Vísbending - 04.08.1998, Blaðsíða 3

ISBENDING
Sundabraut að fmnskri fyrirmynd?
n Þór Sigfússon
1 hagfræðingur -
Hugmyndin um einkaijármögnun
(e.: Private Finance lnitiativé)
virðistsiglatiltölulegalygnansjó
hérlendis, að minnsta kosti í samanburði
við frænku hennar, einkavæðingu. Nú
heyrast raddir úr ólíkustu homum um að
beita beri einkafjármögnun við rekstur
samgöngumannvirkja, íþróttavalla, tón-
listarhúss í höfuðborginni o.fl.
Flestir virðast ásáttir urn að sú leið sem
farin var við Hvalfj arðargöng sé ábatasöm
fyrir þjóðfélagið og að einkaaðilar geti
starfrækt slík mannvirki og séu reyndar
að mörgu leyti hentugri til slíks rekstrar
en ríkisfyrirtæki.
Einkafjármögnun og
skuldir hins opinbera
Ein ástæðan fyrir áhuganum á einka-
fj ánnögnun kann að vera sú að á vett-
vangi stjómmálanna ber nokkuð á því
viðhorfi að einkafjánnögnun geti falið
skuldbindingar annana opinberra aðila
sem eru skuldsettir. Þannig virðast
sumir vilja nota einkafjánnögn-
un til að fela stórffamkvæmdir í
opinbemm reikningum. Það er
einfaldlega gert þannig að einka-
aðili reisir mannvirki og leigir
það síðan hinu opinbera fyrir
fasta upphæð til 15-20 ára.
Þannig hefur t.d. heyrst að hægt
sé að reisa tónlistarhús fyrir 250
milljónir á ári með einkafjár-
mögnun! Allir vita þó að tónlist-
arhús mun að öllum líkindum
kosta um a.m.k. 2 millj arða króna í bygg-
ingu. Mismunurinn á tölunum er síðan í
raun falinn hjá einkaíyrirtæki eða jafn-
vel opinberu hlutafélagi sem innheimtir
leigu frá skattgreiðendum á hverju ári.
Á þessum áratug hefur orðið veruleg
breyting á reikningsskilum ríkissjóðs og
ýmissa sveitarfélaga. Ríkissjóður hefur
gengið lengst í umbótum og nú er því
harla erfitt að fela langtímaskuldbinding-
ar f ríkisreikningi. Miklar umbætur hafa
einnig orðið í reikningshaldi hjáýmsum
stærstu sveitarfélögum landsins. Þó eiga
sveitarfélög enn þá auðveldara en ríkið
með að láta langtímaskuldbindingar ekki
hafa áhrif á rekstrarstöðuna til skamms
tíma litið. Á þessu verður að gera bragar-
bót áður en um verulega misnotkun á ann-
ars ágætum aðferðum eins og einkafjár-
mögnun eða stofnun hlutafélaga verður
að ræða í rekstri hins opinbera.
Sundabraut ...
Hér á eftir mun ég fj alla um fyrirkomu-
lag á rekstri Sundabrautar. Ný ak-
braut frá t.d. Skeiðarvogi upp á Kjalames
er án efa eitt allra mikilvægasta sam-
göngumannvirkið sem ráðast þarf í að
gerahérlendis. Vegaáætlun gerirekki ráð
fyrir að vemlegum fj ármunum verði varið
í Sundabraut á næstu ámm og þvi er ljóst
að vegabætur annað en út í Grafarvog
verða ekki á dagskrá að óbreyttu. Önnur
byggingas væði borgarinnar og þj óðvega-
kerfið til vesturs og norðurs frá höfuð-
borgarsvæðinu verða því áfram að búa
við umferðaröngþveiti á annatímum.
En er hægt að beita einkafjármögnun við
uppbyggingu Sundabrautar?
Einkafj ármögnun Sundabrautar sem væri
alfarið í anda Hvalfjaröarganga kynni að
verða vandasöm þar sem erfitt er að spá
fyrirum eftirspum, aðrar samgönguleið-
ir em ti ltölulega greiðfær-
ar og allnokkrar veg-
tengingar yrðu
við brautina
sem gera
gj aldtöku dýrari og hægj a á umferð. Þetta
á þó ekki að koma i veg fyrir að nýjar
leiðir séu skoðaðar við uppbyggingu og
rekstur Sundabrautar sem nýta hag-
kvæmni einkafjármögnunar að hluta.
... og Lahtibraut
ANorðurlöndum hefur á undanföm-
um ámm verið beitt nýjum aðferðum
við uppbyggingu samgöngumannvirkja
og vil ég sérstaklega geta hraðbrautar
milli tveggja borga í Finnlandi, höfuð-
borgarinnar Helsingfors og Lahti, einnar
stærstu borgar landsins. Árið 1996 var
finnsku einkafyrirtæki falið að breikka
akbrautina á milli borganna. Samningur
finnska ríkisins og fyrirtækisins fól í sér
að fyrirtækið sér um að leggja brautina,
fjármagna hana og halda henni við en
ríkið ábyrgist greiðslu til þess sem miðast
við notkun. Áhættan af fr amkvæmdinni,
viðhaldi og rekstri er því færð y fir á einka-
fyrirtækið. Ef umferðarþungi reynist
minni en áætlanir gerðu ráð fyrir og við-
hald verður meira verða tekjur fyrirtæk-
isins lægri og gjöldin hærri.
í þessu tilfelli eru aðrar leiðir færar milli
borganna og því er fyrirtækinu einnig
veitt aðhald með því að ökumenn nýta
sér aðra samgöngumöguleika ef viðhaldi
er ábótavant. Þá er einnig mögulegt að
aðrir mælikvarðar en umferðarþungi geti
haft áhrif á greiðslur ríkisins. I því sam-
bandi má nefha fjölda umferðaróhappa.
Kostir einkaframtaksins
nýttir
Ef þessi finnska leið yrði farin við upp-
byggingu Sundabrautar væru kostir
einkafr amtaksins nýttir við uppbyggingu
og rekstur mannvirkisins. Það yrði hagur
fyrirtækisins að sem flestirnýttu sérþessa
leið þar sem hið opinbera greiddi fast
gjald fyrir hverja bifreið sem hana æki.
Ahættan væri þannig að stórum hluta flutt
yfir á einkafyrirtækið en hið opinbera,
ríkissj óður og hugsanlega einnig Reykj a-
víkurborg tækju á sig ákveðna áhættu
vegna óvissu um nýtingu brautarinnar.
ramlag þessara aðila hækkaði eftir því
sem fleiri nýttu sér
hana. Miðað við
aðrar opin-
b e r a r
f r a m -
kvæmdir
væri þó
verulega
búið að
draga úr
áhættu
h i n s
opinbera, bæði á fr amkvæmdastigi sem í
rekstri mannvirkisins.
Nú þegar einkafyrirtæki og fjármögnun-
araðilar á Norðurlöndum og víðar í
Evrópu hafa aflað sér nokkurrar reynslu
á sviði einkafjánnögnunar er ljóst að það
er auðveldara en áður fyrir ríkið og
Rey kj avíkurborg að bj óða út ff amkvæmd
eins og Sundabraut. 1 slíku útboði býðst
aðilum að taka að sér uppbyggingu og
rekstur mannvirkisins. Sá sem býður best,
þ.e. fer ffarn á lægsta þóknun á hverja
biffeið miðað við þær kröfur sem gerðar
eru um öryggi, útlit o.fl., hreppir síðan
hnossið.
Það er kj örið að nota næstu mánuði til að
undirbúa þetta verkefni þannig að um leið
og iðnaðannenn verða aftur á lausu hér-
lendis verði hafist handa við þessa fram-
kvæmd.
3