Dagblaðið - 28.04.1978, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 28. APRlL 1978.
Vatnsverksmiðja i Saudi-Arabiu, þar sem vatn er unnið úr sjó.
Þær takmörkuðu vatnslindir sem
fyrir hendi eru eru neðanjarðar að
nokkrum undanskildum.
Saudi-Arabar eyða þvi milljörðum í
verksmiðjur, sem vinna vatn úr sjó.
Vatn þetta er bæði notað til drykkjar.
og annarra þarfa. Miklum fjárhæðum
hefur verið varið til vestrænna og
japanskra fyrirtækja, sem vinna að
áætlunum um vatnsvinnslu i Jeddah,
Jubail, Duba og Al-Wagh. Aðeins
Jubail áætltinin verður stærsta vatns-
verksmiðja í heimi, þ.e. verksmiðja
sem vinnur vatn úr sjó. Gert er ráð
fyrir þvi að sú verksmiðja framleiði
290 milljónir gallona af vatni á dag en
það vatn mun nægja Riyad, Jubail og
nágrannahéruðum þeirra.
Vatn á f löskum
í landi þar sem vatnsvinnsla er dag-
skipun númer eitt og raunar mörg
svæði og héruð sem þarfnast vatns sár-
lega, þá er vatnsinnflutningur mjög
vinsæl atvinnugrein. Drykkjarvatn á
flöskum er flutt inn frá Frakklandi og
víðar. Hvert glas kostar sem svarar
fimmtíu krónum íslenzkum og
er dýrara en bensín, en gallon af
bensíni kostar aðeins um 18 krónur
íslenzkar og er það verð aðeins smá-
munir miðað við vatnsverðið.
Væntanlega þætti okkur lslendingum
dýrt að borga slíkt verð fyrir vatnið,
enda höfum við sem betur fer nóg af
þvi. En á hinn bóginn er hætt við að
færi um þá Saudi-Araba, hina miklu
Saudi-Arabar eiga svo mikið af olíu, aö þeir gætu næstum gefið öðrum rikjum
hana en á móti kemur svo mikill vatnsskortur, að þeir verða að kaupa og fram-
leiða hreint vatn með óheyrilegum kostnaði.
.11
Vatnsglasið kostar 50 krónur I Saudi-Arabiu og er hætt við því að okkur tslend-
ingum brygði við að kaupa vatn á þvi verði, en sem betur fer eigum við nóg vatn og
getum þvi leyft okkur að bruðla svolitið með þennan lífsins vökva.
olíuframleiðendur ef þeir þyrftu að
borga 120 krónur fyrir hvern lítra af
bensini.
Það er næstum grátbroslegt að
hugsa til þess, að íbúar Saudi-Arabíu
eiga svo mikið af olíu, að þeir geta
næstum því gefið hana öðrum ríkjum,
en á sama tíma verða þeir að greiða
óheyrilegt verð fyrir hvern vatnssopa.
Og víst er um það að þótt olían,
svarta gullið, sé mikilvæg mönnum í
nútímaþjóðfélögum og færi þeim lönd-
um sem auðug eru af oliu mikinn auð,
þá er vatnið þó dýrmætari náttúruauð-
lind. Maðurinn kemst af án olíu en
ekki án vatns.
NEYZLULÝÐRÆÐI
Það er með hryggilegri staðreynd-
jm islenzkra samfélagshútta að
neytendasamtök í landinu eru lítil og
léleg. Af einhverjum ástæðum hefur
gersamlega mistekizt að koma hér á
laggirnar öflugum neytendasamtök-
um. Afleiðingarnar eru þær, að litlum
upplýsingum er miðlað til neytenda
um vöruverð, vörugæði, heilnæmi eða
baksvið viðskipta, svo sem umboðs-
launa, álagningar eða annars þess
háttar.
öflug og starfssöm neytendasam-
tök ættu hins vegar að vera snar og
ekki ómerkasti þáttur lýðræðislegrar
uppbyggingar samfélagsins. Öflug
neytendasamtök ættu ekki aðeins að
miðla upplýsingum um vöruverð og
vörugæði. Þau ættu líka að upplýsa,
hvort verzlunin sé ekki iðulega allt of
óhagkvæm og kostnaðinum af óhag-
kvæmninni sé siðan velt út í vöruverð-
ið. Fullyrða má, að öflug og virk
neytendasamtök væru raunhæf
kjarabót — og að auki raunveruleg
kjarabót. Æ fleiri viðurkenna að hefð-
bundnar leiðir kjarabaráttu eru um
margt úr sér gengnar. Þar er slegizt
um krónur sem raunverulega eru ekki
til. Það væri verulegur ávinningur ef
launþegasamtökin færu í rikari mæli
að snúa sér að neytendamálum og
neyzlu.
Albert Guðmundsson, alþingis-
maður, sagði margt skynsamlegt á
þættinum Bein Una í útvarpinu
skömmu fyrir jól. Hann var spurður
eitthvað í þá veruna, hvort heildsal-
arnir hirtu ekki eftir alls konar skúma-
skotaleiðum alls konar þóknanir, og
neytendur þyrfti síðan að borga hærra
vöruverð. Albert spurði þá á móti, að
ef svo væri, hvernig stæði á því að
félagsverzlunin, Samvinnuhreyfingin
væri ekki fyrir löngu búin að drepa af
sér alla heildsala með sínu vörufram-
——
boði og vöruverði. Þetta er auð
vitað fullkomlega rökrétt svar. En
hvort sem heildsalar taka alls konar
þóknanir eða félagsverzlun er óhag-
kvæmt bákn — nema hvort tveggja sé
— þá er svo mikið vist að varnarlausir
neytendur verða að borga brúsann.
Neytendur hafa vald
Neytendur eru undirstaða þess hag-
kerfis sem við búum við. Sameiginlega
ráða þeir því, hvaða vara selst og
hvaða vara selst ekki. Sumar vörur eru
nauðsynjar, aðrar tizkuduttlungar
eins og gengur. En kjarninn er samt sá
að engin vara selst nema til séu neyt-
endur sem neyta hennar.
Á íslandi er mikið af haftaboð-
endum, fólki með frumstæðar hug-
myndir um hagkerfi. Það trúir þvi,
að leiðin til betri tima sé fólgin i því að
stjórna efnahagslífinu með boðum og
bönnum í smáu og stóru. Þetta fólk
talar gjarnan um innfluttan óþarfa.
En að baki hugmyndum um innflutt-
an óþarfa býr þröngsýnt hugarfar.
Hver á að ákvarða hvað er óþarfi ef
ekki neytandinn sjálfur? Það verða
ekki til skranbúðir nema vegna þess að
einhver vill kaupa og eiga skranið. Það
verða ekki til margar tízkuverzlanir
nema vegna þess að einhverjir —
margir — hafa ánægju af því að ganga
I þess háttar fatnaði. Á bak við hug-
myndir um innfluttan óþarfa býr
gjarnan sú hugsun að það sem er
óþarfi er eitthvað sem ég kæri mig
ekki um. Og úr því að ég kæri mig ekki
um það, þá hefur náunginn ekkert með
það að gera.
Þessar frumstæðu haftahugmyndir
Kjallari á
föstudegi
VilmundurGytfason
hafa samt verið mjög á undanhaldi og
guði sé lof. Nú verður það að segjast
líka, að auðvitað eru þessar hug-
myndir um neyzluna ideal, auðvitað
gengur neyzlan ekki alltaf nákvæm-
lega svona fyrir sig. Auðvitað er hægt
að búa til þarfir, búa til tízku með
auglýsingum og skrumi. En kjarninn
er samt sá, að á hvað er hægt að setja
traust sitt ef ekki hæfni og færni
einstaklingsins til þess að velja fyrir sig
sjálfur. Haftakenningar fela alltaf í sér
valdboð og merkilegheit. Þær fela í sér
viljann og kröfuna um að velja fyrir
náungann, segja náunganum hvað •
honum sé fyrir beztu. Höftum hefur
þar að auki alltaf fylgt spilling og
óhagkvæmni.
Upplýstari neytend
ur
Það sem við þurfum eru ekki aukin
boð og bönn, heldur upplýstari neyt-
endur. Þar vegur þyngst að við
þurfum öflugri neytendasamtök. Ef
helmingur neytenda eða meira væri í
slíkum samtökum þyrfti ekki að koma
til nema lágt félagsgjald til þess að slík
samtök hefðu úr verulegum fjármun-
um að spila. Þau gætu gefið út blað,
haft þjálfað starfsfólk og m'iðlað afar
dýrmætum uppl. Slík samtök
þyrftu að vera mjög lýðræðisleg. Vel
væri hugsanlegt — og þó kannske
óþarft — að ríkisvaldið kæmi til móts
við sltk samtök og launaði einn starfs-
kraft fyrir hverja fjögur þúsund félags-
menn eða eitthvað slikt.
Það þarf að kanna til hlítar af
hverju núverandi neytendasamtök eru
jafn bitlítil og raun ber vitni. Þar
virðist hafa svifið yfir vötnum einhver
ótti við framleiðendur, ótti við inn-
flytjendur eða hverja þá aðra sem
hafa fjárráð en neytendasamtök eiga
að hafa eftirlit með.
Verkefni slíkra neytendasamtaka
eru hins vegar óþrjötandi. Veigamest
er þ>ó það, að i samfélagi lýðræðis og
blandaðs hagkerfiseru hagsmunir neyt
enda ekki tryggðir, nema slik samtök
séu sem allra virkust.
Neyzlumórall
Hlutverk neytendasamtaka á ein-
ungis að vera praktiskt hlutverk. Þau
gera einungis reikningslegar athuganir
og birta síðan niðurstöður sínar.
Þau eiga að veita upplýsingar um
sannanleg vörugæði og reiknanlegt
verð. Þau eiga hins vegar að láta
öðrum eftir að draga ályktanir.
Neytandinn hefur eftir sem áður gífur-
legt efnahagslegt vald. Hann á að
beita þessu valdi til þess að kaupa
íslenzkar vörur og ekki erlendar þar
sem því verður mögulega komið við.
Það gerir hann vegna þeirrar vissu að
það þjónar íslenzkum atvinnuvegum
— langtímahagsmunum okkar sjálfra.
En neytendur þurfa í vaxandi mæli að
fara að taka annars konar ákvarðanir
en þeir hafa gert til þessa. Allt i kring-
um okkur er lifandi umheimur lifandi
fólks. Þar er sums staðar stefnt til
mannlegrar fullkomnunar, • annars
staðar ríkir lágkúra og skepnuskapur.
Með neyzluathöfnum okkar eigum við
að taka þátt í leiknum, styðja þaö sem
okkur líkar, hafna því sem okkur mis-
likar.
Portúgalir hafa fyrir nokkrum árum
losnað við fimmtíu ára viðurstyggilega
fasistastjóm og eru aö stíga stórkost-
lega virðingarverð spor á brautum
stjórnarþátta sem okkur eru að skapi.
Þess vegna eigum við að kaupa portú-
galskar vörur, leggja þannig lóð okkar
til styrktar þróun í Portúgal. í Suður-
Afríku er hins vegar rekið eitthvert
viðurstyggilegasta stjórnarfar nútim-
ans. Þess vegna eigum við ekki að
kaupa suður-afriskar vörur.
Því upplýstara sem fólk er, þvi skyn-
samlegri ákvarðanir tekur það. Boð og
bönn eru neyðarúrræði. Það væri
óskynsamlegt að banna innflutning
frá Suður-Afríku þó svo stjórnarfarið
þar sé ógeðslegt. Það getur verið meira
ágreiningsefni um stjómarfarið i
næsta riki.-eða þarnæsta, og hver á þá
að ákveða? Miklu vænlegra til
árangurs er að fólk sé sem upplýstast.
Og upplýst fólk á að hafa með sér
samtök.
Með sérhverri efnahagslegri athöfn
erum við að leggja litil lóð á vogar-
skálar afkomu bræðra og systra, hér
heima eða úti i hinum stærri heimi.
Upplýstari ákvarðanir eru betri en
óupplýstar. Bezt af öllu eru samtök
um upplýstar ákvarðanir.
/ V