Vísbending - 28.02.1998, Blaðsíða 3

ISBENDING
Ekki afleiðum að kenna
Afleiður eru lítt þekktar hér á landi.
Það er helst að menn þekki þær af
afspurn vegna nokkurra stórra
fjártaps á síðustu árum. Má nefna: Procter
& Gamble, Orangesýslu, Metallgesell-
schaft (MG) og Baringsbanka. í þessunt
málum voru fjárhæðir gríðarlega háar,
allt að 1,7 milljörðum Bandaríkjadala.
Það kann því að vekja nokkra furðu að
þrátt fyrirþessi stóru áföll þá virðist mark-
aður með afleiður ekkert hafa minnkað í
kjölfarið og trú manna erlendis á þessi
viðskipti virðist veraengu minni. Nóbels-
verðlaunahagfræðingurinn Merton H.
Miller skýrir þetta og fleira í bókinni
„Merton Miller on Derivatives“.
Mistök og misskilningur
Miller rekur í bókinni að í öllum til-
vikum hafi ýmis atriði ótengd sjálf-
um afleiðunum valdið tjóninu og að í
nokkrum þeirra hafi alls ekki þurft að
koma til tap ef menn hefðu vitað hvað
þeir voru að gera. Eins og í öllum við-
skiptum hafi tap eins verið annars gróði.
Þjóðfélagið tapaði ekki og engin verð-
mæti hurfu úr efnahagskerfinu.
Procter & Gamble
Samkvæmt fréttum tapaði Procter &
Gamble (P&G) 150 milljónum
Bandaríkjadala á vaxtaskiptasamningi
við Bankers Trust (BT). Málið var þó
ekki svona einfalt. P&G gerði samning
við BT um að P&G seldi BT kauprétt
tengdan verði á langtímaskuldabréfum.
Þegar verðfall varð síðan á skuldabréfa-
markaði í mars 1994 varð kauprétturinn
150 milljóna Bandaríkjadala virði og
P&G varð að greiða þá upphæð. Nú mætti
ætla að þetta væri eðlilegur gangur í við-
skiptum. Fjármálastjóri P&G stóð íþeirri
trú að verð á langtímaskuldabréfum
myndi hækka og ætlaði að græða á því.
Þegar aðstæður á markaði breyttust var
hann berskjaldaðurog allt dæmið hrundi.
Mikil málaferli urðu út af þessu og féllst
BT á að endurgreiða P&G einh verjar fjár-
hæðir íbætur. Við réttarhöldin kom í ljós
að fjármálastjórinn skildi ekki öll þau
hugtök sem voru notuð í samningnum og
anaði því út í óvissuna. Hefði verð á
skuldabréfum hækkað hefði fjármála-
stjórinn vafalaust verið álitinn snillingur
en BT hefði tapað verulegum fjárhæðum.
Orangesýsla
Fjármálastjóri Orangesýslu veðjaði á að
vextir yrðu annað hvort nokkuð stöðugir
eða myndu lækka. Frá árinu 1991 til byrj-
unar árs 1994 gerðist nákvæmlega þetta.
Sýslan hagnaðist ágætlega eða um rúm-
lega 750 milljónir Bandaríkjadala. En
þegar skammtímavextir hækkuðu um
mitt ár 1994 snérist dæmið við og sýslan
tapaði 1,7 milljörðum Bandaríkjadala. 1
lok ársins óskaði sýslan eftir gjaldþrota-
nteðferð. Þarna varþó ekki allt sem sýnd-
ist. Þegar meðferð í gjaldþrotarétti hófst
kom í ljós að heildareignir námu um 6
milljörðum dalaog svo virtist sem beiðnin
um gjaldþrotameðferð hafi verið sett fram
til að vera í betri stöðu í væntanlegum
málaferlum við verðbréfafyrirtækin sem
seldu þeim afleiðurnar. Enda var gjald-
þrotabeiðni hafnað og sýslunni heimilað
að gefa út skuldabréf til að gera upp við
lánardrottna auk þess sem fyrirskipaður
var niðurskurður á útgjöldum sýslunnar.
Ástæðan fyrir þessum óförum var bæði
skortur á þekkingu hjá fjármálastjórum
sýslunnar og einnig trú á að markaðsað-
stæður myndu
ekki breytast.
Ef stjórnun
áhættunnar
hefði verið
betri hefði
mátt eyða
áhættunni
af breytt-
um að-
stæðum á markaði en sú er yfirleitt
réttlætingin fyrir notkun afleiða.
Metallgesellschaft
Dæmið um MG er mun flóknara en
þau sem áður eru nefnd til sögunnar.
Þar kemur til sögunnar eignarhald Deut-
sche Bank en viðskiptavinir MG álitu
(réttilega el'tir á að hyggja) að þeir væru
að skipta við MG en bankinn væri ábyrgur
fyrir tapi sem kynni að verða. Dóttur-
fyrirtæki MG íBandaríkjunum hafði gert
samningumolíusöluáföstu verði til langs
tíma. Vegna þessa var ákveðið að kaupa
tryggingu, þ.e. gefa út framvirkan samn-
ing til að vinna gegn verðbreytingum á
olíu. Þegar verð á olíu féll á árinu 1993
neyddist fy rirtækið til að greiða verulegar
fjárhæðir til að halda framvirka samn-
ingnum við. Á endanum snérist málið
um greiðslullæði, því að greiðslurnar af
fastverðssamningum kontu reglulega en
ekki í sama takti og greiðslurnar af fram-
virka samningnum. Á endanum höfðu 1.3
milljarðar Bandríkjadala verið greiddir
til að halda við framvirka samningnum.
Við þessi miklu fjárútlát kom mikið fát á
stjórnendur og þeir seldu helminginn af
framvirku samningunum. Þegar síðan
markaðurinn snérist við nokkrum vikum
seinna voru þeir berskjaldaðir fyrir tapi
af fastverðssamningunum. Til að bregð-
ast við því sögðu þeir upp helmingi þeirra
og hentu þar með miklum fjármununt út
í veður og vind. Þótt upphaflega hafi ekki
verið staðið alveg rétt að tryggingunni
með afleiðum þá hefði nokkurra vikna
bið skilað þeim til baka tapinu. 1 raun er
talið að MG hafi aðeins tapað 170 millj-
ónurn Bandaríkjadala á þessum viðskipt-
urn öllum.
Baringsbanki
Nick Leeson öðlaðist heimsfrægð
þegar upp komst um óleyfileg við-
skipti hans í kauphöllinni í Singapúr. Með
sviksamlegum hætti tókst honum að
knésetja einn elsta og virðulegasta banka
Englands auk þess sem hann þarf að sitja
nokkru ár í fangelsi. í tilfelli Leesons er
ekki hægt að kenna afleiðum um. Þær
voru tækið en raunverulegi feillinn var
sá að hann fékk að gera upp viðskipti auk
þess sem hann stundaði þau. Þannig gat
hann búið til sýndarreikninga
þar sem tapið var falið. Aðal-
mistökin voru stjómun og eftir-
lit innan bankans. Enda var
öllum æðstu starfsmönnum
bankans sagt upp störfum þegar
ING bankinn í Hollandi tók við
rekstri Baringsbankans. 1 tilfelli
Baringsátti samaviðogítilfelli
MG, hefði verið beðið í nokkrar vikur þá
hefði ekkert tap orðið.
Til hvers afleiður?
Afleiður eru tæki til að tryggja fyrir
óvæntum atburðum á ýmsum mörk-
uðum. Yfirleitt eru tvær tegundir fjárfesta
sem nota slik tæki. Þeir sem eru að leita
eftir tryggingu og spákaupmenn. Við
rannsóknir hefur komið í ljós að aðeins
um fjórðungur eru spákaupmenn. Hinir
eru aðilar sem hafa mismunandi þarfir
og geta gert með sér samning með gagn-
kvæmum ábata. Ennfremur eru sterkar
vísbendingar um að spákaupmenn hagn-
ist yfirleitt ekki verulega á sínum gjörð-
um. Slíktgerist í undantekningartilvikum
en þá geta þeir náð gríðarlegum hagnaði.
Út frá hagfræðilegu sjónarhorni er senni-
legt að spákaupmenn rétt nái að halda í
horfinu eða tapi fjármunum þegar til
lengri tíma er litið. Þeir eru samkvæmt
þessu að sækjast eftir spennu.
Heimild: Merton Milleron Derivatives, John Wiley
& Sons, Inc 1997
3