Vísbending - 18.12.2000, Qupperneq 30

aratugurinn
- Vidskiptafrelsi
1. áratugar aldarinnar verður minnst
fyrir efnahagsfrelsi í fjárfestingum sem
leiddi til þess að fyrirtæki spruttu upp
eins og gorkúlur en hurfu svo jafn
harðan. \
um gróða. Árið 1903 var íslandsbanki
hf. stofnaður fyrir erlent hlutafé. Voru
bankar þá orðnir tveir í landinu, íslands-
banki og Landsbanki, en auk þeirra
störfuðu hér nokkrir sparisjóðir. Árið

ífmabilið frá 1820 til 1913 hefur
verið nefnt tími frjálslyndrar
markaðsstefnu. Þvf hefur að vísu
verið haldið fram að íslensk stjórnvöld
hafi aldrei meðvitað fylgt þeirri stefnu,
hitt er þó líklegra að fylgt hafi verið
danskri fyrirmynd. Stefnan breyttist í
fyrra stríði þegar ríkið tók að sér að
stjórna mestöllum innflutningi um tíma.
1 kreppunni eftir 1930 voru innflutn-
ingshöft aftur tekin upp og ríkið setti
upp einkasölur á ýmsum vörum. 1 upp-
hafi aldarinnar voru gjaldeyrisviðskipti
með öðru móti en gerist í dag, þá jafn-
gilti íslensk króna danskri, norskri og
sænskri krónu, sem tengdir voru gull-
fæti. Nokkuð var um að seðlar frá Dan-
mörku, Noregi og Svfþjóð væru notaðir
í viðskiptum hér á landi, og mynt frá
þessum löndum var gjaldgeng f öllum
löndunum. Jafnframt virðist íslensk
mynt hafa verið gjaldgeng í hinum lönd-
unum þremur, þó að óvíst sé að margir
hafi kannast við hana þar. Norræna
myntbandalagið leystist í raun upp í
fyrra stríði, þó að þvf væri ekki slitið
formlega fyrr en sfðar.
I alþjóðlegum fjármálum hafði verið
mikill uppgangur áratuginn fyrir alda-
mótin, og andrúmsloftið ekki ólíkt því
sem er nú öld síðar, með almennri trú á
eilífan hagvöxt. Talsvert erlent áhættu-
fjármagn var á lausu í leit að skjótfengn-
1908 segir Örebladet í Kris:janíu (Ósló)
að efnhagslegt hrun hafi oiðið á Islandi
eftir gróðabrallstfð sem byrjað hafi
nokkrum árum fyrr. Islandsbanki hafi
lánað í allar áttir, ekki sístltil húsbygg-
inga í Reykjavík, en svo hafi verið
skrúfað fyrir það. Meðal býgginga var
Hótel Island sem var reist á gátnamótum
Aðalstrætis og Austurstrætis( og tekur
yfir það svæði sem nú er Ingólfstorg.
Mikið framboð af erlendu fjármagni varð
til þess að margir Islendingar leituðu eft-
ir samstarfi við útlenda fésýsluptenn
imen
aihót
einkum þó danska. Strax um aldamótin
reis upp hvert hlutafélagið á fætur ixðru,
sem vera átti stærra í sniðum en hingpð
til hafði þekkst hér á landi, og ausa
gnægtum fiskimiðanna hér við land með'
nútíma tækni. Eitt þessara félaga var
hlutafélagið „ísafold" stofnað í apríl
1899 í Kaupmannahöfn með 600 þúsund
króna hlutafé. Var forgöngumaður þess
Jón Vídalín, með breskt fjármagn og
breskan viðskiptafélaga sinn, Louis
Zöllner, að bakhjarli. Á útmánuðum
1900 var félagið gjaldþrota. Þó fór ekki
jafnilla fyrir öllum þeim fyrirtækjum sem
stofnuð voru. Islands Handels og Fiskeri
Kompagni (IHF) var stofnað 1898 fyrir
forgöngu Björns Sigurðssonar í Flatey.
Var það enn ein tilraunin til að ávaxta
danskt fé á íslandi. Á Geirseyri stóð það
fyrir bryggjusmíð, reitagerð, smíði fisk-
húss, íshúss ,óg vélaverkstæðis og
fstjarnagerðyFiskifloti þess komst upp í
14 skip alls, flest kúttarar með 16-22
manna/ahöfn, auk skipa í förum á milli
landa og gufubátsins Diönu. Árið 1906
va/IHF svo selt Pétri A. Ólafssyni versl-
ánarstjóra. Var þetta eitt af fáum tilfell-
um, þar sem athafnir hinna erlendu að-
ila komu íslenskum athafnamönnum til
góða.
Árið 1907 stofnuðu Pétur Thorsteins-
son, Thor Jensen og danskir fjármála-
menn hlutafélagið P. J. Thorsteinsson &
Co., eða Milljónarfélagið. Félagið hafði (
upphafi mikil umsvif víða um land en er
fram í sótti gekk rekstur þessa rnikla fyr-
irtækis illa og safnaði það stórskuldum.
Kom til greiðslustöðvunar 3. janúar
1914 og var nefnd sett á laggirnar til að
annast eignasölu og skuldalúkningu fé-
lagsins og áttu ( henni sæti fulltrúar frá
Handelsbanka, Nationalbanka og Is-
landsbanka. Var eignum félagsins ráð-
stafað skömmu áður en heimsstyrjöldin
skall á og var þetta lánlitla fyrirtæki þar
með úr sögunni, og þar með allar fyrir-
ætlanir urn stórútgerð við ísland með
þátttöku útlendinga.
Áratugurinn var þó ekki einungis árang-
ur mistaka þv( að mörg framfaraspor
voru tekin á þessum tíma sæsíminn var
opnaður við hátíðlega athöfn á Seyðis-
firði 24- Júlí 1906 og þann 29 september
var hraðskeytasambandið milli Reykja-
víkur og útlanda opnað. Vatnsveita
Reykjavíkur tók til starfa 1909 og Gas-
stöðin tekin í notkun ári síðar.
Áratugurinn markaði einnig upphaf vél-
væðingar. Árið 1902 hófst vélvæðing ís-
lenska fiskiskipaflotans, sem markar
upphaf togaraaldarinnar, með þv( að vél
var sett í sexærininginn Stanley frá Bol-
\ungarvik. Fyrsti togarinn í eigu Islend-
i'hga kom til landsins árið 1905. Árið
191-7 áttu Islendingar 17 togara. Þá kom
fyrsti bíllinn hingað til lands árið 1904.
Bjarni frá Vogi vildi kalla hann
sjálfrenning, en öðrum fannst rennireið
þjálla orð. Áþuginn á þessu undratæki
varð strax mikillxog safnaðist múgur og
margmenni til að berja hann augum og
þreyttu götusveinar káppskeið við reið-
ina. Áhuginn átti heldur 'ekki eftir að
minnka þegar fram liðu stundir og undir
............. “íj, ‘
miðju ballarhafi, meðal allra mestu bíla
þjóða heimsins.