Þjóðviljinn - 07.06.1991, Blaðsíða 9

HELGARIMUEDAN
Lækkun framfærslu til námsmanna í einu stökki um 16,7%, úr um 55
þúsundum á mánuöi til einstaklings í leiguhúsnæði í um 46 þúsund.
Lán annarra hópa skeröast að sama skapi því þau eru ákveðið hlut-
fall af framfærslugrunni einstaklings í leiguhúsnæði. Hér er á ferðinni
ruddaleg aðför aö velferðarþjóðfélaginu íslenska og grundvallarhugs-
un laganna um að tryggja jafnrétti tíl náms.
Eins og vandi er til þegar ný ríkis-
stjórn tekur við völdum, hefur því verið
lýst yfir af nýjum ráðamönnum að vandi
þjóðarbúsins og sérstaklega ríkissjóðs sé
til muna meiri en nokkurn hafði órað
fyrir áður en til kosninga var gengið.
Því þurfi nú sterkan Iút til að taka slag-
síðuna af fleyinu og koma því á réttan
kjöl.
Góðaðkoma
Nú er það vitaskuld svo, eins og alþjóð
veit, að sjaldan á undanfömum árum hefur
ríkisstjóm tekið við jafn blómlegu búi og
mætir ríkisstjóm Ihalds og krata nú á vor-
dögum á því herrans ári 1991. Ríkisstjóm
Steingrífns Hermannssonar hafði tekist að
koma skikk á efhahagsmálin á fjölmörgum
sviðum. Rikulegastan ávöxt bar þó barátt-
an við verðbólguna, þetta áratuga gamla
innanmein íslenskra stjómmála. I farsælu
samstarfi við launafólk og atvinnurekendur
tókst ríkisstjóminni að koma verðbólgunni
niður fyrir það sem helst gerist í samkeppn-
islöndum okkar. Þann árangur ber ekki síst
að þakka Alþýðubandalaginu og fjármála-
ráðherra þess.
Átök um
Lánasjóðinn
Meðal þess sem ríkisstjómin nýja ætlar
sér að skera niður til að draga úr halla-
rekstri ríkissjóðs, em ffamlög og lántöku-
heimild til Lánasjóðs íslenskra náms-
manna.
Áður en vikið verður að boðuðum að-
gerðum ríkisstjómarinnar gegn Lánasjóðn-
um er rétt að átta sig á nokkmm staðreynd-
um um sjóðinn.
■ Lögin um Lánasjóðinn (lög um náms-
lán og námsstyrki) em ffá árinu 1982 og er
eitt meginverkefni þeirra að tryggja jafn-
rétti til náms, óháð fjárhag, búsetu, kyn-
ferði eða félagslegri aðstöðu. Lánasjóður
íslenskra námsmanna er þannig lífskjara-
jöfnunarsjóður.
■ Alls njóta um 7000 námsmenn að-
stoðar Lánasjóðsins og stunda um 2/3 nám
hér á landi en um þriðjungur erlendis.
■ Heildarfjárþörf sjóðsins á þessu ári er
um 5 miljarðar króna; þar af fara um 4
miljarðar til beinnar námsaðstoðar en um 1
miljarður til að greiða afborganir og vexti
af lánum sem sjóðurinn hefur þurft að taka
til að sinna skyldum sínum.
■ Af tæpum 5 miljörðum sem sjóðurinn
fær til ráðstöfúnar á þessu ári nema bein
ffamlög úr ríkissjóði um 1,7 miljörðum en
sjóðurinn tekur lán erlendis að upphæð um
3 miljarðar.
■ Námslán eru verðtryggð með láns-
kjaravísitölu en vaxtalaus. Lánin eru veitt
til allt að 40 ára og hefjast endurgreiðslur 3
árum eflir námslok.
■ Upphæð námsláns til hvers og eins
lánþega er háð ffamfærslubyrði og tekjum,
en einnig skólagjöldum ef þau eru fyrir
hendi og eins hafa verið veittir ferðastyrkir
til námsmanna erlendis.
Ráðistá
veHérðarketfið
Rikisstjómin telur að ná þurfi fram
spamaði í starfsemi Lánasjóðsins og ætlar
sér að ná ffam um 600-800 miljónum á
næsta námsári. Til þess að ná þessu mark-
miði á að grípa til margs konar ráða, jafh-
vel örþrifaráða:
■ lækka ffamfærslu til námsmanna f
einu stökki um 16,7%, úr um 55 þúsundum
á mánuði til einstaklings í leiguhúsnæði í
um 46 þúsund. Lán annarra hópa skerðast
að sama skapi því þau em ákveðið hlutfall
af ffamfærslugmnni einstaklings í leigu-
húsnæði. Hér er á ferðinni mddaleg aðför
að velferðarþjóðfélaginu íslenska og
gmndvallarhugsun laganna um að tryggja
jafnrétti til náms.
■ lán einstaklings sem á foreldra á
námsstað verði reiknað eins og hann búi i
foreldrahúsum, hvort sem hann gerir það í
raun eða býr í leiguhúsnæði. Þetta þýðir að
háskólanemi sem er í námi á höfúðborgar-
svæðinu og á foreldra þar líka, fær 34.500
kr. á mánuði í námslán í stað 55.000 nú.
Þessi breytingartillaga er svo fáránleg að
það tekur því varla að eyða að henni orð-
um. En þegar algeng húsaleiga fyrir ein-
staklingsíbúðir er 20-30 þúsund krónur á
mánuði sér hver meðalskussi fáránleikann
berskjaldaðan, þótt stjómendur sjóðsins
hafi ef til vill ekki barið hann augum. Það
er sannast sagna eins hægt að láta náms-
menn greiða til sjóðsins gjald fyrir að fá að
vera í námi og gera sjóðinn þannig að eins
konar innheimtustofnun ríkissjóðs. Hér
verður varað ákaft við þessum hugmynd-
um og bent á að síst mega fjölskyldumar í
landinu við auknum byrðum sem felast í
fjárhagsaðstoð við böm sín sem velja
menntaveginn, ofan á verðlagshækkanir,
vaxtahækkanir og aðra óáran.
■ gert er ráð fyrir að enginn námsmaður
fái námsaðstoð frá sjóðnum nema hann
skili fúllum námsárangri, en hingað til hef-
ur verið miðað við 75% námsframvindu,
enda er það í takt við það sem tíðkast hjá
skólunum sjálfúm. Hér er farið inn á
sem nefht var hér á undan, en ekki vegna
þess að þeir búi sannanlega í foreldrahús-
um.
■ tekjutillit verði lækkað úr 75% í 50%.
Þessi ráðstöfún kemur sér sérstaklega vel
fyrir tekjuháa námsmenn. Ef tekin em
saman áhrifin af þessari breytingu og
skerðingunni upp á 16,7% kemur í ljós að
námsmenn með tekjur undir ffamfærslu-
mörkum verða fyrir 16,7% skerðingu,
námsmaður með um 165 þúsund í tekjur
verður íyrir 19,7% skerðingu, námsmaður
með 550 þúsund kr. í tekjur er skerðingar-
laus og námsmaður með 800 þúsund í tekj-
ur eykur ráðstöfunartekjur sínar nálægt
20%. Afþessu má sjá hveijir em forgangs-
hópar núverandi stjómvalda.
Samstaða var
við námsmenn
Fráfarandi stjóm Lánasjóðsins hafði á
undanfömum mánuðum unnið að breyting-
kerfi hvati til að vinna yfir sumarmánuð-
ina.
Svo virðist sem nýja stjómin ætli að
kasta ffá sér vel grunduðum hugmyndum
um breyttar úthlutunarreglur og keyra yfir
minnihluta stjómarinnar í krafti oddaat-
kvæðis formanns, en slík vinnubrögð
kunna ekki góðri lukku að stýra í jafú af-
drifaríkum málum og hér um ræðir.
Á meðfylgjandi mynd sést glögglega
að núverandi meirihluti vill fyrst og fremst
hygla þeim sem hafa mjög miklar tekjur,
þvi lánshlutfall þeirra miðað við óbreyttar
reglur stígur hratt eftir að 575 þúsund
króna tekjumarki er náð.
Snúist til varnar
Á sama tíma og launafólk nýtur örlitill-
ar kaupmáttaraukningar ætlar ríkisstjómin
að skerða lfamfærslu námsmanna einhliða
um 17-20%. Hér er með ósæmilegum
hætti ráðist að þeim sem síst hafa aðstöðu
Hlutfall námsláns eftir tillögum núverandi stjórnar og fyrri stjórnar
Obreyttar reglur = 100
Jafnrétti í hættu
hættulega braut, neíúilega þá að Lánasjóð-
ur íslenskra námsmanna leggi sjálfstætt
mat á námsárangur og hafi þannig eigin
mennta- og skólamálapólitík, algerlega úr
tengslum við skólana sjálfa. Næsta skref
verður þá máske að Lánasjóðsstjómin
heimti fúlltrúa í Háskólaráði til að hafa
bein áhrif á stefnu og störf skólans, val á
kennurum o.fl.
■ hámarkslánstími til lyrrihlutaprófs
verði 5 ár í stað 7 áður. Með þessari breyt-
ingu er skorið á þann möguleika að náms-
menn taki tvö fyrrihlutapróf, t.d. tvö B.A.
próf. Ýmsir hafa notfært sér þann mögu-
leika til að víkka sjóndeildarhringinn og
auka fjölbreynti, en nú eiga víðsýni og
frumkvæði einstaklingsins ekki lengur upp
á pallborðið hjá stjómvöldum, nú á að taka
upp miðstýrt námsval í anda skipulags sem
gengið hefúr sér til húðar í ekki alltof fjar-
lægum löndum.
Til mótvægis við þær ógeðfelldu að-
gerðir sem að ofan greinir ætlar stjóm
Lánasjóðsins að:
■ hækka framfærslustuðul námsmanna
í foreldrahúsum úr 50% í 75% af fullu láni,
en mesti glansinn er þó farinn af þessari að-
gerð með því að nú á að breyta skilgrein-
ingunni á námsmanni í foreldrahúsi í
námsmaður í foreldrabyggð!! Þannig mun
stærsti hluti þeirra sem í þessum hópi lend-
ir vera þar vegna skerðingarákvæðisins
artillögum á úthlutunarreglum Lánasjóðs-
ins. Fulltrúar ríkisstjómarinnar kappkost-
uðu að eiga gott samstarf við námsmanna-
hreyfinguna og formaður og varaformaður
fyrri stjómar héldu marga samráðsfúndi
með forsvarsmönnum námsmanna, auk
þess sem breytingartillögumar vom unnar í
vinnuhópi stjómar með jafnmörgum fúll-
trúum námsmanna og ríkisins. Þær tillögur
sem undirritaður afhenti nýjum mennta-
málaráðherra við stjómarskiptin vom af-
greiddar samhljóða i fyrri stjóm, og verður
að teljast til tíðinda að svo gott samstarf
hafi tckist að öll stjómin hafi staðið að til-
lögum um einföldun og spamað í rekstri
sjóðsins, bæði ríkinu og námsmönnum til
hagsbóta. Þær tillögur gerðu ráð fyrir allt
að 200 miljóna króna spamaði auk vem-
legrar einföldunar, sem átti að geta skilað
spamaði til lengri tíma litið. í stuttu máli
má segja að hugmyndir fyrri stjómar hafi
gengið út á það að í stað þess að allar tekj-
ur umfram framfærslu komi til frádráttar
að einhverjum hluta, yrði sett sérstakt frí-
tekjumark, um 400 þúsund krónur og tekj-
ur innan þeirra marka kæmu að engu leyti
til frádráttar námsláni. Á móti kæmu alíar
tekjur umfram þetta tiltekna mark til frá-
dráttar. Þetta tekjumark er það ríflegt að
þeir sem hafa tekjur umfrarn það mega
miklu fremur við skerðingu en þeir sem
minni tekjur hafa. Ennfremur felst í þessu
til að snúast til vamar. Tillögumar sem hér
hafa verið raktar fela ekki einvörðungu í
sér hefðbundna kjaraskerðingu af verstu
gerð, heldur er miklu ffernur ráðist að til-
vist Lánasjóðsins, frelsi námsmanna til að
víkka sjóndeildarhringinn og leggja ís-
lensku þjóðfélagi til auð í formi þekkingar
er stórlega skert. Foreldrar sem eiga böm í
háskóla- eða framhaldsskólanámi, hér á
landi eða erlendis, munu margir hveijir
taka á sig auknar byrðar vegna náms bama
sinna. Þess vegna er góður hagur náms-
manna einnig kjarabót fyrir launafólk í
landinu. Samtök launafólks verða að láta í
sér heyra og mótmæla áformum stjóm-
valda í þessu efni. í fféttatilkynningu sam-
ráðsnefúdar námsmannahreyfingarinnar
em þessi lokaorð sem ég geri einnig að
mínum: “Hér er ekki á ferðinni “spamað-
ur” í venjulegum skilningi heldur aðför að
grundvallarmarkmiðum Lánasjóðs is-
lenskra námsmanna, að tryggja öllum
sömu tækifæri til náms, óháð efúahag og
félagslegum aðstæðum.”
Árni Þór Sigurðsson
Höfundur er fyrrv.
stjórnarformaður L(N.
Föstudagur 7. júni 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9