Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.2002, Blaðsíða 16

16
MÁNUDAGUR 16. DESEMBER 2002
Menning
DV
í sátt og samlyndi
Ása Ólafsdóttir, Bryndís
Jónsdóttir, Kristín Geirsdóttir,
Magdalena Margrét Kjartans-
dóttir og Þorgerður Sigurðar-
dóttir, sem deilt hafa vinnuað-
stöðu og kjörum að Korpúlfs-
stöðum um nokkurra ára skeið,
hafa þegar sýnt saman i tvígang
og endurtaka þann leik í Hafn-
arborg nú á jólaföstunni. Vissu-
lega eiga þær stöllur fleira sam-
eiginlegt en vinnustaðinn; til
dæmis byggja þær á ærinni
reynslu og tækni, í verkum
þeirra birtist löngun til að auka
við skilning okkar á náttúrunni
og mannlifxnu og þær stilla
saman strengi sína með smekk-
legum hætti þegar kemur að
samsýningum.
Engin þessara listakvenna
hafa sérstaklega sóst eftir að
leggja lið þeim stefnum sem eru
heimilisfastar í Nýlistasafninu,
18, Galleríi Hlemmi og öðrum
deiglum nýrra hugmynda og
efniviða - sem enginn skyldi
álasa þeim fyrir. Enn er býsna
mikið slátur í þeim módernísku
hefðum sem þær eru hallar
undir þar sem ómenguð form-
hyggja og umbreyting efnis eru
ofarlega á blaði. En einu gildir
hvar menn marka sér land í
myndlistinni, innihaldsrík, brýn og spennandi -
segjum háskaleg - myndverk verða einungis tO
þegar listamenn láta reyna á þanþol þeirra hefða
sem þeir aðhyllast, sama hverjar þær eru, og
koma á ófyrirséðum tengslum milli viðtekixma
hugmynda, hluta og efniviða. Raunar er þessi lýs-
ing nánast kennslubókarskilgreining á fyrirbær-
inu „sköpunargáfa".
Gamlar kenndir
Líkast til er þetta skýringin á því andrúmslofti
lognmollu og fyrirsjáanlegra upplifana sem ríkir
á þessari sýningu. Með örfáum undantekningum
einkennist hún af undanlátssemi við hugmyndir
og myndmál sem ekki eru nýstárleg né líkleg til
að ögra áhorfendum, sérstaklega ekki þeim sem
fylgst hafa með fyrri sýningum þessa hóps.
Smekkleg samstilling strengja
Eitt verka Magdalenu Margrétar Kjartansdóttur á Samspili.
Bókmenntir
Krosssaumsmyndir Ásu Ólafsdóttur eru að
sönnu gagnvandaðar. En í stað þess að reyna á
sérstaka náttúru krosssaumsins, færa hann til
nútíðar á eigin forsendum, er listakonunni efst í
huga að búa til úr honum eins konar málverk í
snyrtilegum römmum. Ein undantekning er
„Dökkifoss", samsett úr þráðum sem flæða niður
eftir einum veggnum. Hér er ávæningur af nauð-
synlegri endurskoðun hins viðtekna.
Ég hef áður látið í ljós efasemdir um tilraunir
leirlistamanna til að færa sig yfir á vettvang þrí-
víddarlistar, þar sem fæstir þeirra hafa til þess
þjálfun eða forsendur. Drungalegir stein-
leirsskúlptúrar Bryndísar Jónsdóttur, svona al-
mennar „tilvísanir í íslenska náttúru", verða því
miður ekki til að slá á þær efasemdir. Hvorki
formgerð þeirra eða áferð eru til þess fallin að
■
vekja með áhorfandanum
óvænt hughrif eða nýjar
kenndir.
Kristín Geirsdóttir er þaul-
skipulögð og frjálsleg í til-
brigðum sínum um eigindir
náttúrunnar. Nú mætti hún
breyta um takt og sjónvinkil,
svo vel þekkt - og helst til
þekkileg - sem vinnubrögð
hennar eru. Raunar hélt ég
lengi vel að áðumefndur
„Dökkifoss" Ásu væri nýr og
hrífandi kafli á myndlistar-
ferli Kristínar.
Hrátt og áríðandi
Sennilega er Magdalena
Margrét sú eina á þessari sýn-
ingu sem kemur til móts við
ílöngun áhorfandans í hráar
og áríðandi upplifanir. Að
vísu endurþekkja margir stór-
ar þrykkimyndir hermar, en
listakonan reynir áfram á þan-
þol grafiklistar og væntingar
okkar til listgreinarinnar, að
þessu sinni með því að ein-
þrykkja stórar dúk- og trérist-
ur með óvenjulegum hætti.
Auk þess eru kvenmyndir
herrnar jafn bosmamiklar og
óþægilega ágengar og fyrri
daginn; gildir þá einu hvort áhorfandinn er karl-
eða kvenkyns.
í grafískum verkum sínum hefur Þorgerður
Sigurðardóttir sérhæft sig í endurvinnslu trúar-
legs myndefnis. Að þessu sinni hefur hún tekið
til handargagns aðskotahluti, fernings- og hring-
form af ýmsum stærðum og þrykkt eftir þeim.
Markmið hennar er eftir sem áður að „vinna
með“ veraldlegar og geistlegar eigindir, að því er
segir í sýningarskrá. Hér held ég að fleira þurfi
að koma til en virkjun og endurtekning áður-
nefndra smáforma til að gæða þessar myndir ein-
hvers konar „metafýsísku" inntaki, t.a.m. mátu-
legur skammtur af ógn og lotningu sem aðeins
fæst með því að hugsa stórt og kafa djúpt.
Aðalsteinn Ingólfsson
Sýningin Samspil stendur til 22. des. Hafnarborg er opin
alla daga nema þriöjudaga frá kl. 11 til 17.
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir silja@dv.is
Dimmalimm
íslensku mynd-
skreytiverðlaunin sem
kennd eru við
Dimmalimm Muggs
verða afhent í fyrsta
skipti i dag kl. 17 í
mm

Undirstaða rannsókna
Út er komið annað bindið af
útgáfu Böðvars Guðmundsson-
ar á bréfum Vestur-íslendinga.
Samtals eru bindin um 1400
síður og bréfritarar eitthvað
yfir 130 talsins og von er á því
þriðja eftir því sem höfundur
segir í formála. I þessu bindi
eru bréf frá fólki sem byrjaði
að skrifa heim á árunum 1887
og þar til skömmu eftir aldamótin 1900. Yngstu
bréfin eru frá því á 6. áratug síðustu aldar.
Bréfasafn þetta gefur ómetanlega innsýn í líf
og störf þess fólks sem axlaði sín skinn og hélt
vestur á bóginn í leit að ævintýrum eða betra lífi
kringum aldamótin 1900. Efni bréfanna er af
ýmsu tagi, oftast eru það búksorgir, veðurfar,
verðlag og tekjur ásamt fréttum af vinum og
vandamönnum en einnig fjallar fólk um skólamál
og skemmtanir, svo sem leiksýningar á vegum
Vestur-íslendinga. Langflestir telja sig standa bet-
ur að vígi en fólk heima á íslandi og verða stund-
um dálítið búralegir i tali, gefa í skyn að þeim
gangi flest í haginn þótt þeir segi það kannski
ekki berum orðum, mest fyrir hæversku sakir.
Þó mun sanni næst að þótt menn heföu í sig og á
þá urðu fæstir vesturfarar nema rétt bjargálna.
Einstaka manni gekk illa og má sem dæmi nefna
heldur átakanlegt bréf sem varðveist hefur frá Jó-
hannesi Sigurössyni en hann hrökklaðist aftur til
íslands eftir að hafa lent á glapstigum. Ekki fann
Þorvaldur J. Reykdal heldur hamingjuna í Amer-
íku þótt hann byggi þar alla ævi og kæmi upp
fjölskyldu.
Eitt og annað veldur líka vesturförum áhyggj-
um, svo sem þróun íslenskunnar. Sú var að
minnsta kosti skoðun Helga Pálssonar og þykir
honum illa fara á því þegar orð hafa „enskan
skrokkinn en íslenskan hala“, eins og hann orð-
ar það svo hnyttilega.
Frá sumum bréfriturum er aðeins birt eitt bréf
sem bregður upp skyndimynd af bréfritara á ritun-
artíma, en frá öðrum eru varðveitt mörg bréf sem
stundum spanna áratugi og fær lesandinn þannig
örlitla ævisögu í bréfaformi. Lengstur slíkra bálka
er frá Gunnlaugi Oddsyni en þar er meðal annars að
finna langar predikanir hans yfir ungum frænda
sínum um trúmál sem bregða upp svipmynd af trú-
ardeilum þeim sem geisuðu meðal Vestur-íslend-
inga, í þetta skipti milli únitara undir forystu Magn-
úsar Skaftasonar og þeirra sem héldu tryggð við
lútherskan rétttrúnað.
Fá bréf hafa varðveist frá börnum og ungling-
um enda flestir væntanlega þeirrar skoðunar að
tíma þeirra væri betur varið til annars en bréfa-
skrifta. Þess vegna er mikill fengur í bréfum Mar-
grétar Stefánsdóttur en það fyrsta skrifar hún
þegar hún er um 10 ára gömul. Þótt bréf hennar
séu ekki mörg varpa þau athyglisverðu ljósi á líf
og störf bama og unglinga úr hópi innflytjenda.
Með þessari útgáfu og rannsóknum sem gerðar
hafa verið á undanförnum árum á vesturferðum
og birst hafa ýmist í bókum eða tímaritum hefur
skapast grundvöllur fyrir því að rita nýja yfirlits-
sögu um landnám ís-
lendinga í Vesturheimi
byggða á frumheimild-
mannsgaman
um þar sem nýjustu aðferðum og kenningum er
beitt við sagnaritunina. Slíkt verkefni gæti orðið
samstarfsverkefni sagnfræðinga af íslenskum
ættum vestan hafs og okkar sem hér búum.
Bréf Vestur-íslendinga eru þó síður en svo eitt-
hvert einkamál fræðimanna eða miðuð við þeirra
þarfir. Þetta eru bækur sem eiga erindi til allra
sem hafa áhuga á menningararfi okkar. Bréfin er
hvort sem er hægt að lesa eitt og eitt - og getur
lesandi þá gefið gaum aö hverjum bréfritara fyr-
ir sig - eða í einum rykk og öölast þannig yfirsýn
yfir líf og starf ættingja okkar vestan hafs.
Þessi útgáfa leiðir lika hugann að öðrum
menningarfjársjóði sem enn liggur óbættur hjá
garði en það eru þau bréf sem fóru héðan vestur
um haf. Könnun á varðveislu þeirra, skráning og
síðan útgáfa á úrvali úr þeim er svo sannarlega
verðugt verkefni fyrir framtakssaman fræði-
mann.
Guðmundur J. Guðmundsson
Bréf Vestur-íslendinga II. Böövar Guömundsson bjó til
prentunar. Mál og menning 2002.
Á fótum fjórum
Svo sem venja er hafa kollar fætur fjóra og sak-
ar ekki að þeir séu allir jafnlangir. Áftur á móti
getur sætið verið margvíslegt. Sjálf sessan.
Enda þótt hann sæti oftast á henni þungum
rassi sínum stóð hann stundum upp og þá sá í
bólstraða sessuna sem var stungin þversum og
langsum með þykkum og belgmiklum bólum. Að
sjá eins og nokkurt listaverk.
Allt þar umkringis voru bækur, heill geimur af
orðsins leik og endaleysum. Kilir af kiljum, hill-
ur af hillum.
Hann gekk um með gleraugun fremst á hvössu
nefi sínu sem hafði eina bólu neðanvert og með
hæglátum höndum tók hann eina og eina bókina
og aðgætti hvort síðumar væru á sínum stað.
Svo settist hann aftur á kollinn sinn og beið
þess að hanabjallan hringdi, að einhver kæmi,
einhver sæist, þó ekki væri nema rödd að gá að
veghomum.
Kveikti sér i kolaðri pípu og umlaði Ijóð eftir
Kipling og kannski Whitman ef tíminn var næg-
ur og einveran ólm.
Efalítið seldi hann eina bók. Og eina. En þess
á milli var það kollurinn sem hvildi búkinn heila
starfsævi. Býsn vel bólstraður kollur og tók vel á
móti mannsenda. -SER
Menningarmiðstöðinni Gerðubergi. Til
greina koma allar bamabækur mynd-
skreyttar af íslenskum listamanni sem
út komu á árinu 2002 og eru listamenn-
imir 23 talsins. Sýning á bókum og
frummyndum hangir uppi í Gerðubeigi
til 6. janúar.
Að verðlaununum standa Félag ís-
lenskra bókaútgefenda, Myndstef,
menntamálaráðuneytið, Gerðuberg og
Félag íslenskra teiknara, og í dómnefnd
sitja Aðalsteinn Ingólfsson, Aðalbjörg
Þórðardóttir og Kalman le Sage le
Fontenay. Guðrún Egilson, bamabam
bróður Muggs, afhendir verðlaunin,
verðlaunakórinn Graduale Nobili syng-
ur og einnig mun Dimmalimm koma og
heilsa upp á gesti.
Staður í nýjum
heimi
í doktorsritgerð
sinni, Staður í nýjum
heimi, fiallar Ármann
Jakobsson um Morkin-
skinnu, íslenskt kon-
ungasagnarit írá 13.
öld sem markaði tímamót i sagnaritun
Islendinga. Hún er elsta sagan þar sem
rakin er saga margra konunga á ræki-
legan hátt.
í Morkinskinnu er meðal annars
elsta frásögn á norrænu máli um sál-
fræðilega ráðgjöf til að lækna þung-
lyndi. Þar em líka einstakar heimildir
um hugmyndir Islendinga um konungs-
vald, fram settar sem vægðarlaus sam-
anburður á konungum í sögunum. Loks
er Morkinskinna mikilvæg heimild um
afstöðu íslendinga til eigin þjóðemis
enda er þar sagt frá mörgum íslending-
um við erlenda hirð. Háslcólaútgáfan
gefur út. Ritgerðin verður varin við
Heimspekideild Háskóla íslands 25. jan-
úar næstkomandi.
Hver með sínu nefi

Bókin Hver með
sínu nefi geymir 25
nýjar smásögur sem
sendar voru í smá-
sagnasamkeppni
Þymirósar í ár. Höf-
undar em 23,12 karlar
og 11 konur. Fyrstu
verðlaun hlaut Lýður Ámason fyrir
„Fríið hennar Nínu“ en 2.-4. verðlaun
hlutu Ásdís Herborg Ólafsdóttir, Krist-
inn Þór Ingvason og Þómnn S. Ólafs-
dóttir.
Sögumar sýna að frásagnargleði
landsmanna er söm við sig því fæstir
höfundamir em þjálfaðir rithöfundar.
Þeir eru á öllum aldri og frá öllum
landshomum og viðfangsefnin eru eins
mörg og sögumar, alvara og grin,
fantasía og raunveruleiki.
Þymirós gefur út.
Umskiptingurinn
Út er komin hjá
Bjarti í bókaílokknum
Litlir bókaormar sagan
Umskiptingurinn eftir
Selmu Lagerlöf, einn af
öndvegishöfundum
heimsbókmenntanna, í
vandaðri þýðingu Jóns
Kalmans Stefánssonar og með myndum
Höllu Sólveigar Þorgeirsdóttur.
Bóndinn og kona hans eru á ferð í
skóginum með htla bamiö sitt þegar
tröllskessa fælir hesta þeirra. Konan
missir bamið úr höndum sér og ákveður
tröllskessan að taka það og skilja trölla-
bam eftir þess i stað. Bóndahjónin ann-
ast tröllabamið í von um að skessan sjái
að sér og færi þeim bamið þeirra aítur.
Happdrætti
Bókatíðinda
Dregin hafa verið eftirtalin númer í
Happdrætti Bókatíðinda 2002 í desem-
ber: 1. des. 4.336, 2. des. 61.698, 3. des.
62.921,4. des. 23.624, 5. des. 75.816, 6. des.
57.338, 7. des. 90.096,8. des. 74.378, 9. des.
99.888,10. des. 6.154,11. des., 101.286,12.
des. 61.905,13. des. 80.070,14. des. 99.087,
15. des. 14.950 og 16. des. 89.946.