Dagblaðið - 08.12.1976, Blaðsíða 3

I)ACHI.AÐU). MIÖVIKUDACURS. DKSKMBKK 1976
Meðferð útigangshrossa:
Versta hraksmán
íslenzkra búnaðarhátta
Helgi Hannesson. Strönd.
skrifar:
Margir eiga
formœlendur fóa
Svo var lengi og sýnist enn
um íslenzk útigangshross. Ég
hef mörg undanfarin ár öðru
hvoru minnt á þau í ýmsum
blaðagreinum og reynt að vekja
athygli fólks á afleitri meðferð
þeirra. Agætur maður, Arni
Eylands, tók eitt sinn eða oftar
í sama streng. Hann flutti 2-3
erindi í útvarp um þá svívirðu
íslenzkrar búmenningar.
Vera kann að orð okkar Arna
hafi haft einhver áhrif, en því
miður ekki mikil á þá sem helzt
þyrftu að bæta ráð sitt. Þeir
munu flestir fylgja ennþá forn-
um t'ólskuháttum, enda hef ég
stundum kennt nokkurs kala úr
þeirri átt. Aumkun á lífs-
kjörum gaddhrossanna hafa
sumir virt mér til elliglapa —
aðrir til illkvittni og ómaklegr-
ar ádeilu á mæta menn. Sumir
blaðamenn sýnast á sama máli.
Ingólfur frændi minn á Hellu
hóf ritstjórn sína á „Suður-
landi" með því að láta afmá
kafla úr bréfi mínu til Guð-
mundar Daníelssonar, litlu fyrr
en Guðmundur var flæmdur
frá ritstjórn blaðsins. Þar hafði
ég minnzt á illa aðbúð hrossá i
Rangárþingi. Ingólfur þorði
ekki að styggja háttvirta kjós-
endur sina, horkóngana!
Re.vkvískir blaðamenn
virðast einnig hl.vnntari rang-
æsku harðjöxlunum en pislar-
gripum þeirra: gadd-
hrossunum. í fyrrahaust bað ég
Morgunblaðið fyrir grein sem
ég nefndi svo: „Hungurkettir
Reykvíkinga og horhross Rang-
•æinga". Moggi sýndist eigi þora
að birta greinargreyið. —
„Þjóðólfur litli þorði það eigi
að síður“!
Ég bað í sumar Dagblaðið
fyrir dálítið greinarkorn.
Líklega hefur það komið í
blaðinu, allt nema þessi setn-
ing: „A hverju vori skríða fram
skinhoruð hross í Rangár-
þingi“. Hún virtist vera of
strembin fyrir frjálst og óháð
blað, auk heldur aðra.
Dagur dýradellu
1 haust var ein stund i kvöld-
útvarpi kölluð „Dagur
dýranna“. Engan veginn er það
réttnefni. Elestallt það, sem þar
var þulið, höfðaði til dýradellu-
manna, fólks sem þykist vera
dýravinir og sankar að sér ýms-
um óþarfadýrum, svo sem hest-
um, hundum, köttum, fuglum,
fiskum; stundum af steigur-
læti, einatt til ímyndaðs yndis
sjálfu sér, en lætur sig litlu
skipta sælu dýranna sjálfra.

Ileldur er hann dapurlegur á
svipinn þessi. enda ekki að
furða að þurfa aö híma úli
allan velurinn, hvernig sem
viórar. með frekar stopull a*li.
sem vissulega er oft af skornum
skammti.
Öll var umræða „dýra-
dagsins" miðuð við monthross
og ýmis önnur svokölluð gælu-
dýr. Þar var engu orði eytt á
örgustu svívirðu íslenzkra
búskaparhátta: Útigöngu-
hrossin í Rangárþingi.
I Skagaþingi, Húnaþingi og
hér og þar í öðrum sveitum
munu íinnast merakóngar sem
kvelja stóðhross sín á útigöngu,
sjálfum sér og sveitungum
sínum, hrepps- og sýslu-
yfirvöldum til stórskammar og
örlagarefsidóms. Eg þekki bezt
til I Rangárþingi og tr '.i þvi að
hvergi sé farið verr með hross
en þar í sumum sveitum. Þar
skríða skinhoruö hross fram á
hverju vori og vanhiildin eru
víða voðaleg. 3. Þú ættir að vera
útigangsmeri. einn vetur, lags-
maöur!
Um síðustu aldamót þótti
sjálfsagt að svelta hross og
sauðfé hálfu hungri í
harðindum. Þá þótti varla
umtalsverí þótt stöku hross og
nokkrar rollur dræpust af hor á
venjulegu vori. Menn hrukku
lítt við þótt heilir hópar féllu á
hörðu vori. Aldamótabændur
töldu þetta illa nauðsyn og
sumir gróðabragð — „Ég hefði
ekki orðið ríkur. ef ég hefði
aldrei drepið úr hor“. var haft
eftir Ofeigi gamla í Næfurholti.
Þrátt fyrir ógnar þrældóm
við sláttinn þurftu flestir þá að
spara gjöf ef hey áttu að endast
til vors á miðlungsvetri. Hvað
þá á hörðu vori! Þá var ekki
hægt að kaupa áburð til að örva
sprettuna, ekki heldur
amerískt fóðurkorn þegar
heyið þraut. Nú kaupa bændur
hvort tveggja fyrir marga
milljarða á hverju ári.
Þá voru hrossin nauðsynja-
búpeningur. Hver einasti bóndi
þurfti að eiga fleiri eða færri
tamin hross. Nú eru hross með
öllu óþörf, umfram 2-3 á hverju
búi!
Þótt flestir spöruðu hey af
illri nauðsyn, létu margir sér
mjög annt um hrossin sín, létu
þau hvorki híma né hrekjast úti
í öllum veðrum.
Þá áttu Rangæingar hús yfir
hrossin sín, en þar á er orðin
stórkostleg afturför. Mikil og
líklega meirihluti rangæskra
útigönguhrossa á ekkert skjól
til að skríða i — þau hima úti
hvernig sem viðrar. undir
veggjum eða á víðavangi. A
mörgum bæjum eru engin hús
til yfir stóðið. Gömlu hesthúsin
hrundu eða voru rifin og viða
hafa engin hús verið reist í
þeirra stað!
Greindur og nærgætinn
hestamaður. Sigurður
Haraldsson bóndi í Kirkjubæ,
átti um árabil heima í Skaga-
firði. Hann telur að af tvennu
vondu sé mun verri ævi úti-
gangshrossa i Raogárþingi en i
Skagafirði. In i valda
sunnlenzku hrakviðrin og
harla þrálátir stormar i öllum
áttum.
íslenzkir stóðbændur hafa,
því miður. harðlyndan æðsta-
presl hrossaræktarráðunaut
svokallaðan. Hann hefur fyrir
fáum árum mælt með algjörum
útigangi hrossa að vetri til.
Þann kennimann vildi ég
ávarpa i anda Jóns gamla i
Iloltsmúla. gengins vinar míns.
meóþe-,sum uiöum: ,l»ú adlir aö
vera útigangsmori. einn vetur.
lagsiháöur!"
Bœði skömm og skaði
Sagl er að í Rangárþingi séu i
kringum átta þúsund hross. til
muna fleiri en í nokkru iiðru
héraði landsins. á að gizka
fjörfall fleiri en nokkur þiirf er
f.vrir!
Kutóu maigir Ranga'ingar
ganga með þráláta meradellu,
líklega ólæknandi. Þeir safna
stóðmerum í tugatali, í ofanálag
á nægilegan bústofn á kúm og'
sauðfé. Hjá langflestum þess-
um merakóngum stórspillir
stóðið sumarhögum fyrir kúm
og ám. í öðru lagi níðir stóðið
mörg lönd svo mjög að leiða
hlýtur til langærra gróður-
spjalla. I þriðja lagi er því viða,
ekki ætlað hey á hausti svo að
heitið geti. Geri hagleysi hálfan
vetur fer ekki hjá því að það éti
annan fénaó út á gaddinn. Auk
þess vofir þá víða hordauði yfir
sjálfu því. Þó er sú ósvinna
þessa mest: Að ætla því ekki,
eins og öðru fé, hús í vetrar-
hörkum. Sú hrakmennska
leiðir mörg hross til dauða í
hverju meðalári, hvað þá í af-
taka hörðum vetri!
Það gæti enn gerzt, sem fyrir
kom fyrrum, er hrossin stóðu
úti á hjarni, stálfrosin og dauð!
Meðferð hrossa i Rangár-
þingi er sviviröing allra héraðs-
búa. en bændum sjálfum og,
búskap þeirra til skaða og
skammar.
Lög sem þarf að laga
sem sett er á vetur. Tveir
trúnaðarmenn I hverjum
hreppi skulu öll haust, fyrir
veturinn, lita eftir að þau lög
séu virt. Þráist menn gegn
þessum boðum skulu hrepps-
nefndir taka til sinna ráða.
Það verður að segjast eins og
er: Þetta eftirlit er ekki nærri
nógu gott. Asetnings- og
hreppsnefndarmönnum er yfir-
leitt ekki trúandi fyrir því.
Sumir þeirra eru sjálfir eigi
barna beztir. Aðrir temja sér
afskiptaleysi, umfram
skörungsskap og rekistefnur. 1
Rangárþingi eru þessi lög
brotin hroðalega.
Það þarf að breyta þeim
lögum þannig: Að lögregia og
dýralæknar liti eftir ásetningi
og fóðrun alls búfénaðar- og
annarra dýra í eigu og umsjá
manna. Og einnig því að
búpeningur ' eigi greiðan
aðgang að vatni allan ársins
hring. Þar á er mikil og ill
breyting orðin síðan menn fóru
að ræsa fram mýrarnar eins og
vitlausir væru.
Hér að ofan er því miður,
litlu logið. Með skírskotun til
þess skora ég á alla, einkum
Alþingi og yfirvöld, að afstýra
því að nokkurt hross sé sett á
Það er lögboðið hér á landi að
ætla hey og hús hverri skepnu
guð og gaddinn.
Hvfldarstóll
MJOG TAKMARKAÐ
UPPLAG FRAMLEITT.
INNBYGGT I ARMA OG VlNSKÁPUR MEÐ
BLAÐAGRIND A HJORUM SPEGLI. LAUS PUÐI I SETU.
Litaprufur sendar ef óskað er.
Póstsendum um allt land.
SNvia
LAUGAVEGI 134
(91)16541
Spurning
dagsins
Hvað viltu
helzt fá
i jólagjöf?
Öirún Marðardóttir. 5 ára. Mig
langar í dúkkustelpu, þær eru
miklu skemmtilegri en strákar.
Páll S. Pálsson. 6 ára. Mig langar
mest í gröfu. Hún fæst einhvers
staðar niðri í bæ.
Almar Þór Ingason. 5 ára. Eg
mundi vilja slökkvibii, ekkert
voða stóran, en með stiga.
Sólbjörg Harðardóttir. 4 ára. Mig
langar I dúkku. ég vil frekar
stelpu en strák.
Sigríður Kristín. 4 ára. Mig
langar i rauðan kappakstursbil.
Klísahelli Sveinsdótlir. 5 ára. Mig
langar i dúkkuvagn og ég vildi
helzl hafa haun rauðan.