Þjóðviljinn - 07.06.1991, Blaðsíða 15

HELGARMENNINGIN
Jóhannes Jóhannesson, listmálari og gullsmiður, varð
sjötugur fyrir stuttu. Þjóðviljinn kom að máli við Jó-
hannes á vinnustofu hans í Brautarholti 18, og hefði
ekki verið sagt frá afmæli og aldri Jóhannesar í Þjóðviljanum
fyrir nokkrum dögum hefði sá sem þetta ritar ekki talið hann
árinu eldri en sextugan.
Hvenær byrjaðir þú að fást við mynd-
list Jóhannes?
Ég byijaði að mála rétt eftir að ég
fermdist. Það hefur verið í kringum 1935-
6, eitthvað svoleiðis. Þá málaði maður
landslagsmyndir ánægjunnar vegna. En
þetta voru kreppuár og ekki varð komjst
hjá því að vinna fyrir einhverju kaupi. Ég
fékkst við ýmislegt. Vann meðal annars
við hjólhestaviðgerðir um tíma. Svo fór ég
að læra gullsmíði 1939. Ég þóttist heppinn
að fá það þá. Ég kláraði gullsmíðina 1946
og fór þá til Bandaríkjanna. Þar stundaði
ég nám í málaralist við Bames Foxmdation.
Það var svona einkaskóli. Þar var ég í rúmt
ár. Kom aftur heim 1947. Þá voru Septem-
bersýningamar stofnaðar og ég tók þátt í
þeim. Svo fór ég til
Italíu 49, var í Flór-
ens í nokkra mánuði
og þvældist um ítal-
íu.
Hvaða áhrif
höfðu þessi ferða-
lög á þig?
Það var ómetan-
legt að sjá það sem
hefur verið unnið í
myndlistinni. Það er
svo mikið til af
þessu gamla á ítal-
íu.
Breytti þetta
þínum myndum?
Ég veit ekki
hvort það breytti
þeim beinlínis, en
það hafði auðvitað
áhrif. Aðallega
gagnvart litnum.
Maður sá hvemig
þeir fóm með liti
karlamir. Og um
það snýst þetta allt
saman. Níutíu pró-
sent af málverkinu
em meðferð á litum.
Það gerir mynd ekki
betri þó að á henni
sé heilt herfýlki.
Hún þarf ekkert að
vera betri en mynd
af einu epli.
Þegar abstrakt-
listin var upp á sitt
besta, varstu þá al-
farið í myndlist-
inni?
Ég vann jafhffamt í gullsmíðinni. Það
var ekki hægt annað. Það var um árabil
sem ég vann alltaf ffam að hádegi á verk-
stæði og málaði seinni part dagsins.
Málaðirðu þá eingöngu abstrakt-
myndir?
Það var ýmist. Ég hef aldrei beiniínis
verið fastur í neinum svona stefnum.
Stefnur og ismar í list koma alltaf eftirá.
Nú em menn að búa til isma fyrst og fara
svo að mála eftir einhverri formúlu. Það
hef ég aldrei gert. Myndimar verða að búa
til stefhuna eða ismann. Menn verða að
draga ályktanir af myndunum. Nú heitir
þetta Fluxus og Minimalart og hver veit
hvað. Það em alls konar „konsept“ sem
menn gera sér fyrirffam og fara svo að
mála eftir þeim.
Það gerðu abstraktmálaramir reyndar
líka. Að minnsta kosti sumir. Það átti að
bjarga heiminum með því. Hins vegar
stendur hver mynd fyrir sínu og á að gera
það.
Var ekki ansi mikill hiti i mönnum út af
abstraktlistinni? Hvað viltu segja umþað?
Jú, jú, það var ofboðslegur hiti. Þetta
er alveg steindautt núna miðað við það.
Það lá við að yrði ráðist á mann á götum
úti af ókunnugu fólki útaf því hvers lags
helvítis dónaskapur þetta væri. Þau við-
brögð vom í sjálfu sér eðlileg. Þau sýndu
að menn tóku þetta alvarlega. Nú er sullað
í öllu og enginn virðist taka neitt alvarlega.
Hvemig stendur á þvi?
Ég veit það ekki, en þetta er alveg eins
og í pólitíkinni. Þar er alltaf verið að tala
um eitthvað sem enginn veit hvað er. Það
hefur nú líka orðið þannig á seinni ámm að
helmingurinn af þjóðinni virðist vera far-
inn að mála og hinn helmingurinn orðinn
listffæðingar. Maður er alltaf að heyra af
nýjum og nýjum listffæðingum. Það er
enginn sem kemst yfir að þekkja allt það
fólk sem fæst við að mála í dag. Það er
ekki nokkúr leið. Það em opnaðar sýning-
ar vikulega og maður er með bunka af
boðskortum ffá fólki sem maður þekkir
hvorki haus né sporð á. Ég fer afskaplega
sjaldan á opnanimar, en ég sé mest af
þessu þó að ég þekki fólkið ekki neitt. Að-
ur fyrr þekkti maður alla sem vom að fást
við þetta eða kannaðist við þá að minnsta
kosti.
Nú ertu i raun og veru að segja við mig
að myndlistin skipti engan mann máli
lengur, en jafnframt séu allir að fást við
hana. Viltu fara nánar út iþað?
Ég held það sé skólinn, handíðaskól-
inn og þessir skólar sem unga svo mörgum
út árlega. Ætli sé ekki bara svona þægilegt
að vera í þessum skólum. Það er ömgglega
miklu notalegra en að stauta í algebm og
öðm þess háttar. í stað þess hlusta menn á
einhveija prófessora bulla einhveija bölv-
aða vitleysu og fara svo til Hollands og það
er víst nóg til að verða myndlistarmaður.
Sérðu eitthvað i myndlist unga fólksins
sem þér finnst betra en annað?
Já, já, mikil lifandis ósköp! Annað
hvort væri nú.
Eiga íslendingar eftir að deila um
myndlist aftur á þann hátt sem gert var
þegar abstraktdeilumar risu hæst?
Ég veit það ekki. Það örlar ekki á
neinu. Sýningar eins og Flúxus sýningin á
Kjarvalsstöðum til dæmis,- hún hefði átt
að hræra upp í þessum hlutum, en það
skeður ekki neitt. Þetta er bara hún Ono,
konan hans Lennons. Ég hélt nú satt að
segja að þessi svo kallaða Flúxus stefna
væri búin að vera því það em mörg ár síð-
an ég sá þetta á sýningu. Það var í Kaup-
mannahöfh og ég veit ekki betur en þetta
sé alveg dottið út niðri í Evrópu. Það er nú
einu sinni þannig með þetta Flúxus og Pop
og svona. Þetta gengur yfir eins og öldur.
Það er hins vegar enginn vafi á þvi að öld-
ur af þessu tagi geta verið jákvæðar. Það er
aldrei að vita hveiju þær skola á land.
Gemingar fmnst mér affur á móti
meira í ætt við leikhús. Þeir eiga í sjálfu sér
ekkert skylt við málverkið. Ég man eftir
sýningu, og þetta er náttúrlega ekki prent-
hæft, - ja, það var bara þannig að listamað-
urinn hafði kúkað á disk! Var með harðlífí
og setti ásamt grænni sósu undir hjálm á
stöpul. Þetta var í Louisiana fyrir utan
Kaupmannahöfh. Um tíma var verið að
setja kökur og tertustykki undir þessa
hjálma. Diderot var með blóðmörsiður
undir svona hjálmi niðri á Vatnsstíg, var
það ekki, og hann var með ost i Seattle i
Ameríku þegar hitinn var sem mestur og
gatan og allt var farið að lykta og sýning-
unni var lokað. Það var tilgangurinn.
Ertu kominn út úr abstrakt- tímabilinu
Jóhannes?
Nei, nei! Ég lít á þetta allt sem abstrakt
hvort sem þú sérð eitthvað þekkjanlegt i
myndinni, andlit eða eitthvað þvíumlíkt.
Þetta er svipað og tónlist. Hún er abstrakt.
Þegar þú varst ungur og tókst þátt í
Septembersýningum, þá deilduð þið á þá
sem eldri voru. Hafa siðan komið yngri
menn og deilt á þig?
Sjálfsagt. Annars hef ég ekkert orðið
var við það, nema þá í gagnrýni. Það er
þama einn gagnrýnandi úti í bæ sem er
alltaf að heimta að ég máli einhvem veg-
inn öðm vísi eða breyti til! Það er erfitt að
mála eins og einhveijir menn úti í bæ vilja
að maður máli. Það er erfitt að fást við það.
En maður er kallaður gamaldags. Það er
ekkert óeðlilegt með mann sem er búinn að
mála í fimmtíu ár að einhver segi að hann
sé ekki í takt við ýmislegt af því sem er
kallað það nýjasta í myndlist í dag.
Hvers virði er það fyrir þig að vera i
takt við það nýjasta?
Þetta fýigir nú alltaf þeim ungu að
reyna að vera frumlegir og hneyksla fólk.
Það er ofarlega í þeim aldursflokki.
Þið voruð nú mjög harðir á þvi að vera
frumlegir og hneyksla fólk.
Já, og þó veit ég það ekki. Mig minnir
við væmm 7 málarar. Við vomm ekki allir
eins og höfðum ekki sömu viðhorf þó að
við máluðum kannski í svipuðum dúr. Við
hnakkrifumst innbyrðis. Sumir vildu fara
alveg eftir ákveðinni línu og ætluðu að
bjarga heiminum með því, en ég var aldrei
sáttur við það og var þannig að sumu leyti
svartur sauður.
I skólanum mínum, úti í Bandaríkjun-
um, sögðu þeir við okkur: Við ætlum ekki
að kenna ykkur að mála, því það er ekki
hægt, en við getum reynt að útskýra hvem-
ig aðferðum aðrir hafa beitt. Svo dragið
þið ykkar ályktanir.
Ég skil ekki svona stofnanir eins og
Handíðaskólann og þessi Akademí úti í
löndum þar sem einhver prófessor gengur
um og þykist geta sagt fólkinu hvemig það
á að mála. Það er hægt að kenna tæknileg
atriði, en lengra nær það ekki.
Hefur það borgað sig Jóhannes að
mála allar þessar myndir?
Það hefiir borgað sig á þann hátt að
þetta er það sem eg hef verið að dunda við
og ég er ómögulegur maður ef ég er ekki
eitthvað að fást við þetta, þó ekki sé nema
stutt stund á degi hveijum. Mér finnst ég
vera að svíkjast
um.
Gullsmíðina
hefurðu notað til
að afla tekna allan
þennan tíma eða
hvað?
Ætli það hafi
ekki verið 1963
sem ég hætti gull-
smíði. Ég var með
verkstæði um tíma
og útskrifaði tvo
lærlinga. Gullsmíð-
in var gefandi að
mörgu leyti, en
maður varð svo
háður peningunum
í sambandi við
hana. Efnið er svo
dýrt að maður var
alltaf að hleypa sér
í skuldir og svo
varð að reyna að
bjarga því. Svo
jókst innflutningur
gríðarlega og þá
þýddi lítið að nota
bara puttana eins
og ég.
Þú smíðaðir
silfurhestinn sem
frœgur varð hér um
árið. Hvaða tilfinn-
ingar berðu til
hans?
Jú, ég er einmitt
með einn héma,
(segir Jóhannes og
dregur ffam silfur-
hest með nafni
frægs ljóðskálds á fótstallinum) Ég var að
gera við hann. Hann datt í gólfið og taglið
brotnaði af honum. Ég hafði gaman af silf-
urhestinum á vissan hátt. Það var gaman að
búa til þessa hesta því þetta er „made by
hand“ eins og Amerikanar segja. Maður
kynntist líka fólki í sambandi við þetta,
bæði rithöfundum og gagnrýnendum sem
veittu þessi verðlaun. Það var leitt að hann
skyldi falla niður, en það var eitthvert
ósamkomulag á blöðunum. Mig minnir að
Morgunblaðið hafi dregið sig út úr þessu.
Það var komið í einhvem hnút.
Hvað voru þeir orðnir margir áður en
allt fór út um þúfur?
Ég man það bara ekki. Þetta var heil-
mikið stóð. Helgi Hálfdanarson þáði hann
ekki.
Viltu ekki segja mér að lokum frá ein-
hverju sem þérþykir vænt um að muna eft-
ir?
Það væri þá helst Listamannaskálinn
meðan hann var og hét og Septembersýn-
ingamar. Sá tími var afskaplega skemmti-
legur, lifandi og margt að gerast.
Þegar Listamannaskálinn var rifinn,
sem aldrei skyldi verið hafa, þá fundust
bæli undir skálanum. Þar hafði útigangs-
fólk hafst við. Þar vom matarleifar og ann-
að þess háttar. Ég er ekki að segja að hann
hefði átt að standa þeirra vegna, en það
kom flatt upp á okkur að fólk hefðist við
þama undir gólfinu. Sjálfsagt hafa þeir
orðið blautir stundum því að gólfið var
spúlað eins og dekk á skipi. Það heíur lek-
ið niður á þá blessaða, en við vissum bara
ekkert um þá. kj
„Núr er sullað í öllu og enginn virðist taka neitt alvarlega". Jóhannes Jóhannesson á vinnustofu sinni. Mynd: Kristinn.
Allt er abstrakt
Föstudagur 7. júní 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — S(ÐA 15