Vísbending - 18.12.2000, Qupperneq 44

áratugurinn
- Stórátak
helginnar í 12 mílur voru til lykta leiddar
árið 1961. En þá brá svo við að þorskveiði
minnkaði. Það hljóp hins vegar á snæri
þjóðarinnar þegar síldveiði jókst ár frá ári
fyrri hluta áratugarins. Sóknin færðist yfir
í síldina og síldarævintýrið var f blóma.
Margar útgerðir efldust nijög á þessum
tíma, einkum þær sem einbeittu sér að
þessu silfri hafsins. Utflutningstekjur þjóð-
arinnar tvöfölduðust.
Rfkisstjómin vildi beita sér^fyrir breyting-
um á uppbyggingu atvinnulifsins. Útflutn-
ingur var nær allur fiskur ogisjávarafurðir.
Að undangengnum viðræðum við ýmis
erlend stórfyrirtæki var sternan tekin á
samninga við Swiss Aluminium um
60.000 tonna álverksmiðju í Straumsvík.
Áform um stóriðju voru mikið í umræð-
unni, hafinn var undirbúningur Kísilgúr'
verksmiðju árið 1961 og Búrfellsyirkjun
var vígð 1970.
Kaupmáttur jókst mikið og vfða mátti sjá
merki um velmegun. Húsbyggingar jukust
stórlega og bíleign landsmanna tvöfaldao
ist. En eins og fyrri daginn var ekki slakað
á kaupkröfum og á þessum árum áttuðu fáir
sig á því að mestu skipti að ná sem mestri
raunhækkun launa. Verðbólgan var jafn-
vel litin hýru auga af ungu fólki sem sá að
skuldir vegna húsbygginga minnkuðu
hratt og greiðslubyrðin léttist sffellt. Þó var
verðbólgan á þessum árum vart mælanleg
miðað við það sem kom í kjölfarið.
Segja má að fyrstu skref tölvubyltingar'
innar hafi verið tekin árið 1964 en þá var
fyrsta IBM tölvan flutt hingað til lands.
Fyrirtækið stofnaði útibú hér á landi árið
1967. Upplýsingamiðlun gerbreyttist með
tilkomu Sjónvarpsins, sem var deild í
Ríkisútvarpinjr, sem hóf útsendingar árið
1966, tvö kvöld í viku. Áður höfðu þó
margir /horft á sjónvarpsútsendingar
varnallðsins en menningarvitar þjóðar-
inpár þóttust sjá landann fara í hundana
’ hin íslenska tunga og menning væru
/ekki í öndvegi þessa miðils.
Unga fólkið setti mikinn svip sínn á ára-
tuginn og tískusveiflur breyttu ásýnd
menningarinnar. Sveiflan frá bftlatísku til
hippamenningar gerði það að verkum að
margir hárskerar urðu atvinnulausir.
Tískuverslanir eins og Kamabær sáu um
að ungviðið væri nýmóðins.
I samræmi við stefnu sína um að aflétta
hömlum á viðskipti gerði ríkisstjórnin
samkomulag um gagnkvæmar tollalækk-
anir á grundvelli GATT sáttmálans, al-
menna tolla- og viðskiptasáttmálans.
Árið 1967 varð ísland fullgildur aðili að
GATT. Stjórnvöld ákváðu að ganga skrefi
lengra og árið 1970 gengu Islendingar í
fríverslunarsamtökin EFTA. Aðildin var
samþykkt með atkvæðum stjómarflokk'
anna gegn sjö atkvæðum Alþýðubanda-
lagsmanna, en Framsóknarmenn sátu hjá.
Athygli vakti að tveir forystumenn í
verkalýðshreyfingunni og fyrrverandi Al-
þýðubandalagsmenn, Hannibal Valdi-
marsson og Bjöm Jónsson, studdu aðild-
ina. Island fékk 15 ár til þess að létta toll-
um af innflutningi og var það gert til þess
að vernda iðnað gegn samkeppni. Engu
að síður jókst hún mjög í kjölfar samn-
ingsins, auk þess sem Íslendingar nutu
þess að fá tolla lækkaða í ríkjum EFTA.
Árið 1967 brást síldveiði og árið eftir varð
mönnum ljóst að hvarf hennar af miðun-
um væri ekki tímabundið vandamál. Á
sama tíma lækkaði verð á útflutningi á er-
lendum mörkuðum og þjóðarframleiðsla
minnkaði tvö ár í röð. Ríkisstjómin brást
við með því að fella gengið tvfvegis, árið
J967 og aftur ári síðar. Verð bandaríkja-
ils hækkaði úr 43 krónum í 88 á rúmu
ári.N'Seðlabankinn hafði verið aðskilinn
frá Landsbankanum árið 1961. Atvinnu-
leysi senbþafði nær ekkert verið á síldar-
árunum jólÁt; stórlega og skyndilega urðu
þúsundir manria án launa. Margir urðu til
þess að leita að virinu utan landsteinanna
og um mörg hundruoíslendinga fluttu til
Svíþjóðar til þess að fá vtnnu við skipa-
smíðar. Er talið að með fjölskyldum
verkamanna hafi milli tvö og þrjú^iúíjund
Islendingar flutt til Malmö í lengri eoá
skemmri tfma.
Sjöundi áratugurinn einkenndist af
| stórátaki í efnahagsmálum og stóriðju.
| Mestu stórátökin voru þó fæðing Surts-
eyjar áfiðl963...
^ríðfeiínarstjómin, undir forsæti
Jlafs Thors, tók við völdum
sfðla árs 1959 sem leiddi ein-
l'Tfverjar þær umfangsmestu efnahagsráð-
stafanir sem nokkur ríkisstjóm hefur stað-
ið fyrir. Gengi krónunnar var fellt árið
1960 tvisvar, og aftur minna árið 1961,
um 34% ef miðað er við meðalgengi í
innflutningi, vextir voru hækkaðir úr 7 f
11%, bótakerfið var afnumið og innflutn-
ingur var að lokum gefin frjáls. Viðskipta-
frelsi breytti viðskiptaháttum mikið til
hins betra þar sem geysileg mismunum og
spilling hafði þrifist og póltískt spottatog
réði því hver árangur fyrirtækja gat orðið.
Hagvöxtur á mann var 3,6% ffá 1961 til
1968 og 4,8% að jafnaði til 1975.
Grundvöllurinn undir að hægt var að
hrinda svo miklum breytingum til batnað-
ar í framkvæmd var að kjördæmaskipan
var breytt árið 1959. 1 skjóli óréttlátrar
kjördæmaskipanar höfðu landsbyggðar-
þingmenn, einkum úr Framsóknarflokki
en einnig úr öðrum flokkum, staðið vörð
um meinta hagsmuni dreifbýlisins. Þessi
togstreita milli dreifbýlis og þéttbýlis hefur
sett svip sinn á öldina alla. Leiðréttingar
hafa smám saman rétt hlut þéttbýlis. I ald-
arlok hefur verið samþykkt kosninga-
skipulag sem f fyrsta sinn færir meirihluta
þingmanna til þéttbýlisins á Suðvestur-
homi, en talsvert vantar þó á að höfuð-
borgarsvæðið fái þingstyrk í samræmi við
íbúafjölda.
Deilumar við Breta út af útfærslu land-
44