Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.1998, Blaðsíða 28

* 36
Sælkeramatur á
örskotsstund
Hvem dreymir ekki um að
geta eldað sér sælkeramat í
einum grænum eftir langan og
erfiðan vinnudag? Til dæmis
gómsætan grillaðan kjúkling á
^órum mínútum? Ætli flest
okkar geri það ekki.
Sennilega þarf ekki að bíða
Ekki er allt gull sem glóir:
MÁNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1998
Laxeldisstöðvar ganga
á fiskistofna úthafanna
eftir slíkum kraftaverkum
lengur en fram á næsta ár. Að
sögn tímaritsins New Scientist
er fyrirtæki í Dallas í Texas
nú að þróa slíkan heimilisofn.
Hann er sambland hraðvirks
blástursofns og örbylgjuofns.
Sambærilegur ofn fyrir veit-
ingarekstur hefur þegar verið
tekinn í notkun.
Ekki nóg með að kjúklingur-
inn bakist á fjórum mínútum,
heldur tekur ekki nema rúmar
þrjár mínútur aö baka stór-
* teikina og hálfa aðra mínútu
að sjóða grænmeti.
Bóluefni gegn
malaríu fyrir
vanfærar konur
Vísindamönnum vestur í
Bandaríkjunum hefur orðið
nokkuð ágengt í leit sinni að
bóluefni sem gæti verndað
milljónir vanfærra kvenna
gegn malaríusóttinni.
f grein í visindaritinu Nat-
ure skýra þeir frá því að þeir
hafi uppgötvað, að minnsta
kosti að hluta til, hvers vegna
konur sem ganga með fyrsta
bam sitt eru sérstaklega viö-
kvæmar fyrir malaríu. Ástæð-
an er sú að í fylgju kvenna
sem hafa aldrei orðið ófrískar
fyrr er ekki til staðar efni eitt
sem takmarkar fjölda malaríu-
bakteríunnar þar. Vísinda-
mennirnir gerðu uppgötvun
sína við rannsóknir á konum í
Keníu og Malaví í Afríku og
konum sem búa við landa-
mæri Burma og Taílands.
Mannsandlitið á
> Mars bara grjót
Lífseigri kenningu um forna
menningu á reikistjörmmni
Mars var veitt náðarhöggið á
dögunum. Nýjar myndir rann-
sóknargeimfarsins Mars
Global Surveyor sýna að hið
svokallaða Marsandlit er ekk-
ert annað en grjóthrúgur sem
koma útdauðu menningarsam-
félagi ekkert við.
Myndin sem á sínum tima
varð kveikjan að kenningunum
um foma menningu á Mars var
tekin árið 1976 af geimfarinu
Viking 1. Hún sýndi fjall sem
minnti mjög á mannsandlit og
varð til þess að orðrómurinn
um óþekkt menningarsamfélag
fór eins og eldur í sinu um
heiminn. Fylgismenn kenningar
þessarar hafa þó enn ekki látið
sannfærast um að þeir hafi
^ rangt fyrir sér.
Laxeldi er ekki jafnmikil búbót
fyrir svangan heim og hingað til
hefur verið haldið. Heldur ekki
rækjueldi.
Vísindamenn hafa til þessa hald-
ið að fiskeldi gæti orðið mikilvægt
tæki til að koma á jafhvægi í fiski-
stofnum hafanna. Ný skýrsla bendir
aftur á móti til þess að bæði lax- og
rækjueldi, sem eru í örum vexti um
gjörvallan heiminn, skaði við-
kvæmt jafhvægi úthafanna.
„Skýrslan vefengir þá almennt
viðteknu hugmynd að fiskeldis-
stöðvar framleiði meiri fisk handa
fólki að borða," segir Rebexa Gold-
burg, lifEræðingur hjá Umhverfis-
vemdarsjóðnum (Environmental
Defense Fund), sem vann að gerð
skýrslu sem birtist í tímaritinu Sci-
ence.
Hún og hópur vísindamanna víðs
vegar að úr heiminum, þar á meðal
sérfræðingar í fiskeldi og vistrfæði,
segja að örx vaxandi uppbygging
lax- og rækjueldis stofni umhverf-
Sjaldan er ein báran stök. Vís-
indamenn hafa komist að raun um
að öflugir jarðskjálftar á einum stað
geti valdið eldgosum á öðrum.
„Við komumst að því að einum
eða tveimur dögum eftir öfluga jarð-
skjálfta urðu fleiri eldgos innan 750
kílómetra radíuss en annars hefði
mátt búast við,“ segja þeir Alan
Linde og Selwyn Sacks frá
Camegie-stofnuninni í Washington
í grein í vísindaritinu Nature.
Linde og Sacks skoðuðu skýrslur
Smithsonian-stofnunarinnar og
bandarísku jarðfræðistofnunarinn-
ar um öfluga jarðskjáifta og leituðu
að elgosum sem urðu í nágrenni
skjálftastaðarins á sama tíma.
inu í hættu.
„Sífellt meira um-
fang þessa iðnaðar, svo
og önnur starfsemi
mannanna, íþyngja nú
mjög vistkerfum hafs-
ins. Það veldur síðan
hruni í fiskveiðum og
fjölbreytni lífríkisins,“
segja vísindamennirnir
í grein sinni.
Fram kemur í máli
þeirra að framleiðsla
eldisfisks hafi meira en
tvöfaldast að þyngd
milli áranna 1986 og
1996. Nú er svo komið
að meira en fjórðungur alls fisks
sem neytt er í heiminum er
eldisfiskur.
En rækju og laxi í fiskeldisstöðv-
um er gefinn annar fiskur að eta í
formi fiskimjöls og lýsis. Nýtingin
þar er ekki mikil.
Jane Lubchenko, hafvistfræðing-
ur við ríkisháskólann í Oregon, sem
Vísindamennimir benda á það í
grein sinni að vel þekkt sé að eldgíg-
ar sem mörg hundruð kílómetrar
skilji að gjósi oft á sama tíma. Ein-
kenni slíkra eldgosa koma líka
heim og saman við kenningar um
að siðara gosið fari af stað í kjölfar
jarðskjálfta sem tengjast hinu fyrra.
Við rannsókn sína skoðuðu þeir
Linde og Sacks aðeins jarðskjálfta
sem mældust sjö stig á Richterskal-
anum eða meira. Skjálftar af þeim
styrkleika eru taldir mjög svo öflug-
ir. Þeir litu einnig á eldgos sem
urðu í 250 til 750 kílómetra fjarlægð.
Við þá athugun kom sem sé í ljós að
gosafjöldinn náði hámarki sama dag
og skjálftinn varð.
vann að rannsókninni, segir til
dæmis að það þurfi þijú pund af
veiddum fiski til að framleiða nægi-
lega mikið prótín fyrir eins punds
lax.
Milljónir tonna af fiski eru nú
veiddar á úthöfunum til að sjá fisk-
eldisstöðvum fyrir fóðri. Þær tölur
eiga bara eftir að hækka, að því er
„Tiltölulega mikill flöldi eldgosa
sem verður skömmu eftir mikla
jarðskjálfta virðist vera skýr vís-
bending um að einhverjir þessara
skjálfta hafi komið af stað eldgos-
um,“ segja Linde og Sacks.
Þeir bæta við að af 204 stórum
jarðskjálftum sem þeir könnuðu
hafi átta valdið eldgosum.
Eitt dæmi var jarðskjálfti sem
varð í janúar 1974 á Kyrrahafseyj-
unni Vanúatú. Sá skjálfti olli eld-
gosi í rúmlega sjötíu kílómetra fjar-
lægð sjö klukkustundum síðar.
Nokkrir skjálftar í Chile urðu
einnig valdir að eldgosum, síðast í
Villarrica árið 1920.
sérfræðingarnir segja.
Eins og það sé ekki
nóg. Fiskeldisstöövar
losa líka úrgang og skor-
dýraeitur út í umhverflð
og getur sú iðja komið
illa við fiskveiðarnar þar
sem hún skaðar uppeldis-
stöðvar fiskanna og ann-
arra sjávarlífvera, að
sögn Lubchenko.
V ísindamennirnir
benda á að sumar tegund-
ir fiskeldis séu sjálfbær-
ar. Þar eiga þeir við eldi
vatnakarfa, ostra og
kræklinga. Framleiðsla
þannig eldisstöðva geti verið mikil-
væg fæðuuppspretta handa
hungruðum heimi. Hins vegar þurfi
að skoða vel þann mikla vanda sem
lax- og rækjueldi valda.
Hættulegt heils-
unni að vera
alltaf gramur
Það er ekki sama hvort mað-
ur bælir gremjuna eða lætur
hana fá útrás. Þeir sem hafa allt
á hornum sér og fara ekkert í
launkofa með það eru líklegri til
að hafa mikið kólesterólmagn í
blóði. Hinir, sem byrgja reiðina
inni í sér, eru ekki í hættu.
Þannig eru niðurstöður rann-
sóknar sem vísindamenn við
læknamiðstöð Duke-háskóla í
Norður-Karólinu í Bandaríkjun-
um. Stjómandi rannsóknarinn-
cir var Edward Suarez.
Vísindamennirnir segja í
grein í tímariti um atferlislækn-
ingar að niðurstöðumar bendi
til þess að aðeins ákveðnir þætt-
ir fjandsamlegrar hegðunar geti
aukið hættuna á kransæðasjúk-
dómum. Þar eiga þeir einkum
við reiði sem fær útrás ýmist í
orðum eða gjörðum, svo og al-
mennt fjandsamlega framkomu.
Suarez og félagar hans fengu
til liðs við sig 77 heilbrigðar
ungar konur á aldrinum 18 til 26
ára. Flestar þeirra vora hvítar.
Konumar fylltu út blað sem var
ætlað að meta fjandsamlega af-
stöðu þeirra með spumingum
um niðurbælda reiði, gremju,
tortryggni og aðra persónuleika-
þætti.
Konur sem reyndust í fjand-
samlegri kantinum höfðu einnig
tilhneigingu til að vera með
mikið af kólesteróli í blóðinu,
einkum „slærna" LDL-kólester-
ólið sem stíflar í okkur æðamar.
Þær sem létu reiði sína í ljós
vora líklegri til að vera með
mikið kólesteról en hinar.
Þá benda vísindamennimir á
að gramt fólk er líklegra en ann-
að til að reykja og borða of mik-
ið, sem ekki þykir par hollt nú
til dags. Þeir telja að niðurstöð-
umar eigi við um fleiri hópa en
ungar og heilbrigðar hvítar kon-
ur.