Vísbending - 28.02.1998, Blaðsíða 2

Framhald afsíðu 1
borgar þetta sig samt fyrir hið opinbera,
t.d. er álitið að sparnaður breska ríkisins
af eff á sviði vegagerðar og rekstrar sé
um 15% miðað við hefðbundnar aðferðir.
Þessi sparnaður næst m.a. vegna þess að
verktaki hefur meira svigrúm við hönnun
og gerð mannvirkis en hann getur einnig
oft náð að auka tekjur sínar með því að
Ijúka verkinu fyrr en áætlað er því að
yfirleitt er það reglan að tekjustreymi
hefst ekki fyrr enn uppbyggingu mann-
virkis er lokið.
Hentar misvel
Eff hentar misvel við framkvæmdir.
Best er talið að verkefnin séu algjör-
lega sjálfstæð fjárhagslega. Nefna má
gjaldskyldar brýr, vegi eða göng. Ríkið
leggur þá ekkert fjármagn fram og not-
endur greiða kostnaðinn í formi tolla.
Abyrgðin er öll hjá einkaaðilanum og ef
notendur kjósa að leita annarra leiða þá
hefurrekstraraðilinn svigrúm til að breyta
gjaldskrá til að laða að fleiri notendur.
Dænti um verkefni af þessum toga eru
Hvalfjarðargöngin. Önnur verkefni eru
unnin í samvinnu opinberra aðila og
einkaaði la. Einkaaði lar fá afhent land eða
mannvirki og sjáunt reksturinn. Notendur
greiða fyrir þjónustu og það sem upp á
vantar greiðir ríkið. Dæmi um þetta er
rekstur nokkurra ferja hér á landi. Vega-
gerðin leitar eftir tilboði frá rekstraraðil-
um þar sem þeir eru m.a. beðnir um að
tilgreina þá fjárhæð sem þeir telja sig þurfa
í styrk til að reksturinn beri sig. Þriðja
leiðin eru svokallaðir skuggatollar en þá
greiðir ríkið notkunargjald í samræmi við
fjölda þeirra sem notfæra sér þjónustuna.
Dæmi um þetta væri ef einkaðilarbyggðu
veg og síðan fengju þeir greitt fyrir hvern
bíl sem færi um veginn. Þessi leið er talin
verri en hinar vegna þess að með henni
slitna tengslin á milli þess sem notar þjón-
ustuna og þess sem greiðir fyrir hana.
Hið opinbera þarf að meta verkefnin á
nokkrum mismunandi forsendum: Er
verkefnið þannig að líklegt sé að þekking
einkaaðila nýtist við að leysa verkefnið
betur af hendi en með hefðbundnum að-
ferðum ríkisrekstrar? Er hægt að láta
einkaaðilann taka áhættuna af verkinu?
Eru til fyrirtæki sent hafa áhuga á og bol-
magn til að takast á við verkefnin? Þess
verður einnig að gæta að eff getur einnig
freistað stjórmálamanna til að ráðast í
framkvæmdir sem ekki virðast hafa áhrif
á afkomu ríkissjóðs en skuldbinda hann
hins vegar til áratuga. Með breyttu fyrir-
komulagi ríkisbókhalds ætti þessi freist-
ing þó að vera úr sögunni því að þar er
gert ráð fyrir skuldfærslu vegna skuld-
bindinga framtíðarinnar.
Hvalfjarðargöng
Hvalfjarðargöngin eru dæmi um eff.
Að vísu eru þau nokkuð sérstök því
að fjármögnunin og framkvæmdin er í
tveimuráföngum. Fyrri áfanginnerfram-
kvæmd og fjármögnun á vegum Foss-
virkis hf. Fossvirki fjármagnar fram-
kvæmdina og mun reka göngin í tvo mán-
uði.ÞámunSpölurhf.takaviðgöngunum
(kaupa þau af Fossvirki) og endurfjár-
magna. Spölur mun síðan reka göngin í
20 ár eða svo og að lokum mun rikið
eignast göngin. I hefðbundnum tilvikum
eff væri aðeins einn aðili sem fram-
kvæmdi og ræki göngin en vegna þess að
Spölur hf. fékk einkarétt á að þ vera H val-
fjörð og var ekki það fj árhagslega burðug-
ur var hún með þessum hætti.
Framkvæmd
Venjulega er stofnað sérstakt fy rirtæki
til að taka að sér smíði og rekstur
mannvirkis. Þetta fyrirtæki fjármagnar
framkvæmdina í samstarfi við fjárfesta
sem sjá þarna kjörið tækifæri til að fjár-
festa til mjög langs tíma. Sem dæmi má
nefna að sérstök heimild er í reglugerðum
einhverra lífeyrissjóða hérlendra til að
taka þátt í fjármögnun á vegum Spalar
hf. Að slíku fyrirtæki standa gjarnan
margir aði lar sem sérhæfa sig í einstökum
þáttum verkefnisins. Byggingarverktakar
sjá gjarnan um verklega framkvæmd,
undirverktakar sjá um frágang og þess
háttar atriði. Rekstraraðilar eru oft fyrir-
tæki sem sérhæfa sig í rekstri og viðhaldi
mann virkj a. Fj ármögnunaraðilar fy Igj ast
síðan grannt með að áætlanir standist og
geta stundum gripið inn í ef í óefni stefnir.
Vegna þess hve háar fjárhæðir eru í
spilinu er oftast nauðsynlegt að bjóða
slíkar framkvæntdir út.
Pyttir
Aþeint stutta tíma sem eff hefur
verið notað hafa komið upp nokkrir
pyttir sem slík framkvæmd getur fallið í.
Gleggsta dæmið um þetta eru Ermar-
sundsgöngin sem tengja Bretland og
Frakkland. Þessi risavaxna framkvæmd
var unnin í samvinnu ríkis og einkaaðila.
Þegar leið á framkvæmdina komu í ljós
ýmis atriði sem síðar urðu til þess að
fyrirtækið sem vann verkið varð nánast
gjaldþrota en var bj argað á elleftu stundu.
A ráðstefnunni sem minnst er á í upphafi
greinarinnar var einn framsögumanna
Henning Cristophersen, fyrrverandi fjár-
ISBENDING
málaráðherra Danmerkur. Henning var
um tíma einn af fulltrúum í framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins og hefur auk
þess átt sæti í stjórnum ýmissa fyrirtækja
í Evrópu. M.a. á hann sæti í stjóm Den
Danske Bank og er sá banki einn af
fjármögnunaraðilum Ermarsundsgangn-
anna og hefur tapað miklum fjármunum
á ævintýrinu. Hann þekkir því vel til og
nefndi þrjár ástæður fyrir þeim erfiðleik-
um sem fyrirtækið hefur átt við að stríða.
1. Mismunandi áhersla
hluthafa.
Fjölmörg fyrirtæki komu að gerð og
rekstri gangnanna. Þau höfðu mis-
munandi markmið með þátttöku sinni,
t.d. ætluðu sum aðeins að takaþátt í sjálfri
boruninni og hafa þá tekjur en önnur
ætluðu að hafa tekjur af rekstrinum. Engin
veruleg tilraun var gerð til að samræma
þessi sjónarmið þannig að þegar fram-
kvæmdum var að ljúka konru upp deilur
um greiðslur.
2. Afskipti stjórnmála-
manna
eir samningar sem voru gerðir í upp-
hafi voru illa gerðir, t.d. voru ýmsar
öryggis- og umhverfismálakröfur hertar
mjög á byggingartímanum án þess að
framkvæmdaraðilar fengju bætur fyrir.
Að auki breytti ESB regluin um tollfrelsi
sem leiddi til þess að ferjur sem eru í
samkeppni við göngin héldu mun lengur
áfram rekstri en búist var við.
/
3. Aætlanir notaðar til að
ákveða gjaldtöku
egar gjaldskrá var ákveðin fyrir
göngin var gengið út frá áætlunum
stjórnvalda í Bretlandi og Frakklandi.
Ymis atriði leiddu til þess að umferðin
hefur verið minni en áætlað var en ekki
er hægt að breyta gjaldskránni vegna
stífni stjórnvalda.
Mögulegar framkvæmdir
egar menn velta fyrir sér kostum eff
hér á landi eru samgöngumannvirki
augljósasti kosturinn. Mislæg gatnamót
á Kringlumýrarbraut og Miklubraut eru
orðin mjög brýn og tækninni hefur fleygt
það mikið fram að hægt væri að nema
einkenni bifreiðar sem færi um með það
fyrir augum að skuldfæra vegatoll án þess
að bifreiðin væri stöðvuð eða hægði ferð-
ina. Tvöföldun Reykjanesbrautar er í
sama flokki. V erið er að skoða möguleika
á þ ví að Reykjavíkurflugvöl lur verði end-
urbættur og rekinn með eff fyrirkomu-
lagi. Meðal annarra verkefna sem hafa
verið í skoðun eru heilsugæsla á höfuð-
borgarsvæðinu, Iðnskólinn í Hafnarfirði
og nýtt gæsluvarðhaldsfangelsi.
Heimildir: Vfsbending, Viðskiptablaðið, Fjármála-
ráðuneyti
2