Vísbending - 18.12.2000, Side 27

Jónasson frá Hriflu var þar verkadrjúgur.
Tengslin við Danmörku rofnuðu svo
endanlega þegar Island var lýst lýðveldi
árið 1944.
Eftir fullveldi 1918 tóku landsmenn
að haga sér eins og nýfrjáls nýlenda í
mörgu. Þetta var mjög áberandi í
nrenningarmálum, en hér hófst markviss
herferð að útrýma dönskum áhrifum í
siðurn og tungu. En hið nákvæmlega
sama gerðisl í flestum hinna fyrri
nýlendna Evrópuríkjanna í Asíu og
Afríku og er að mörgu leyti skiljanlegt.
En efnahagstefnu Islendinga á tutt-
ugustu öld er því mun erfiðara að
réttlæta. Ef til vill var haftastefna
kreppuáranna aðeins endurrómur af því
sem var að gerast í heiminum á þeim
tíma en hið sama má ekki segja um
hagstjórn eftirstríðsáranna. Löndin í
kring tóku aftur upp frjálsa verslun-
arhætti fljótlega eftir stnðið en Island
hélt dauðahaldi í höftin allt fram til
1960. Önnur ríki innleiddu frelsi á
ijármagnsmörkuðum, en hérlendis urðu
vextir ekki frjálsir fyrr en eftir 1985 og
fjármagnsflutningar á milli landa urðu
ekki leyfilegir fyrr en árið 1995. Þá var
var verðbólga hérlendis 1971 -92 á borð
við það sem þekktist í þróunarlöndunum
fremur en nágrannalöndum. Allt voru
þetla mjög dýrkeypt hagstjórnarmistök
sem eru sambærileg við gerðir þeirra
þróunarlanda sem rugluðu saman
sjálfstæði og sjálfsþurftarbúskap.
Jafnframt liggur fyrir að landsmenn
hefðu sloppið við þessi axarsköft hefðu
þeir verið áfram í sambandi við
Danmörk. En samt er ekki loku fyrir það
skotið að sjálfstæðið hafi haft nokkra
kosti, umfram það að fá að gera mistök
í sínu eigin landi.
Sjálfstæð mistök
rátt fyrir allt hafa íslendingar gengist
við sínum mistökum og leiðrétt þau
þótt þeir væru kannski stundum seinir
til verka. Þeim hefur einnig vegnað
ágætlega í efnalegu tilliti, þrátt fyrir að
ávallt sé hægt að standa sig betur. Aðal
kosturinn við það að vera sjálfs síns
herra er að ábyrgðin fer ekki á milli
rnála. Ef ísland hefði áfram lotið
Danmörku er hætt við því að Danir yrðu
dregnir til ábyrgðar fyrir flestu því sem
miður fór, líkt og hefur tíðkast í
Færeyjum. Þar hefur forsjá Dana og
rausnarleg fjárframlög leitt til fjár-
hagslegs ábyrgðarleysis hjá innfæddum,
sem að lokum leiddu eyjarnar nálægt
gjaldþroti 1989-95. Þetta er lýsandi
dærni urn það hvernig nýlendusamband
og föðurlegt stjórn getur leitt til andúðar
og ábyrgðarleysis. A móti má þó nefna
mörg sjálfstæð lönd hafa ávallt fundið
einhverja blóraböggla fyrir því sem
aflaga fer. Forseti Malasíu kenndi t.d.
gyðingum og erlendum spákaup-
mönnum um nýafstaðna Asíukreppu, og
Fidel Castró á Kúbu getur alltaf hamrað
á Bandaríkjununt í sínum maraþon-
ræðum. Alþjóðasamvinna verður að
byggja á jafnræði og frjálsum vilja og
kannski hefði samband Dana og
íslendinga aldrei getað orðið eðlilegt
eftir þá forlíð sem ríkin tvö eiga að baki.
Það ber þó að nefna að Dönum hefur
farist rnun betur við íslendinga en
flestum öðrum nýlenduríkjum með því
að skila aftur þjóðardýrgripum. En t.d.
British Museum situr enn fast á öllu
sínu. En sarnt sem áður er líklegt að
ungir íslenskir róttæklingar hefðu farið
í göngu til þess að mótmæla Dönum
fremur en Bandaríkjamönnum eins og
hingað til hefur tíðkast.
Hins vegar ef litið er framhjá þjóð-
ernisstefnu og stjórnmálum er rnjög lík-
legt áframhaldandi efnahagssamband
við Dani, t.d. í kringum myntbandalag,
hefði skilað miklum ávinningi fyrir
íslendinga. Þó ekki væri fyrir annað en
að binda hendur hérlendra stjórnmála-
manna í efnahagsmálum. Dönum hefur
heppnast að byggja upp rnikla efnalega
farsæld og jöfnuð í lífskjörum þrátt fyrir
að eiga nær engar auðlindir í sjó eða á
jörðu. Þeir hefðu að mörgu leyti verið
heppilegir samstarfsfélagar hefðu
landsmenn kosið svo. En eins og einhver
spekingur sagði; frelsi verður ekki rnetið
til fjár.
SPARISJÓÐUR MÝRASÝSLU
Hornsteinn í héraði
27