Vísbending - 28.02.1998, Blaðsíða 1

ISBENDING
28. febrúar 1998
8. tölublað
V i k li
r i t
u m v i ð s k i p t i
og efnahagsmál
16. árgangur
Einkaframkvæmd og -fjármögnun
ýðing á enska hugtakinu „Private
Financing" hefur aðeins vafist fyrir
mönnum enda ekki svo langt síðan
það var fyrst kynnt til sögunnar. Þá var
það kallað „einkafjármögnun" en Fjár-
málaráðherra kaus að nefna það „einka-
framkvæmd“ á ráðstefnu sem haldin var
þann 18. febrúar sl. Til að sætta bæði
sjónarmið stingum við nú upp á „einka-
framkvæmd og -fjármögnun" (eff) en það
er mun nær því hugtaki sem það á að
lýsa. Úrþessumþýðingarvandræðum má
þó ef lil vill lesa mismunandi viðhorf til
viðfangsefnisins. í Bretlandi er megin-
áherslan á fjármögnunina, framkvæmdir
þar eru margar og stórar. Hér á landi eru
stórar framkvæmdir tiltölulega sjaldgæf-
ar og því hefur hver einstök framkvæmd
oft merkjanleg áhrif á efnahagskerfið.
Grunnhugmyndin
Hugmyndin er þessi: Ríkið velur ein-
hverja þjónustu sem það hefur sinnt
til þessa og leitar tilboða hjá einkaaðilum
um uppbyggingu, rekstur og alla fjár-
mögnun. Fjórar grunnástæður liggja að
baki þessu: Búin eru til ný störf á einka-
markaði, skattgreiðendur fá meira fyrir
peningana sína, þjónustan verður betri
og áhætta færist til einkaaðila. Það sem
olli því að þessi leið var valin í Bretlandi
upp úr 1992varm.a.fýrirsjáanlegurfjárlaga-
halli vegna nauðsynlegra nýframkvæmda.
Einnig erþað vel þekkt í Bretlandi, sem og
flestum öðrum ríkjum, að viðhorf til og
umgengni um opinber mannvirki er með
öðrum hætti en hjá einkaaðilum. T.d. er
viðhaldi fasteigna í opinberri eigu víða
ábótavant og þarf ekki að leita lengi til að
sjá dæmi um það.
Einkavæðing
Hér á landi hefur einkavæðing átt
vaxandi fylgi að fagna þótt skrefin
sem stigin hafa verið til þessa hafi verið
fá og fremur smá. Þótt seld hafi verið
prentsmiðja, lyfjaverslun og fleiri fyrir-
tæki hefur hið opinbera enn töglin og
hagldirnar í rekstri viðskiptastofnana hér
á landi og þátttaka ríkisins í rekstri á fleiri
sviðum atvinnulífsins skekkir enn um of
rekstrarumhverfi íslenskra fyrirtækja.
Langur samningstími
að er eðli flestra opinberra fram-
kvæmda að endurgreiðslutími fjár-
festingarinnar getur verið mjög langur.
Vegna bókhaldsreglna skiptir endur-
Mynd I. Áhœttumynstur í verk-
framkvœmdum
greiðslutíminn ríkið litlu máli og því er
stundum ráðist í framkvæmdir sem í raun
eru óarðbærar í fjárhagslegum skilningi.
Forgangsröðun verkefna hjá hinu opin-
bera er oft í litlu samræmi við þörf eða
fyrirsjáanlega notkun þjónustunnar sem
um ræðir. Dæmi um þetta eru vegafram-
kvæmdir, annars vegar úti á landsbyggð-
inni þar sem fyrirsjáanlegur endur-
greiðslutími er stundum ntældur í öldum
og hins vegar á höfuðborgarsvæðinu þar
sem hann er oft aðeins nokkur ár. Vegna
mikillar fjárfestingar er ekki óalgengt að
samningur um eff sé til 20 eða 30 ára.
Ymis áhætta fylgir samningi til svo langs
tfma. Aðstæður geta breytst, t.d. getur
notkun á mannvirki/þjónustu aukist eða
minnkað verulega frá því sem gert var
ráð fyrir við upphaflega kostnaðargrein-
ingu. Ófyriséðir atburðir geta breytt að-
stæðum. Nauðsynlegt er því að gera ráð
fyrir slíkri áhættu og meta hana til fjár.
Áhætta
Mat á áhættu er flókið ferli og nauð
synlegt er að taka tillit til þátta sem
eru þekktir, auk þess sem gera verður ráð
fyrir uppákomum sem geta haft áhrif á
hana. Miklarframfarirhafaorðið áþessu
sviði og hafa verið þróaðar aðferðir til að
segja fyrir um áhættu á mismunandi tíma
framkvæmdar og rekstrar. Dæmi um þetta
má sjá á mynd 1 sem fengin er frá Þór
Sigfússyni, aðstoðarmanni fjármálaráð-
herra. Samkvæmt henni vex áhættan mest
þegar framkvæmd er hafin en eftir að
rekstur er hafinn fer hún smáminnkandi
í upphafi og minnkar síðan nokkuð hratt
þegarreksturinn erkominn áfullan skrið.
Þar sem aðstandendur eru oftast nokkrir
þá er áhættunni einnig dreift.
Aðstandendur
Yfirleitt eru nokkrir aðilar sem taka
að sér uppbyggingu og rekstur
mannvirkja. Bæði er það vegna mismun-
andi sérhæfingar og einnig til að dreifa
áhættunni. Fjármögnunaraðilar eru yfir-
leitt á öðrum vængnum. Þeir leggja til
fjármuni og hafa mestan áhuga á tekju-
straumum. A hinum vængnum eru fram-
kvæmdar- og rekstraraðilar. Þessir aðilar
eru aðallega að hugsa um að hafa næg
verkefni til að tryggjafyrirtækinu tekjur.
Y firleitt er gerð krafa um að þessir aðilar
stofni sérstakt fyrirtæki um verkefnið.
Það er gert bæði til að tryggja að einn
aðili sé ábyrgur og einnig til að einangra
aðra aðstandendur með einhverjum hætti
frá verkefninu. Ef slíkt fyrirtæki færi á
hausinn þá þyrfti eigandinn ekki að bíða
tjón af því nema vegna tapaðra tekna og
hlutafjár. Ekki yrði gengið að móðurfyrir-
tæki nema það hafi tekið á sig ábyrgðir
vegna dótturfyrirtækisins. Jafnan eru
gerðar miklar kröfur um fjárhagslegan
styrk slíks fyrirtækis enda tekur það oft
mikla áhættu.
Ekki góðgerðarstarfsemi
Nauðsynlegt er að átta sig á því að eff
er ekki góðgerðarstarfsemi. Eink-
aðilar tækju ekki þátt í stórum verkefnum
án þess að gera ráð fyrir að ná tiltekinni
arðsemi af fjárfestingu og rekstri. Þótt
það kunni að hljóma einkennilega þá
Framhald á síðu 2
^ Innflutingingurhefurvax- ^ Aukin samkeppni í banka- ^ Tölvurverðaæmikilvægari i Örþrifalánveitendum er
I ið á síðustu fjögur árum. 1 viðskiptum beinir sjónum 2 í daglegu lífi innan fyrir- /| ætlað að bjarga bönkum í
I Árinfjögurþaráundanvar aðaðferðumbankavíðaum tækja. Hvernig á að halda greiðsluvandræðum. Á
hins vegar samdráttur._________heim til að halda velli.______haus í þeirri þróun.___________þessu gæti orðið breyting
1