Dagblaðið - 19.01.1980, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 1980.
' ' 111,1 "
15
\
0RÐAB0K HANDA BORNUM
Skylduverkefni Ríkisútgáfu námsbóka?
Oröaskyggnir
íslensk orðabók handa börnum
Teikningar: Vilhjálmur Vilhjálmsson
auglýsingateiknari
Ritstjóri: Ámi Böðvarsson
Útg.: Bjallan
Ég er i heimsókn i 4. bekk í skóla
einum. Hvert barn hefur góða
geymslu í púlti sínu. Þar eru skóla-
bækurnar geymdar, þar eð
börnunum er ekki ætlað að burðast
með þær heim daglega. Athygli mína
vekja einkum tvær bækur, mynd-
skreytt orðabók í tveim bindum.
Hver nemandi fær eintök til eigin
afnota og skal það ekki fjarlægt úr
púltinu utan skólatíma.
Börnum í heyrnleysingjaskólum er
á sama hátt séð fyrir orðabókum,1
sem uppfylla sérþarfir þeirra. Blind
börn fá sínar orðabækur á blindra-
letri. Af hverju þetta orðabóka-
fargan fyrir börn?
Að læra á
orðabækur
Orðabókatækni er þáttur i
móðurmálskennslunni. Börnunum er
kennt að fletta upp i orðabók, þar til
leikni næst í að staðsetja orðin. Þeim
er kennt að leita að orðum í
framhaldi af skýringum af uppslátt-
arorði. Orðabókin verður lifandi
tæki til móðurmálskennslu.
Nauðsynlegt þykir að bækur þessar
séu einkar vel og traustlega
innbundnar enda eru þeim ætlaðir
lífdagar og mikil dagleg notkun þau
ár sem nemandinn er í grunnskóla.
Nú hefur bókaútgáfan Bjallan
ráðist í að gefa út íslenska orðabók
sniðna að þörfum barna og unglinga.
Hugmyndinað bók þessari kviknaði
fyrir allmörgum árum á kennarastofu
Heyrnleysingjaskólans. Var hug-
myndinni komið á framfæri við
stjórn foreldra- og styrktarfélags
heyrnleysingja, og nú er hugmyndin
orðin að veruleika, bókin orðin til,
tiltæk hverjum sem hafa vill.
Það viðhorf varð ofan á að rétt
væri að bókin væri sniðin að þörfum
allra íslenskra grunnskólanema þó að
aðstandendur heyrnleysingja væru
hvatamenn útgáfunnar.
Vantar lit
Hallgrímur Sæmundsson kennari
vann af ódrepandi seiglu að undir-
búningi bókarinnar og er tímar liðu
var Árni Böðvarsson ráðinn ritstjóri
verksins. Vilhjálmur Vilhjálmsson
auglýsingteiknari var fenginn til að
teikna myndir til skýringar. i bókinni
eru um 2 þúsund uppsláttarorð.
Orðin eru skýrð með orðskýringum
og mynd. Nafnorð eru sýnd í nf. og
ef. et. og nf. ft. Dæmi: brekka.
Siggi ekur niður brekkuna, brekkan
er brött.
brek ka-brek ku-brekku r
Hvorugkynsmynd lýsingarorða og
stigbeyging eru sýndar. Kennimyndir
sagna eru sýndar. Hér gætir nokkurs
ósamræmis frá orði til orðs. Manni
gæti jafnvel dottið i hug, að happa og
glappa aðferð hafi ráðið, hvað var
sýnt í hverju tilviki.
Þykir mér þetta galli á frágangi
bókarinnar.
Myndir hefðu þurft að vera í
litum. Margt verður augljóst, þegar
maður sér það í réttum lit og annað er
ómögulegt að kenna nema í lit.
Bék
menntsr
Bryndís Víglundsddttir
flöt.
(■rasflötin cr slctt.
(•rasflatir cru góíSar
aó lcika scr á.
flöt, flatar. flatir
fóður.
Innan á kápunni hcnnar
Stinu cr fóður
Kóðrið cr hlátt.
fóður, fóðurs
fóður,
Siggi fóðrar kvrnar mcð hcyi.
Hann gcfur þcim fóður.
Kýrnar cta ft'tðrið.
fóður, fóðurs
folald,
Afkvicmi hcstsins kallast
folald.
Kolaldið cr rautt.
Kolöld cru fallcg.
folald, folalds, folöld
fólk.
Það er margl fólk á
gólunm
Þuó eru hæöi konur og
karlar.
fólk. fólks
Úr hókinni.
Þannig er t.d. með orð eins og gulur,
rauður, fjólublár eða grænn. Ólíkt
væri að skýra orðin fjóla, fífill,
brenna — svo að tekin séu dæmi, eí
myndirnar væru í lit. Ég veit, að þeir,
sem stóðu að útgáfu bókarinnar vissu
þetta og skildu. Gífurlegur
kostnaður við litprentun mun hafa
valdið því, að myndirnar eru
svarthvítar.
Bókin er bundin, en með mjúkum
spjöldum. Hún hefði þurft að vera
með hörðum spjöldum, vandlega
bundin. Ég er hrædd um, að
kjölurinn geft sig fljótlega og bókin
detti í blöð, þegar farið verður að
fletta henni að ráði. Mig grunar að
„Ekki veitir
Reykvíkingum af"
Tónleikar Tónlistarfólagsins, í Austurbœjarbiói
12. janúar.
Flytjendur: György Pauk fiðiuleikari og
Gwenneth Pryor píanóleikari.
Efnisskrá: J.S. Bach, Sónata fyrir fiðlu og
pianó ( E~dúr, BWV 1016, Robert Schumann,
Sónata fyrir fiðlu og ptanó, Mit leidenschaft-
lichem Ausdruck; Fritz Kreisler, Liebosfreud,
Schöne Rosmarin og Liebesleid; Rimsky Kor-
sakov — Zimbalist, Konsert fantasta — Coq
d'Or.
Það er skemmtileg hefð, sem
myndast hefur gegnum árin, að
þekktir gestir Sinfóníuhljómsveitar-
innar leiki einnig kammertónleika á
vegum Tónlistarfélagsins, eða var
það öfugt, að gestir Tónlistarfélags-
ins léku hjá Sinfóníunni?
Upphaflega skipti það engu máli,
Sinfónían er skilgetið afkvæmi
postulanna í Tónlistarfélaginu óg
raunar þeirra óskabarn. Niðurstaðan
verður sú sama jákvæða, fleiri góðir
tónleikar í borginni. Vegna sögu-
legrar virðingar kysi ég þó fremur að
telja listamennina gesti Tónlistar-
félagsins.
Leikur György Pauk á sinfóniu-
tónleikunum á fimmtudagskvöldið
gerði þessa tónleika að sérstöku
tilhlökkunarefni. Því vakti það furðu
mína að tónlistarunnendur skyldu
ekki fylla Austurbæjarbió, þótt litlu
munaði.
Rómantík
í bland
Bach sónata fyrst á skránni,
rökrétt, þótt ekki væri vegna annars
en tímaraðar verkanna. Mér fannst
svolítið hjárænulegt í byrjun að
hlusta á Bach tekinn svo
rómantiskum tökum. Þegar fram í
sótti kunni ég svo bara prýðilega við
þenna rómantíska Bach.
Meistari Bach missir einskis þótt
eilítil rómantík slæðist með í túlkun
verka hans. Næst kom svo sónata
Beethovens. Hana samdi hann, að
talið er, í litlu húsi, steinsnar frá
tóbaksbúðarholunni, sem hann
keypti neftóbakið sitt ætíð í.
Tóbaksbúðinstendurenn, þótt borg-
aryfirvöld í Vinarborg hafi neitað
pent fyrir tiu árum að setja hana
undir minjavernd. — Nú var György
Pauk í essinu sínu. Hann seiddi
sónötuna fram úr fiðlunni líkt og
snjall töframaður í sýningaratriði
sinu. Og ekki var Schumann síðri.
Að skemmta líka
—,,Og svo eru slagarar á
prógramminu,” rumdi í einum
tónlistarunnanda þegar inn var
gengið úr hléi, og var þar átt við
smálög Kreislers. (Þessi tónlistar-
unnandatípa gengur undir nafninu
ressentiment — eða nöldurs-hlust-
andi í tónfélagsfræðabókum). En
slagarar eru oft hreinustu perlur og
eitthvað verða þeir að hafa til að bera
til að slá í gegn. Þessar litlu perlur
Kreisiers, svo og konsertfantasían
Gullni haninn voru hrein og klár
virtúósasýning. Ekki sýning til að of-
metnast, heldur til að skemmta
áheyrendum með fágæta vönduðum
snillingsbrögðum. Og svo fengu
þakklátir áheyrendur að sjálfsögðu
sín aukalög.
György Pauk hafði með sér á-
gætan píanóleikara, Gweenneth
Pryor. Hún lék sinn hluta af ná-
kvæmni og fylgdi vel eftir brögðum
meistarans. Hún var kannski einum
aábcdðeéf
foreldrar,
Stina á pahba og mömmu.
Þau cru íoreldrar hcnnar.
foreldrar. foreldra
forseti,
Korselinn okkar á hcima
á Bcssaslööum.
Korselar cru
jijótMiöfðingjar.
forseli, -sela, -selar
forvitinn,
I oa cr for>ilin.
IIún sp\r mikiö
11ún viII viia alla hluti.
fonilinn. -vilnari. -vilnaslur
V-
V
foss,
Kossinn cr i ánni.
ÞaíS cru margir fossar a
íslandi.
(fullfoss cr frægasiúr
þcirra.
fótleg{>ur,
I ólurinn milli hncs óg
ökkla kallast fóliej>j>ur.
fólleKRur, -leKgjar, -lej>gir
kostnaðarsjónarmiðið hafi enn orðið
að ráða.
Að byggja
ofan á grunn
Og þá er komið að þvi, að ég spyr:
Er útgáfa orðabókar fyrir grunn-
skólanemendur ekki skylduverkefni
fyrir Rikisútgáfu námsbóka?
Gerð orðabókar er dýr og
óhugsandi að bókin geti borgað sig,
ef fullvel er að öllu hugað. En ég álít,
að hver nemandi i islenska
grunnskólanum eigi að fá úthlutað
orðabók, rétt eins og hann fær
lestrarbækur, reikningshefti, landa-
fræði o.s.frv.
Mikið er talað um orðfæð
íslenskra ungmenna. Sumir álíta
jafnvel, að fjöldi islenskra barna sé í
málsvelti. Börn læra greinileg ekki
málið af sjálfum sér. „Því læra
börnin málið, að það er fyrir þeim
haft.”
Mér dettur ekki í hug, að nokkur
orðabók komi í stað foreldra,
kennara, góðs sögumanns, frænda,
frænku eða vinar, sem raular við
vöggu barnsins, tekur það síðar á hné
sér, syngur vísur og þulur, segir sögur
og spjallar við barnið. Ekkert kemur
í stað mannlegra tengsla, þegar um
mál — málinnlögn — málskynjun —
málskilning er að ræða.
En bók af þessu tagi bætir við,
byggir ofan á grunn, sem þegar hefur
verið lagður. Hún er tæki, sem
barnið og unglingurinn geta notað til
að bæta málskilning og auka orða-
forðann. Ef okkur er alvara, þegar
við erum að tala um orðfæð og fá-
tæklegt málfar barna og unglinga
ættum við að stuðla að því, að þessi
bók sé þeim tiltæk og þau noti hana.
Takk fyrir
frumkvæðið
Um leið vil ég segja, að ég vona, að
þessi útgáfa scaðeins fyrsta útgáfa ís-
lenskrar orðabókar fyrir börn og
unglinga. Nú verði strax farið að
vinna að endurbættri útgáfu. Bætt
verði við orðúm, uppsláttar, enn
betur verði vandað til orðaskýringa
en i fyrstu útgáfu, myndir verði í lil,
greinilega verði merkt á spássiu, hvar
kaflaskipti eru í bókinni og vandað
verði til bandsins.
Og ég endurtek: Er það ekki skylda
Ríkisútgáfu námsbóka að vinna þetta
verk?
Hafi þeir mikla þökk, sem áttu
frumkv cðið að útgáfr þessarar
bókai.Hafi forráðamenn Bjöllunnar
þökk fyrir kjarkinn og dugnaðirin.
Hafi foreldrar þökk, sem sjá um að
skólaskyld afkvæmi þeirra eignist.
bókina, þar til íslensk orðabók
verður selt á lista yfir bækur til út-
hlutunar i grunnskóla.
/
"\
of hlutlaus í leik sínum og hefði að
skaðlausu mátt láta meira á sér bera.
György Pauk er í hópi þeirra
snillinga, sem enn eru svo heillandi
gamaldags að hugsa ekki einungsis
um snilld sína, heldur einnig að
skemmta áheyrendum. Hver veit
nema hann hafi einhverntíma heyrt
þau fieygu orð Eldeyjar-Hjalta,
þegar hann borgaði lúðrasveitinni í
annað sinn, fyrirfram, fyrir að leika
við útförina sína: „Ekki veitir Reyk-
víkingum af að skemmta sér einu
sinni almennilega.”