum misþyrmingum
vondra manna. Þessi fegrun á
stööu konunnar sem húsfreyju
og móöur kann aö hafa þótt góö
og gild fyrir tuttugu árum, nú
verkar hún sem eftirlegukind
aftan úr öldum. I sjónvarps-
myndinni er aö visu ekki reynt
aö fá menn til aö tárfella yfir
dapurlegum örlögum Lóu, likt
og reynt er i leikritinu, en
kvenmynd myndarinnar er i
meginatriöum jafn fölsk og sú
sem haldiö er aö mönnum i
leikritinu.
Sýning Sjónvarpsins á Silfur-
túnglinu sýnir svo ekki verður
um villst aö þaö ræður nú yfir
þeirri tæknikunnáttu sem gerir
þaö búiö til stórátaka. Þvi
hryggilegra er aö vita til þess,
aö forráöa- og listamenn þess
skuli ekki hafa smekkvlsi og
metnaö til aö ráöast I merkari
hluti en myndina um Silfur-
túnglið. Og þegar ég segi merk-
ari hluti á ég ekki viö aö Sjón-
varpiö ætti aö leggja út i kostn-
aöarsamari og viöameiri
uppfærslur en þá sem okkur
hefur veriö boöiö upp á nú. Ég
er þvert á móti þeirrar
skoöunar aö sú stefna
Sjónvarpsins aö framleiöa fáar
en dýrar uppfærslur sé alröng,
fjárhagslega óábyrg og nýti
mjög illa þá listrænu krafta sem
hér er aö finna. Þaö væri ólikt
skynsamlegra aö leggja áherslu
á styttri og ódýrari sjónvarps-
myndir; þá fengju listamenn
bæöi fleiri og fjölbreyttari tæki-
færi til aö ná tökum á miölinum
og við áhorfendur — þvi
væntanlega er veriö aö gera
þetta allt fyrir okkur? —
þyrftum ekki aö biöa árum
saman eftir næstu sjónvarps-
mynd. Þetta er sú stefna sem
sjónvarpstöövar flestra frænd-
þjóöa okkar fylgja meö ólikt
betri árangri en þeim sem is-
lenska sjónvarpiö hefur nokkru
sinni náö. En liklega er þaö úr
annarri átt sem sjónvarps-
mönnum koma fyrirmyndir
þeirrar listrænu yfirborös-
mennsku sem myndin um
Silfurtúngliö ber þrátt fyrir allt
vitni um.