Dagblaðið Vísir - DV - 24.04.1999, Blaðsíða 30

LAUGARDAGUR 24. APRÍL 1999 L>V
30
rotai
Ingólfur Mar-
geirsson rithöf-
undur átti
kvöldstund
með breska
stórleikaranum
Sir Alec
Guinness í
Cheltenham í
Englandi,
fræddist um líf hans og leiklist og
hlustaði á þennan hæverska og
djúphyggna mann lesa úr dagbók-
um sínum og segja sögur af sjálf-
um sér og öðrum.
Alec Guinness, eöa Sir Alec
eins og hann er jafnan kallað-
ur eftir að hann var aðlaður
fyrir leiklistarstörf sín árið 1959, er
kominn til borgarinnar Cheltenham
í Miðlöndum í Englandi til að segja
frá og lesa upp úr bók sinni „A
Positiviely Final Appearance" (Ör-
ugglega hinsta sviðsframkoma).
Bókin hefur að geyma dagbókarbrot
leikarans frá árunum 1996 til 1998 í
líkum stíl og fyrri bók hans „My
Name Escapes Me“ (Nafn mitt er
liðið úr minni mínu) sem hafði að
geyma dagbókarskrif leikarans frá
ársbyrjun 1995 til júnímánuðar 1996.
Þegar ég hringdi í blaðafulltrúa
Penguin-bókaforlagsins í London og
falaðist eftir viðtali við stórleikar-
ann tjáði hin ákveðna kona mér að
Sir Alec væri löngu hættur að veita
viðtöl. „Hann er orðinn svo gamall,"
sagði hún einfaldlega, „og hann er
hættur að veita viðtöl fyrir löngu.“
Svo sannarlega getur Alec
Guinness státað af aldri; hann er
orðinn 85 ára gamall. En þrátt fyrir
háan aldur er hann búinn að vera á
sviðinu í klukkutíma þetta kvöld
(réttara sagt sitja í góðum leður-
stól), segja sögur af sjálfum sér og
hershöfðingi í „Doctor Zhivago"
(1965) og Godbole prófessor í „Passa-
ge to India“ (1984). Auk þess hefur
Sir Alec leikið í íjölmörgum öðrum
kvikmyndum og sjónvarpsþáttum
eða alls 64 talsins. Meðal þekktari
hlutverka hans er Ben (Obi-Wan)
Kenobi í „Star Wars“ en Stjörnu-
striðsmyndirnar á áttunda áratugn-
um og endumýjun þeirra fyrir
nokkmm ámm hefur sennilega gert
Sir Alec heimsfrægari en saman-
lagður leikferill hans í kvikmynd-
um eða leikritum. Önnur þekkt
hlutverk eru hvorki meira né
minna en átta hlutverk í myndinni
„Kind Hearts and Coronets" (1949),
William Dorrit i sjónvarpsleikritinu
„Little Dorrit" eftir sögu Dickens og
hinn aldraði breski leyniþjónustu-
maður, George Smiley, í BBC sjón-
varpsþáttunum „Smiley's People“
og „Tinker, Tailor, Soldier, Spy“
(1980 og 1982) eftir handriti höfund-
arins John le Carré, sem reyndar er
einkavinur Sir Alecs.
Leiklistin æskudraumur
Þrátt fyrir glæstan leiklistarferill
er Sir Alec fullur af efasemdum um
ágæti sitt sem leikari. Hann segir að
hann verði aldrei settur á bekk með
hinum stóm bresku leikurum á
þessari öld, mönnum eins og
Laurence Olivier, Ralph Richards-
son og John Gielgud. (Fáir myndu
taka undir þessa staðhæfingu og
jafnvel setja hann þar fremstan
meðal jafningja.) í inngangi að
sjálfsævisögu sinni segist Sir Alec
berjast sífellt við óþolinmæði,
áhyggjur, óróa, sært stolt, hégóma,
leti, hvatvísi, ótta við framtíðina og
dómgreindarskort.
Um sjálfan sig sem leikara segir
í gervi Ben Obi-Wan Kanobi í
Stjörnustríðsmyndunm á áttunda
áratugnum: Er búinn að fá sig
fullsaddan af Stjörnustríðsæðinu,
vill ekki ræða myndirnar og hendir
öllum Ijósmyndum úr þeim sem
honum eru sendar til áritunar.
Alec Guinness sem Hamlet á
bresku leiksviði árið 1938.
Fullsaddur af
Stjörnustríði
Þetta umrædda kvöld í Chelten-
ham tekur kynnirinn fram í upp-
hafl að Sir Alec muni svara öllum
spurningum nema fyrirspurnum
um Star Wars. Tilkynninginn vekur
almennan hlátur: Bretar skilja vel
að maður, sem hefur staðið nær alla
ævi á sviði og leikið persónur
Shakespeares og aðrar ódauðlegar
persónur, auk þess að túlka fjöl-
breyttustu menn á hvíta tjaldinu, sé
búinn að fá sig fullsaddan af amer-
íska Stjömustríðsæðinu sem dunið
hefur yfir hann í tvígang.
Sjálfur segir Sir Alec eftirfarandi
sögu um Star Wars: „Fyrir tuttugu
árum, þegar kvikmyndin var fyrst
sýnd, bjó hún yfir ákveðnum fersk-
leika, góðum móral og skemmtun.
Svo fór ég að verða uggandi yflr
áhrifum myndarinnar. Fyrsta við-
vörunin kom í San Francisco þegar
andlitsfríður, tólf ára drengur tjáði
mér stoltur að hann hefði séð Star
Wars eitt hundrað sinnum. Hin
glæsilega móðir hans kinkaði
ánægð kolli. Þegar ég horfði í augu
drengsins fannst mér ég eygja litlar
stjörnusprengjur brjálsemis sem
teknar vora að myndast og ég gat
mér þess til, að einn góðan veður-
dag myndu þær springa. „Ég ætla
að biðja þig um eitt,“ sagði ég við
drenginn. „Hvað sem er, hvað sem
er!“ hrópaði drengurinn. „Þér mun
ekki líka það sem ég ætla að biðja
þig um,“ svaraði ég. „Hvað sem er,
herra, hvað sem er!“ „Jæja þá,“
sagði ég, „ég ætla að biðja þig um að
sjá aldrei aftur Stjörnustríð." Hann
brast í grát. Móðir hans blés sig út.
„Hvernig geturðu sagt svona lagað
meistarakokkur að sögn kunnugra),
fylgist með heimsfréttum og heldur
dagbók, vani sem hann hefur haldið
til streitu frá því hann var tæplega
fimmtugur. Hann skreppur öðru
hverju til London, aðallega til að
snæða með gömlum vinum eða
skoða listsýningar en Sir Alec er
mikill áhugamaður um myndlist og
hefði sennilega getað endað sem
myndlistarmaður ef leiklistin hefði
ekki átt hug hans allan frá barns-
aldri. Hann hefur alltaf teiknað
sjálfur um ævina og er glettilega
fundvís á kjama viðfangsefnisins
eins og sjálfsmyndir hans sanna.
Þegar hann les úr bók sinni á
sviðinu í gamla ráðhúsinu í Chel-
tenham, afsakar hann að hvítur
pappír hylji alla bókarkápuna. „Ég
get ekki hugsað mér að sitja hér upp
á sviði og lesa úr bók eftir sjálfan
mig, um sjálfan mig, með mynd af
sjálfum mér blasandi við öllum
salnum," segir hann afsakandi og
einlægri röddu, grafalvarlegur á
svip meðan áheyrendur svara með
samfelldum hlátri. Sjálfur er ég viss
um að Sir Alec er ekki hlátur í hug.
Þessi orð hans koma beint frá hjart-
anu. Hann er afar hæverskur, auð-
mjúkur og lokaður maður en einnig
afar næmur og djúpt þenkjandi.
Erfiðog stormasöm
æska *
Sir Alec Guinness hefur alla ævi
leitað að kjarna í lífinu, sannleika
og skilningi á sjálfúm sér og um-
hverfi sínu. Kannski er það rót-
laus uppvöxtur sem hefur kallað á
þessa leit. Víst er, að þörf Sir Al-
ecs fyrir aga, stundvísi og skipu-
lögð vinnubrögð megi rekja til
veiti ekki
„Ertu virkilega frá Islandi?" segir breski stórleikarinn
Rödd hans er yfirveguð en skotin vingjarnlegum i
er opið og elskulegt, grátt hárið myndar virðulegan
un eru lifandi undir rammgerðum, dökkum gleraug
mín og ég vorum í fríi á íslandi fyrir rúmum tuttugu
„Við kunnum vel við okkur á íslandi og eigum það;
öðrum, lesa valda kafla úr bók
sinni, svara spumingum úr sal og
skemmta áhorfendum eins og
hraustur maður á miðjum aldri
enda þéttur á velli og líkaminn fyll-
ir vel út í blá jakkafötin og ístran
þrýstir sterklega á vestið. Og nú sit-
ur hann að lokinni skemmtun og
áritar skilmerkilega bók sina með-
an röð óteljandi manna og kvenna
hlykkjast löturhægt að borði hans.
Ég hef sýnt slægð og tekið með mér
allar bækur hans þrjár (Sir Alec rit-
aði einnig ævisögu sína „Blessings
in Disguise“ árið 1985) til að eiga
smástund með honum meðan hann
áritar bækurnar af gaumgæfni og
varfæmi með yfirvegaðri skrift og
grænu pennableki.
Glæstur leikferill
Leikari með jafnglæsilegan feril
að baki og Sir Alec Guinness getur
hallað sér aftur á bak í ellinni og
ornað sér við minningamar og við-
urkenningarnar. Hann kom fyrst
fram á sviði árið 1934 og hóf að
starfa hjá Old Vic leikhúsinu í
London 1936 og sérhæfði sig í helstu
persónum Shakespeares. Sir Alec
gekk í sjóherinn sem venjulegur
sjóliði í upphafi síðari heimsstyrj-
aldar en var fljótlega hækkaður í
tign og gerður að liðsforingja. Að
loknu striði tók hann aftur til við
leiklistina og hóf að leika jafnt í
kvikmyndum sem á sviði. Hið ævi-
langa samstarf hans við breska
kvikmyndaleikstjórann David Lean
færði honum fljótlega heimsfrægð.
Nægir að nefna hlutverk eins og
Herhert Pocket í „Great Expecta-
tions“ (1946) og Fagin í „Oliver
Twist“ (1948) (báðar kvikmyndaðar
eftir bókum Dickens), Nicholson lið-
þjálfa í „Brúnni yflr Kwai-fljótið"
(1957) (hlutverk sem færði honum
Óskarinn fyrir besta karlhlutverk-
iö), Feisal prins í „Lawrence of
Arabia" (1962), Yevgraf Zhivago
hann óhikað: „Það var æskudraum-
ur minn að gerast leikari og það hef-
ur verið lifibrauð mitt í sextiu ár.
En ég veit að leikari er venjulega
aðeins brotahaugur sem vart getur
myndað heila manneskju. Leikari
er túlkandi orða annarra manna, oft
sál sem þráir að afhjúpa sjálfa sig
gagnvart umheiminum en þorir
ekki, handverksmaður, handfylli
töfrabragða, hégómakútur, kaldur
áhorfandi að mannlífi, bam, og þeg-
ar honum tekst best upp; prestur
sviptur kjóli sem getur í klukku-
stund eða tvær kallað yflr sig
himnaríki eða helvíti til að heltaka
hóp saklausra."
Það er greinilegt að Sir Alec leið-
ist afskaplega að þurfa að standa í
bókakynningu af þessu tagi. Hann
var í upphafi óöruggur á sviðinu
eins og hann væri að afsaka tilvist
sína en hinn hlýi andblær salarins
styrkti hann fljótlega. Lestur dag-
bóka hans styrkir myndina af leik-
aranum sem fyllist öryggisleysi þeg-
ar hann stendur á sviðinu fyrir
framan áhorfendur án þess að hafa
hlutverk til að leita skjóls bak við;
persónu að flýja í. Hinn mikli per-
sónutúlkandi án gervis og handrits,
aðeins hann sjálfur gegn fullum sal.
Hann segist kvíða óskaplega fyrir
svona uppákomum en það sé einnig
bundið viö sviðsframkomu almennt,
ekki síst upptöku á kvikmyndum og
sjónvarpsleikritinum. Og með ámn-
um verði hann æ hræddari við að
gleyma setningum. Nú sé hann ein-
faldlega bara hættur að leika eins
og titill siðustu bókar hans gefur
svo sorglega til kynna: „Það er óvið-
eigandi að hokra í leiklist á níræð-
isaldri og vona að tregafullir áhorf-
endur sýni manni samúð, vitandi að
minnið er orðið götótt og allur
krafturinn uppurinn áður en tjaldið
er dregið frá eða upptökuvélin fer í
gang,“ segir hann.
í hlutverki hins þrákelkna Nichol-
sons liðþjálfa í Brúnni yfir Kwai-
fljótiö (1955). Túlkun Sir Alecs færði
honum óskarsverðlaunin fyrir besta
leik í karlhlutverki.
Sem Feisal prins í stórmynd Davids
Leans, „Lawrence of Arabia" (1962).
við barn!“ gelti hún og dró barnið í
burtu. Kannski hafði hún rétt fyrir
sér en ég vona að drengurinn, sem
nú er á fertugsaldri, lifí ekki í
ímynduðum heimi notaðrar og
barnalegrar lágkúru."
Og Sir Alec bætir við að hann sé
löngu hættur að árita og endur-
senda allar þær ljósmyndir sem
honum berist af sjálfum sér í gervi
Ben Obi-Wan Kenobi frá börnum
víða um heim en aðallega frá
Bandaríkjunum og Þýskalandi.
Hann fleygi þeim einfaldlega öllum
í raslið.
Hæverskur og
auðmjúkur maður
Þrátt fyrir heimsfrægðina (eða
kannski vegna hennar) er Sir Alec
Guinness ákaflega prívat maður.
Hann þolir ekki að vera ljósmynd-
aður og bannar allar vélar í kring-
um sig á sinn milda hátt. Honum
leiðist allt tilstand í kringum per-
sónu sína og vill helst dvelja í friði
á heimili sínu í sveitinni rétt fyrir
utan bæinn Petersfield í Hamp-
shire-héraði í Suður-Englandi. Þar
unir hann sér best ásamt eiginkonu
sinni, listakonunni Merula, hund-
um og köttum. Sir Alec les, hlustar
á sígilda tónlist, eldar mat (mikill
stormasamrar æsku. Hann
fæddist í London 1914, einkasonur
einstæðrar, fátækrar móður, Agn-
esar de Cuffe að nafni. Æska hans
einkenndist af sífelldum flutningi
þar sem móðirin hljóp stöðugt frá
húsaleigu og hótelreikningum.
Þegar Alec var fimm ára giftist
móðir hans liðþjálfa sem drengur-
inn hataði og óttaðist. Þau skildu
eftir nokkur ár. Það var fyrst þeg-
ar Alec var orðinn unglingur að
hann komst að því að faðir hans
hafði heitið Guinness. Föðurleysið
og óöryggi tíðra búferlaflutninga
gerði það að verkum, að Alec fagn-
aði því þegar hann var sendur í
heimavistarskóla. Hinn næmi og
greindi piltur flúði einnig bitran
veruleika með því að búa sér til
ímyndaðan heim og eftir að hann
hafði farið á fjölleikahúsasýningu
sem barn, var honum ljóst að
heimur leikhússins væri sú veröld
sem hann vildi lifa í. Þegar hann
er spurður að því hvað hann hefði
orðið ef hann hefði ekki valið leik-
listina svarar hann aðeins: „Ég hef
verið heppinn. Ég ætlaði mér ung-
ur að verða leikari og aldrei neitt
annað. Og sú ákvörðun gekk upp
hjá mér. Jú, ég hefði kannski get-
að orðið myndlistarmaður, ég
teiknaði mikið sem barn.“ En rit-
höfundur? Nú ertu búinn að skrifa