Dagblaðið - 04.04.1977, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 4. APRÍL 1977
EMEBIAÐIÐ
frjálst, úháð dagblað
Útgefandi Dagblaöiö hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas krístjánsson.
Fróttastjóri: Jón Birgir Pótursson. Ritstjómarfulltrúi: Haukur Helgason. Skrifstofustjórí ritstjómar:
Jóhannes Roykdal. íþróttir: Hallur Símonarson. Aöstoöarfróttastjóri: Atli Steinarsson. Safn: Jórt
Snvar Baldvinsson. Handrit: Ásgrímur Pólsson.
Blaöamenn: Anna Bjarnason, Ásgeir Tómasson, Bragi Sigurðsson, Ema V. Ingólfsdóttir, Gissur
Sigurösson, Hallur Hallsson, Helgi Pótursson, Jakob Magnússon, Katrín Pólsdóttír. Krístín Lýös-
dpttir, Ólafur Jónsson, Ómar Valdimarsson, Ragnar Lór. Ljósmyndir: Bjamleifur Bjamleifsson,
[Höröur Vilhjálmsson, Svoínn Þormóösson.
Skrifstofustjóri: Ólafur Eyjólfsson. Gjaldkerí: Þróinn *>orieifsson. Dreifingarstjóri: Mór E. M.
'fatldórsson.
Áskriftargjald 1100 kr. ó mónuöi innanlands. i lausasölu 60 kr. eintakiö.
Ritstjóm Síðumúla 12, sími 83322, auglýsingar, óskriftir og afgreiösla Þvorholti 2, sími 27022.
Setning og umbrot: Dagblaðið og Steindórsprent hf., Ármúla 5.
Mynda-og plötugerö: Hilmirhf., Síöumúla 12. Prentun: Árvakur hf., Skeifunni 19.
Heilbrígð skynsemi
Morgunblaðið ræðir í leiðara
síðastliðinn -föstudag um heil-
brigða skynsemi launþega.
Það fagnar sérstaklega ummælum
iðnverkakonu í Þjóðviljanum.
Konan kvaðst hrædd um, að til
verkfalla kæmi, ef launþegar
slægju ekki af kröfunum um hundrað þúsund
króna lágmarkslaun. Verkföll væru vafasöm
fyrir launþega, því að mörg ár tæki að vinna
upp það, sem þeir töpuðu í verkföllum.
Verðbólguna yrði að stöðva.
Út frá þessu leggur Morgunblaðið og segir
sem svo, að launþegar geri sér fulla grein fyrir,
hvaða blekkingar séu fólgnar í miklum kaup-
hækkunum, ef ekki tekst að stöðva verðbólg-
una. Ennfremur skilji launþegar, að verkföll
séu engin kjarabót fyrir þá, eins og blaðið
kemst að orði.
Morgunblaðið nefnir hins vegar ekki eitt
aðálatriðið. Heilbrigð skynsemi launþega leiðir
þá líka í þann sannleika, að það er umbjóðandi
Morgunblaðsins. ríkisvaldið, sem við er að etja.
Það er ríkisvaldið, sem neitar að sjá til þess að
launþegar komi fram kröfum um aukinn
kaupmátt launa sinna, Morgunblaðið, helzta
málgagn ríkisvaldsins á íslandi, hefur sett
dæmið upp á sinn hátt. Við verkafólk er sagt:
Þið verðið að slá af kröfunum um hundrað
þúsund króna lágmarkslaun, ella tapið þið á
verkföllum eða ríkið lætur verðbólguna éta
upp kauphækkanirnar ykkar. Þið megið núna
kannski fá tveggja eða þriggja prósenta kjara-
bætur. Ella verður kollsteypa, sem ríkisvaldið
mun láta koma harðast niður á ykkur.
Morgunblaðið hefur ekki svo mikla trú á
heilbrigðri skynsemi launþega, aó það telji, að
þeir muni átta sig á þessu. Þvert á móti telur
það, að gamli söngurinn muni nægja. Verkafólk
muni slá af kröfum sípum og sætta sig við lítinn
hlut, af því að þaö óttist verðbólguna án þess að
skilja, hver óvinurinn er.
Löngu er orðið ljóst, að kjarasamningar laun-
þega og atvinnurekenda skipta ekki meginmáli
þrátt fyrir allt talið um frjálsa samninga. Ríkis-
valdið hefur yfirleitt stolið kjarabótunum af
launþegum með ýmsum aðgerðum og þá skiptir
ekki máli, hvort við völd er svokölluð vinstri
stjórn eða svokölluð hægri stjórn. Ríkisvaldið
hefur látið verðbólguna geisa og sjálft ýtt undir
hana, eins og menn eru farnir að þekkja af
reynslu síðustu ára. Síðan hefur ríkisvaldið
iðulega gengið á hinn frjálsa samningsrétt með
því að svipta launþega vísitöluuppbótum, þegar
minnst varir.
Hinn raunverulegi viðsemjandi launþega í
öllum heildarsamningum hér á landi eru ekki
atvinnurekendur heldur ríkisvaldið. Launþeg-
ar reyndu í fyrra að semja beint við ríkið, eins
og rökrétt var, en komu aó lokuðum dyrum. Þó
höfðu atvinnurekendur í mörgu tekið undir
þessa stefnu launþega gagnvart ríkisvaldinu.
Kjarasamningar án virkrar þátttöku ríkis-
valdsins eru út í hött, meðan það kerfi ríkir,
sem hér hefur þróazt.
Málgagn ríkisvaldsins er að hæðast að laun-
þegum, þegar það metur svo lítils heilbrigóa
skynsemi þeirra.
Leirvogsmálið:
Ríkissaksóknarí vill
rannsaka ný og
víðtækarí sakarefni
—Sakadómur ekki
íslenzkt réttarkerfi hefur
meó réttu orðió fyrir harðri
gagnrýni á liðnum mánuðum,
sérstaklega þó á síðastliðnu ári,
og er það í sjálfu sér engin
nýlunda. Ég lagði orð í belg
með nokkrum greinum í dag-
blaðinu Vísi í maí í fyrravor um
það sem nefnt hefur verið Leir-
vogsármálið. Þar gagnrýndi ég
sitthvað í rannsókn málsins og
meðferð á leið þess um kerfið.
Jafnframt greindi ég frá
baráttu einstaklings, sem átti
undir högg að sækja hjá kerf-
inu, og hvernig hann hafði
árangurslítið reynt að ná eyr-
um þess í nær sjö ár.
Á miðju sumri síðastliðnu
virtist svo sem rofaði til. Em-
bætti ríkissaksóknara tók málið
til nýrrar athugunar að beiðni
föður þess pilts sem fannst lát-
inn i Leirvogsá að morgni 15.
september 1969 og talið var að
ekið hefði fólksflutningabifreið
út í ána um nóttina. Bifreiðinni
hafði verið stolið um nóttina og
röskum sólarhring síðar viður-
kenndi félagi Arnars Hjört-
þórssonar, sem lézt, að þeir
hefðu verið saman í rútunni og
Arnar ekið.
„Sálarstríð“
kerfisins
I framhaldi af athugun ríkis-
saksóknara, nánar til tekið
Hallvarðs Einvarðssonar, þá-
verandi vararikissaksóknara,
var farið fram á nýja rannsókn.
Þetta var upp úr miðjum ágúst
í fyrra og nú er málið búið að
velkjast á milli embætta í sjö
mánuði. Nú er það ekki
einstaklingur sem á í baráttu
við kerfið. Nýi slagurinn er ein-
hvers konar innri barátta
kerfisins, sálarstríð kerfisins.
Nú er málið til dæmis statt öðru
sinni á skömmum tíma 1 Hæsta-
rétti. I fyrra skiptið hét málið á
málaskrá Hæstaréttar: Ákæru-
valdið gegn Sakadómi Reykja-
víkur.
Þar sem ég hef orðið var við
að ýmsir álíta að ný rannsókn
Leirvogsármálsins hafi ekki náð
fram að ganga þykir mér rétt að
greina frá nokkrum staðreynd-
um.
Leirvogsármálið er sjö oghálf s
árs gamalt umferðarslys og
sakamál. Atburðir urðu árið
1969 og dæmt var í málinu tæp-
um tveimur árum síðar og því
þar með lokið af hálfu dóm-
kerfisins. Þrátt fyrir málalyktir
Kjallarinn
Halldór Halldórsson
fyrir dómstólum virtist ljóst að
ekki væru öll kurl komin til
grafar i málinu. Niðurstöður
sem bentu til þessa birti ég i
greinum mínum í Vísi. Sjálfur
var ég sannfærður um, að málið
þyrfti nýrrar rannsóknar við og
svo fór að þáverandi vararíkis-
saksóknari var á sama máli.
Hann kannaði málið á grund-
velli greinargerðar sem hann
fékk um lausa enda í málinu. I
framhaldi af því óskaði hann
ekki einungis eftir endurupp-
töku málsins heldur nýrrar
rannsóknar á viðtækari grund-
velli en endurupptaka málsins
hefði haft í för með sér.
Krafa um rannsókn á
nýjum sakarefnum
Með bréfi dagsettu 20. ágúst í
fyrrasumar krafðist hann nýrr-
ar rannsóknar, sem ekki beind-
ist aðeins að gömlum atriðum í
málinu heldur nýjum sakarefn-
um. í bréfi sínu tiltók vara-
ríkissaksóknari sérstaklega 12
atriði sem rannsaka skyldi
nánar. I greinargerð föðurins,
Hjörtþórs Ágústssonar, voru til
tekin 40 atriði og er ég á þeirri
skoðun, að vararíkissaksóknari
hefði að ósekju mátt tilgreina
fleiri rannsóknarefni í bréfi
sínu til Sakadóms Reykjavíkur
en hann gerði.
Hvað um það. Sakadómi
barst krafa ríkissaksóknara
þremur dögum síðar. Þar lá
málið óhreyft í nokkra mánuði.
I samtali við Vísi laugardaginn
18. september sagði Gunnlaug-
ur Briem, settur yfirsakadóm-
ari: „Leirvogsármálið bíður
síns tíma“. Fyrrverandi
rannsóknardómara málsins var
fengið það til meðferðar enn
einu sinni. Dráttur varð á við-
brögðum af hans hálfu. Á
haustdögum ræddi ég stuttlega
við rannsóknardómarann og
kvaðst hann þá því miður vera
of upptekinn við önnur mál.
Lái honum það enginn. Hann
bætti því við að það væri alls
ekki viljaleysi af sinni hálfu að
dráttur hefði orðið á fyrirtekt
málsins heldur einungis annir.
Hvað áékk á spýtunni?
I desembermánuði síðastliðn-
um fékk ég svo þær fregnir að
rannsöknardómarinn Þórir
Oddsson aðalfulltrúi í Saka-
dómi Reykjavíkur, hefði úr-
skurðað 3. sama mánaðar að
kröfu ríkissaksóknara um nýja
rannsókn Leirvogsármálsins
skyldi vísað frá embættinu þar
sem ekki hefði verið farin rétt
leið samkvæmt íslenzkum lög-
um. Raunveruleg ástæða
frávísunar hefur aldrei birzt
Fangelsismál
Að undanförnu hefur rétti-
lega verið bent á ýms vandamál
varðandi framkvæmd og skipu-
lag fangelsismála hér á landi. í
þessari grein verður aðallega
fjallað um vissa þætti varðandi
rekstur vinnuhælisins að Litla-
Hrauni.
Eins og kunnugt er eru
fangar þar ekki aðskildir í
sérstakar einingar eftir eðli
brota eða heilbrigðisástandi
þeirra, enda fer ekki fram nein
sérfræðileg skoðun eða mat á
hvernig vista skuli fangana
yfirleitt. Þar er þvi óhindraður
samgangur forhertra saka-
manna fyrir alvarlegustu teg-
undir afbrota við fanga (m.a.
unglinga), ■ sem þar dvelja
vegna óskyldra og veigaminni
afbrota. Það er eindregið álit
margra aðila, sem þekkja vel til
þessara mála, að framkvæmd
dómsyfirvalda i þessum efnum
sé þannig háttað, að knýjandi
nauðsyn beri til að tilnefndir
verði sérhæfir menn til að
rannsaka heilbrigðisástand
fanga að Litla-Hrauni. Þá verði
einnig sérhæfum mönnum falið
að gera tillögur um breytta hús-
næðisskipan fangelsisins með
tilliti til aðgreiningar fang-
anna.
Árið 1972 var lagt fram á
Alþingi frumvarp til laga um
fangeisi og vinnuhæli. 2. gr.
hljóðar svo: Fangelsið skiptist í
eftirtalda flokka:
1. Ríkisfangelsi.
2. Vinnuhæli.
3. Unglingavinnuhæli.
4. Fangelsi til geymslu hand-
tekinna manna og gæzluvarð-
haldsfanga.
í -athugasemdum við frum-
varpið er m.a. lagt til að ríkis-
fangelsinu verði skipt niður í
sjálfstieðarrekstrareiningar.svo
sem kvennafangelsi, öryggis-
gæzludeild, einangrunardeild,
geðveilladeild og móttökudeild
þar sem afplánun hefst og þar
myndi fara fram sérfræðileg
skoðun og mat á föngunum sem
ákvarðaði hvaða stofnun ætti
aö vista fangana til afplánunar.
Nú, 5 árum seinna, er ekkert af
þessu komið til framkvæmda
þrátt fyrir síaukna þörf á ríkis-
fangelsi og vinnuhælum vegna
stóraukinnar tíðni afbrota. Það
er þjóð okkar til háborinnar
skammar hvernig búið er að
föngum hérlendis og fullnægir
hvergi lágmarkskröfum i þeim
efnum. Þeir sem dæmdir hafa
verið til .afplánunar fangelsis-
refsinga eiga skilyrðislausan og
siðferðislegan rétt á mannúð-
legri meðferð, bæði er tekur til
aðbúnaðar, húsnæðis og félags-
legrar meðferðar. Fangelsisvist
er, eins og kunnugt er, oft
nauðsynlegt form afplánunar
jafnframt sem oft þarf að ein-
angra hættulega afbrotamenn
frá umgengni við almenning
um lengri eða skemmri tima.
En verum þess minnug að
vinnuhælin eiga og verða að
vera uppbyggjandi stofnanir
fyrir vistmennina. Innan
vinnuhælanna eiga fangarnir
að fá reglulega sérfræðilega
þjónustu sálfræðinga, félags-
fræöinga. lækna, presta og
annarra fræðimanna. Þá verða
fangarnir að hafa góða aðstöðu