Þjóðviljinn - 20.03.1985, Page 8

MENNING
Ekki heiglum hent
að syngja Mahler
Kammersveit Reykjavíkur
Tónleikar í Menntaskólanum við
Hamrahlíð sunnud. 10.3 kl. 17.00.
Efnisskrá: Szymon Kuran: Square.
Gustav Mahler: Lieder eines fahrend-
en Gesellen í útsetningu Arnold
Schönbergs fyrir kammersvcit.
Alban Berg: Strengjakvartett op. 3.
Atli Heimir Sveinsson: Conserto
serpentiada
Kvartett Szymon Kuran „Squ-
are“ (ferningur) fyrir fiðlu, selló,
flautu, og klarinett er fremur
frjáls í formi. Staðsetning hljóð-
færaleikaranna, en þeir eru látnir
mynda ferhyrning í kringum
áhorfendur, hlýtur að mínu mati
að skapa vissa takmörkun í rit-
hætti (vegna fjarlægðar í milli) og
gerir jsví verkið og úrvinnslu þess
einhæfa. Lítið um samspil, meira
um strófur einstakra hljóðfæra.
Fínleg stefjabrot og „effektar"
gera samt verkið vel áheyrilegt.
Gustav Mahler (1860-1911) er
25 ára þegar hann semur ljóða-
flokkinn. „Söngvar förumanns“
(yrkir líka) og með því verki virð-
ist hann vera búinn að finna
leiðina fram á við í því tónmáli
sem síðan á eftir að einkenna
verk hans. Harmonían er orðin
frjáls og þjónar einvörðungu
þeim stemmningum sem ríkja
hverju sinni.
I. „Þegar stúikan mín giftir sig
við glaum og gleði verður
ekki gaman hjá mér“. (d
moll-g moll)
II. „í morgun gekk ég yfir engið
og bókfinkan kastaði á mig
kveðju: „Þú þarna, góðan
dag! Er heimurinn ekki fag-
ur““ (Des dúr-F dúr)
III. „Rýtingur glóir í brjósti mér
og ristir djúpt í gleði og sorg“
(h moll-c moll)
VI. „Augun bláu elskunnar
minnar sendu mig út í heim
svo að ég varð að fara að
heiman“. (e moll-f moll)
Eins og sjá má er hér ansi bratt
farið miðað við undangengna
hljómfræði þess tíma og sýnir
glöggt hvað Mahler var vel að sér
í samvirkni hljóma (funktionalte-
ori, Riemann, Dr.H.H.)
Frumgerð ljóðaflokksins er
fyrir söngrödd og píanó en Ma-
hler umskrifar hann fyrir stóra
hljómsveit um líkt leyti og hann
lýkur við 1. symfóníuna (1893).
Hér var ljóðaflokkurinn aftur á
móti fluttur í sjaldheyrðum
kammersveitarbúningi A.
Schönbergs! Fámenn og fínlega
uppbyggð hljómsveit þar sem at-
hygli vekur meðal annars notkun
orgelharmoníum.
Það er ekki heiglum hent að
syngja Mahler. Óvægin notkun
raddar (hún verður nánast eitt
hljóðfærið í yiðbót) og voldug
dramatísk tilþrif gera miklar
kröfur til söngvarans. Og þó Sig-
rúnu Valgerði tækist ekki alltaf
sem skyldi, þá var söngur hennar
einlægur og sannur. Allavega,
trúi ég, fór ekki fram hjá neinum
að þarna er listamaður á ferð,
sem með vaxandi flutningsöryggi
á eftir að ná langt.
Stengjakvartett op. 3 eftir Al-
ban Berg (1885-1935, frumfl.
1911) var vandvirknislega fluttur
af Rut Ingólfsdóttur, Dóru
Björgvinsdóttur, Helgu Þórar-
insdóttur og Arnþóri Jónssyni.
STÖKUR
Þeir sem áhuga hafa fyrir kveð-
skap og lesa þennan þátt þekkja
allir til Páls Ólafssonar, eins
kunnasta hagyrðings sem uppi
hefur verið með þessari þjóð. En
ef svo færi að einhver, sem lítið
eða ekkert hefur fylgst með kveð-
skap, þá þekkti hann ekki, er það
um Pál Ólafsson að segja að hann
var fæddur á Seyðisfirði 8. mars
1827, sonur séra Ólafs Indriða-
sonar og Þórunnar Einarsdóttur
sem var fyrri kona Ólafs. Faðir
Páls vildi að hann hæfi langskóla-
nám en Páll vildi það ekki og fékk
sínu framgengt. Páll var bóndi
alla ævi, lengst af bjó hann á Hall-
freðarstöðum í S-Múlasýslu.
Hann átti sæti á Alþingi nokkur
ár og var framámaður í sinni
sveit. Jón Ólafsson ritstjóri,
bróðir Páls gaf út ljóðmæli hans
árið 1900. Þau hafa svo verið
endurútgefin auk þess sem fyrir
mörgum árum var gefin út bók
með vísum eftir Pál, sem ekki
voru birtar í ljóðmælunum. Páll
Ólafsson andaðist árið 1905. „
Margar vísur Páls kunna allir
vísnavinir, eins og þessa, en
þennan bragarhátt notaði Páll
mikið:
Sólskríkjan mín siíur þarna
á sama steini,
hlœr við sínum hjartans vini
honum Páli Ólafssyni.
Brennivíns- og drykkuvísur
Páls eru margar kunnar og þær
urðu til þess að menn héldu að
hann væri drykkfelldur. Svo var
alls ekki, þótt hann hefði gaman
af að bragða á guðaveigum eins
og allir góðir menn. Þessa vísu
kallar Páll syndakvittun:
Eg vil hœtta’en ekki get,
ölinu að kyngja,
lœt því sömu syndafet
samviskuna þyngja.
Páll orti margar unaðsfagrar
vísur til Ragnhildar konu sinnar.
Sú frægasta, sem margir segja
fegurstu ástarvísu sem ort hefur
verið á íslensku er svona:
Ég vildi feginn vera strá
og visna í skónum þínum.
Léttast gengirðu eflaust á
yfirsjónum mínum.
Þessi vísa segir líka margt:
Nú hefur þú í ellefu ár
átt mig kæri svanni,
gert mig sælan, grætt mín sár,
og gert að ungum manni.
Eða þá þessi:
Læt ég fyrir Ijósan dag
Ijós um húsið skína,
eða kippa neinu í lag,
ekki til að yrkja brag
heldur til að horfa á konu
mína.
Margar fallegur vorvísur orti
Páll eins og svo margir hagmæltir
bændur hafa gert. Sýnishorn af
þeim kveðskap gæti verið þessi
vísa:
Sér á fjalla blárri brún
bjartir fossar hrósa,
sóley kemur senn í tún,
silungur í ósa.
Ein af hinum frægu brennivíns-
vísum Páls er þessi:
Skuldirnar mig þungar þjá,
en það er bót í máli,
að kútinn láta allir á
orðalaust hjá Páli.
Hestavísur Páls eru margar
kunnar og af þeim Ijóst að hann
hefur verið hestamaður góður og
raunar mun hann hafa verið mik-
ill dýravinur. Lítum á hestavísur
sem hann orti um gráa hryssu sem
hann átti:
Léttum fótum lemur frón,
lýstur grjótið sundur,
upp á móti eins og Ijón
æðir fljót sem tundur.
Eða þessi:
Ekki prestinn óttast þá
eg né lestar strákinn,
þegar sestur er ég á
allra besta fákinn.
Páll gat líka verið hvass og beitt
vísunni öins og byssusting. Þessi
er ort til óþokka eins og segir í
skýringum Páls:
Að launa hvað þú laugst á
mig,
Loðmfirðinga rógur,
hrykki ekki að hýða þig
Hallormsstaðaskógur.
Þessi er býsna illskeytt:
Vertshúsonum veltist á
villidýri líkur,
lýgur, klæmist, liggur hjá,
lofar öllur og svíkur.
Látum Pál Ólafsson kveðja
með þessari vísu:
Byrjar stríð með ári enn,
ævin líður svona,
einhvers bíða allir menn,
óska, kvíða og vona.
-S.dór
Liggur þar mikil vinna að baki því
verkið er þrælerfitt og gerir mikl-
ar kröfur til hljóðfæraleikaranna.
Frumflutningur íslensks tón-
verks er alltaf viðburður og þegar
um er að ræða einleiksverk í fullri
lengd þá er eftirvænting ennþá
meiri. Konsert Atla Heimis fyrir
kammersveit og píanó (Concerto
serpentiada - slöngukonsert?) er
hressileg tónsmíð skrifuð af
mikilli verktækni og kunnáttu.
Hljóðfæraskipan er fjölbreytt,
t.d. gítar, semball og söngtríó
sem eykur enn á litmöguleikana.
Eftir þessa fyrstu heyrn verks-
ins eru viðbrögð mín: of lítið pí-
anóspil og mikil slagverksnotk-
un, en notkun slagverks finnst
mér oft fullmikil í stærri verkum
Atla (flautuk. o.fl.). Einkum
sakna ég þá sterkari uppbygging-
ar hinna lýrísku þátta verksins
sem hjá Atla eru oft mjög ríkir og
einnig fæ ég ekki skilið þá þörf
fyrir „barsmíðar á fullu“ í þeirri
dramatísku stígandi í úrvinnslu
sem Atli virðist líka hafa á valdi
sínu. Flutningur verksins virtist
mér öruggur og markviss undir
handleiðslu Halldórs Haralds-
sonar og Paul Zukofskys.
Framúrskar-
andi öryggi
Sinfoníuhljómsveit Islands, Kammer-
tónleikar
Stjórnandi: Klauspeter Seibel
Einleikarar: Edda Erlendsdóttir, pí-
anó. Einar Grétar Sveinbjörnsson,
fiðla.
Efnisskrá:
J.S. Bach: Brandenburgarkonsert nr.
3 í G dúr
W.A. Mozart: Sinfonía nr. 29 í A dúr
Alban Berg: Kammerkonsert fyrir
fiðlu, píanó og 13 blásara.
Kammertónleikar S.í. sem
haldnir voru í sal Menntaskólans
við Hamrahlíð tókust mjög vel.
Brandenburgarkonsertinn nr. 3 í
G dúr eftir J.S. Bach var hressi-
lega spilaður af strengjasveit.
Þættirnir eru aðeins tveir og eru
báðir hraðir. Elín Guðmunds-
dóttir lék á sembalinn og tengdi
hún þættina saman með fallegu
millispili. Næst á efnisskránni var
Sinfom'a í A dúr K201 eftir Moz-
art. Það er einkennileg ráðstöfun
að flytja aftur sinfoníu eftir Moz-
art því á síðustu kammertón-
leikum S.í. var einnig sinfonía
eftir Mozart. Ekki ber þetta vott
um mikið hugmyndaflug við
samningu efnisskrár. En hvað um
það, Mozart er alltaf Mozart og
sannarlega nýtur maður þess að
hlusta á þessa yndislegu tónlist.
En hljómburður salarins er ekki
góður og hljómuðu strengirnir
ekki nógu vel.
Það sem vakti mesta athygli og
eftirvæntingu var síðasta verkið á
efnisskránni sem var Kammer-
konsert fyrir fiðlu, píanó og 13
blásara, flytjendur Edda Er-
lendsdóttir píanó, Einar Grétar
Sveinbjörnsson fiðla og 13 blás-
arar. Hundrað ár eru liðin frá
fæðingu Albans Berg og er þess
nú minnst víða um heim. Alban
Berg var nemandi Arnolds
Schönberg og voru þeir Anton
Webern og Alban Berg merkustu
nemendur hans. Berg samdi
kammerkonsertinn á árunum
1923—25 og er verkið tileinkað
Schönberg. Þetta er margslungið
verk tónfræðilega séð. Aðferðin
er gamalkunn hjá eldri pólyfon-
isku tónskáldunum en verkið er
byggt á raðtækni sem gefur því
tuttugustu aldar blæ. Þættirnir
eru þrír, í fyrsta þætti leika saman
píanóið og blásarar, í öðrum
þætti fiðlan og blásarar og í þeim
þriðja komu öll hljóðfærin sam-
an.
Það er gífurlega erfitt að halda
verkinu saman svo ekkert fari úr-
skeiðis, en hljóðfæraleikararnir
léku af framúrskarandi öryggi
svo að hvergi brást. Edda Er-
lendsdóttir og Einar Grétar
Sveinbjörnsson léku aðdáanlega
vel og eiga þau hið mesta hrós
skilið fyrir magnaða túlkun á
mögnuðu verki. Blásararnir léku
ef til vill nokkuð sterkt á köflum
svo að ekki var alltaf gott
jafnvægi milli þeirra og fiðlunn-
ar, en í heild var flutningurinn
mjög góður eins og áður segir.
Klauspeter Seibel stjórnaði tón-
leikunum af miklum skörungs-
skap.
Framtíðar-hrollvekja
Út er komin hjá Bókaklúbbn-
um Veröld skáldsagan
„Stríðsdagur" eftir banda-
rísku höfundana Whitley
Strieber og James Kunetka.
Sagan er afrakstur mikillar og
nákvæmrar vinnu höfundanna
tveggja sem báðir hafa skrifað
bækur skyldar „Stríðsdegi“. Þeir
eru vel að sér í þeim vísindum og
þeirri tækni sem þarf til að geta
skrifað bók eins og „Stríðsdag".
Þeir hafa lagt saman í bók sem
sýnir lesandanum á myndrænan
hátt Ameríku sem leitast við að
krafla sig út úr voðalegum afleið-
ingum gereyðingarstríðs.
Þótt stríðsdagur sé látinn ger-
ast árið 1993, þá er ekkert í bók-
inni handan þess mögulega eða
hugsanlega, hvorki í tæknilegum
eða pólitískum skilningi.
Sjö miljónir Bandaríkjamanna
farast í skyndilegum ógnareldi.
Miljónir til viðbótar farast vegna
geislunar, hungurs og sjúkdóma
á næstu árum. Miljónir lifa af,
miljónir manna sem vissu að land
þeirra hafði orðið fyrir kjarn-
orkusprengju - en ekki hvers
vegna.
Dagana og mánuðina á eftir
börðust öll Bandaríkin fyrir lífi
sínu, myrkvuð og lömuð. En
fimm árum eftir að kjarnaflaugin
sprakk leggja tveir þeirra er eftir
lifa land undir fót, þvert yfir Am-
eríku. Þeir eru ákveðnir í að
komast að því hvað gerst hefur í
öðrum hlutum þessa stóra lands.
Álfheiður Kjartansdóttir þýddi.
8 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 20. mars 1984