Þjóðviljinn - 12.05.1990, Blaðsíða 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfmgar
íhaldsmeiri-
hlutinn
í Reykjavík
og við hin
Kosningabaráttan hér í Reykjavík er í rauninni leikin
á mjög einföldum nótum. Við erum Öryggið og Festan,
við erum traustvekjandi, segir Sjálfstæðismeirihlutinn.
Við viljum gera borgina manneskjulegri, við viljum að
velferð barna sem aldraðra hafi forgang en ekki
vafasöm stórhýsi, segja andstæðingar D-listans. Eitt-
hvað í þeim dúr. Þetta virðist ekki sérlega spennandi á
tímum fjölmiðlaofmettunar, þegar erfitt er að ná hlustum
fólks: samt þarf enginn að efast um að á bak við þær
áherslur sem um var getið er mikil alvara og afdrifarík.
Fyrir utan það sem að ofan var nefnt hamra Sjálf-
stæðismenn og hin mörgu málgögn þeirra mjög á
glundroðakenningunni: þessir aumingjar til vinstri, segir
hún, þeir geta aldrei komið sér saman um neitt. Þetta er
reyndar falskenning. Eins og rakið var í nýlegu viðtali
hér í blaðinu við Guðrúnu Agústsdóttur, borgarfulltrúa
Alþýðubandalagsins, þá áttu minnihlutaflokkar í borgar-
stjóm gott samstarf á því kjörtímabili sem senn er lokið.
Þeir komu saman sem einn hópur með fullkomlega trú-
verðugan valkost, einkum við undirbúning fjárhagsáætl-
unar og í málaflokkum eins og velferðarmálum bama,
unglinga og aldraðra.
Það gerir að sönnu strik í þennan reikning, að ekki
tókst að gera þetta samstarf að undanfara sameigin-
legs framboðs eins og mörg efni stóðu til - en hér skal
á það minnt, að ekki verður borgarmálafólki Alþýðu-
bandalagsins um það kennt. Og enginn hefur hreyft í al-
vöru andmælum við því mati, að Alþýðubandalagið,
sem hefur langmestan styrk minnihlutaflokkanna í borg-
arstjóm, hafi sýnt sanngimi og tillitssemi í samstarfi við
aðra sem hlut áttu að máli - og þar með gert greiða,
sem vert er að virða, öllum þeim sem vilja treysta á að
þeir eigi annarra kosta völ en Davíðs og hirðar hans.
Guðrún Ágústsdóttir, Adda Bára Sigfúsdóttir og aðrir,
sem langa reynslu hafa af viðskiptum við borgar-
stjórnaríhaldið, hafa nú og fyrr nefnt mörg dæmi um
valdhroka þess, um þá frekju meirihlutans sem vísar
öllu frá sem frá öðrum kemur, en tileinkar sér kannski
margt úr hugmyndum þeirra eftirá. Menn hafa líka orð á
því „skjólstæðingakerfi” sem valdsflokkurinn hefur kom-
ið sér upp með þéttriðnu samskipta- og hagsmunakerfi
pólitískra embættismanna og þeirra sem mest eiga
undir sér í atvinnulífinu. Um þá hluti er reyndar full lítið
sagt - menn mættu til dæmis gera sér miklu skýrari
grein fyrir því, að slíkt kerfi, sem telur sig óhagganlegt,
er mjög spillandi. Það spillir bæði þeim sem með vald
fara og þeim valdlausu.
Til dæmis um hið síðarnefnda má nefna það, að
þegar menn gengu í hús fyrir nokkrum misserum að
safna undirskriftum gegn því ráðhúsævintýri sem þá var
í bígerð, þá urðu þeir margir fyrir dapurlegri reynslu.
Fólk kvaðst sammála þeim sem mótmæltu ráðhúsi við
Tjörnina, en það þorði ekki að skrifa undir. Það var
hrætt við að komast einhversstaðar á biað, á einhvem
svartan lista, sem kæmi sér illa ef það þyrfti eitthvað
undir sjálfstæðisvaldið að sækja. Það er að sjálfsögðu
erfitt að meta það, hve raunsær slíkur ótti er: óttinn hef-
ur stór augu segir máltækið. En hitt er víst, að það vald
sem hér í borg bælir niður þegnlegt hugrekki með þeim
hætti sem hér var nefndur, það er blátt áfram hættulegt
öllu því sem kalla mætti lýðræðislegt heilbrigöi. Það er
mikil nauðsyn að það fái á baukinn - allt annað er ávís-
un á að sjálfumgleði þess og gikksháttur magnist um
allan helming.
VIÐHORF
Seðlabanki í
umbúðaþjóðfélagi
Vegir íslenska umbúðaþjóð-
félagsins eru rannsakanlegir. Það
er t.d. stórfróðlegt að athuga
hvernig umbúðirnar um peninga-
framleiðslu, gjaldeyrisvarasjóð,
bundin innlán viðskiptabanka og
lántökur ríkissjóðs verða þykkari
og dýrari með hverju árinu sem
líður. Um það vitna árs-
reikningar Seðlabanka íslands
sem birtir eru í nýútkominni árs-
skýrslu hans. Nokkrir fjölmiðlar
greindu frá ársfundi bankans og
ýmsum tölum úr ársskýrslunni
eins og þar væri ekkert athyglis-
vert að finna eða umhugsunar-
vert fyrir alþýðu manna. Þeim
hefur yfirsést.
Það sem mér virðist athyglis-
verðast er að fyrir skatt reiknast
hagnaður bankans tæpir 2,7 milj-
arðar króna og eftir að skattur til
ríkisins er dreginn frá tæpum 2,2
miljörðum. Eigið fé í ársbyrjun
1988 telst rúmir þrír miljarðar en
1989 rúmir fimm. Þetta hlýtur að
vekja forvitni. Hvernig fer þjón-
ustu- og milliliðastarfsemi í eigu
ríkisins að þessu? Til hvers?
Hverjir græða og hverjir tapa?
Þegar skýringa er leitað í
rekstrarreikningi Seðlabankans
fyrir árið 1989 kemur í ljós að
drýgsti hluti teknanna er það sem
kallað er gengisendurmat en er í
raun ekki annað en ný, uppfærð
skráning á eignum í erlendum
gjaldeyri; gjaldeyrisvarasjóði.
En vaxtamunur skilar líka drjúg-
um hluta teknanna. Séu þeir
vextir, sem bankinn greiðir,
dregnir frá þeim sem hann tekur
af veittum lánum er munurinn
tæplega 1,4 miljarðar. Sú upp-
hæð kemur aðallega frá ríkissjóði
og venjulegum bönkum. Og
veldur því sínu um skattbyrðar á
almenningi og háa vexti af banka-
iánum. Er ástæða til að beita
milliliða- og þjónustustarfsemi
sjálfstæðrar stofnunar í eigu ríkis-
ins til að þyngja byrðar á almenn-
ingi með þeim hætti sem hér er
gert? Hvað segir bankamálaráð-
herrann og þeir sem setja lög og
fara með framkvæmdavaldið um
það? Ber kannski að líta á lækkun
bindiskyldunnar 1. maí (skyldu
venjulegra banka til að geyma fé
á lágum vöxtum í Seðla-
bankanum) sem viðurkenningu á
að tímabært sé orðið að létta
þann umbúðakostnað við
mannlíf og rekstur í landinu sem
Seðlabankinn veldur?
Rekstrarreikningur Seðla-
bankans nú og undanfarin ár
Eftir
Hörð Bergmann
sýnir glöggt hvert það leiðir að
gefa sjálfstæðri ríkisstofnun tæki-
færi til að raka saman peningum
og nota drjúgan hluta þeirra eftir
eigin geðþótta. Stjórnendur og
einhverjir starfsmenn komast í
forréttindaaðstöðu sem veldur
sínu um lág laun í framleiðslu-
greinunum og lítilsvirðingu á
þeim störfum sem þar eru unnin
Engan ætti að undra að stofnunin
sem sér um að slá ný lán fyrir ríkið
í útlöndum og semja um frest á
greiðslum þeirra gömlu þurfi nær
7,9 miljónir árið 1988 og 6,8 milj-
ónir 1989 í gestamóttöku og
fundahöld og noti tæpar 14 milj-
ónir í ferðakostnað í fyrra. En
önnur útgjöld bera vitni um for-
réttindi þeirra sem stjórna um-
búðaframleiðslu Seðlabankans.
Forréttindi í
umbúðaframleiðslu
Bankinn notar tæpar 3,8 milj-
ónir í eigin bifreiðarekstur 1989,
keypti bfla fyrir 2,4 miljónir og
aðkeyptan akstur fyrir 2,5. Samt
eru greiddar 11,4 miljónir í
bifreiðastyrki til starfsmanna árið
1989. Maður gæti haldið að stofn-
unin ræki útibú um allt land og
nútíma fjarskipti hefðu ekki ver-
ið tekin upp innan hennar. Og
menningin líður ekki fyrir fjár-
skort sé hún undir verndarvæng
Seðlabankans. 1988 fara til bóka-
og myntsafns 9,4 miljónir og í
fyrra 8,2 - og í námskostnað og
félagsmál starfsmanna fara rúm-
lega 9,3 miljónir 1988 og rúml.
14,6 miljónir 1989.
Bankastjórar Seðlabankans
sýna sjálfum sér og einhverjum
starfsmanna sinna einstaka
rausn. Sé haft í huga að starfs-
menn voru 141 árið 1988 og 147 í
fyrra miðað við fullt starf sést að
meðalframlag á starfsmann í
Seðlabanka vegna „náms-
kostnaðar og félagsmála" hefur
numið góðum mánaðarlaunum
þeirra sem vinna við að framleiða
annað en umbúðir íslenska
peningamarkaðarins, eða um 100
þús. kr. í fyrra. Ferðakostnaður
nemur aðeins lægri upphæð og
bflastyrkur nokkru lægri. Sé þess-
um náms-, félags-, bfla- og ferða-
greiðslum skipt jafnt milli starfs-
mannanna samsvara þær a.m.k.
þremur meðal mánaðarlaunum
hjá ríkisstarfsmönnum.
Raunveruleikinn er auðvitað
annar; skiptingin er ekki á grund-
velli neinnar jafnaðarstefnu. Sé
þessi ríkisstofnun sama marki
brennd og aðrar slíkar lenda
svona greiðslur bara hjá þeim
hæstlaunuðu. Þorri starfsmanna
fer aldrei í utanlandsferð, fær
engan bflastyrk og fer aldrei á
tískunámskeið. Mest hreppa
auðvitað hinir mörgu banka-
stjórar og aðstoðarbankastjórar.
Krafan um minni
umbúðakostnað
Stóra spurningin er þó sú hve-
nær eitthvað áþreifanlegt fer að
gerast í grisjun umbúða-
kostnaðar við mannlíf og rekstur
í landinu. Eru stjórnvöld ófær um
að gæta almannahagsmuna
gagnvart forréttindahópum í um-
búðabransanum? Lesandanum
eru sjálfsagt minnisstæðar ýmsar
spurningar og athugasemdir sem
fyrrum fjármálaráðherra, Jón
Baldvin Hannibalsson, lét falla
um Seðlabankann og aðalbanka-
stjórann. í því sambandi er fróð-
legt að rifja upp hvað Jón Balvin
sagði í viðtali við Vikuna í janúar
1988:
Það eru ekki margir sem gera
sér grein fyrir því að það eru
aðeins 17 starfsmenn í öllu fjár-
málaráðuneytinu sem þurfa að
sinna þeim ótal verkefnum sem
þetta ráðuneyti varðar, ásamt
því að vinna að þessu risavaxna
verkefni sem fjárlagagerðin
var. Mér er því spurn: Hvað
gera þessir 160 starfsmenn í
Seðlabankanum allan daginn?
Þótt þessi vaski fjármálaráð-
herra gerði sér grein fyrir því að
ástæða væri til að athuga þetta
tröllaukna umbúðadæmi með
grisjun í huga gerðist ekkert í
hans tíð. Engum umbúðum var
flett af þessu viðamikla peninga-
stýrikerfi ríkisins. Og núverandi
stjórnarherrar hafa ekki haft
mörg orð uppi um nauðsyn þess.
Ríki með ofveidda fiskstofna
og sligandi offjárfestingu í ýms-
um vonlitlum atvinnugreinum
má ekki leyfa forréttindabruðl í
eigin stofnunum. Sé slíkt látið
viðgangast endalaust er eins víst
að þeim fjölgi sem ekki þykir
taka því að kjósa einn flokk frem-
ur en annan. Vantrú aukist á hinu
lýðræðislega fulltrúakerfi og pól-
itískur áhugi dvíni.
Hörður er kennari og höfundur
bókarinnar „Umbúðaþjóðfélag-
ið“.
ÞJOÐViUINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavík
Sími; 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdis Ellertsdóttir, Dagur
Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.) Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Gíslason, Vilborg
Davíðsdóttir, Þröstur Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Signjn Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður
Ingimundardóttír, Unnur Ágústsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðnjn Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýsingar:
Síðumúla 37, Rvik.
Sími: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiöja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVIUINN Laugardagur 12. maí 1990