Vísbending - 29.07.2005, Síða 3
ISBENDING
Afram sveigjanlegur vinnumarkaður?
Samltengi hagvaxtar og fjölda starfa.
Fjölgun starfa i % þegar landsfrantleiðsla eykst unt 1 %
V__________________________________________________________________________J
m
r
gætlega hefur tekist að ráða við
þensluna á vinnumarkaði hér á
landi undanfarin ár. Vinnandi
mönnum fjölgaði mikið á hagvaxtar-
skeiðinu á seinni hluta tíunda áratugarins.
Ekki síst jókst atvinnuþátttaka fólks á
skólaaldri. Frá aldamótum hefur atvinnu-
þátttaka dalað aðeins aftur, þrátt fyrir að
eftirspum eftir vinnuafl i sé mikil. Straum-
ur erlends vinnuafls hefur átt mikinn
þátt í því að viðhalda stöðugleikanum
á þessum tíma. En öll þensluskeið taka
enda og ýmislegt bendirtil þess að vinnu-
markaðurinn muni eiga erfiðara með að
ráða við samdráttinn sem eftir kemur.
Líklegt er að atvinnuleysi verði þá mikið
meðal erlends verkafólks.
Einfold sambönd bregða oft skýrara
ljósi á hagrænt samhengi en flókin líkön.
Hér á eftir er horft á Okun-jöfnurnar
svonefndu, en þær sýna samhengi hags-
veiflna og kaupmáttar, atvinnuleysis og
fjölda starfa.
Þáttaskil 1990
ækkun verðbólgu í kringum árið
1990 markaði þáttaskil á íslenskum
vinnumarkaði. Fram aðþví höfðu miklar
sveiflur í kaupmætti launa verið fylgi-
fiskar hagsveiflna hér á landi. Kaupmátt-
arsveiflurnar voru mun meiri en í flestum
nálægum löndum. Á árunum 1981 til
1989 mátti búast við að 1% aukningu
landsframleiðslu fylgdi 2,5-3% kaup-
máttaraukning (kaupmátturinn lækkaði
að sama skapi þegar landsframleiðsla
dróst saman). Mælingin nær að vísu
yfir fá ár og þar á meðal kaupmáttar-
skerðinguna miklu á árunum 1982 til
1983, sem gerð var með lagaboði og var
engan veginn dæmigerð. En hvað sem því
líður er óhætt að fullyrða að kaupmátt-
ur er yfirleitt miklu sveigjanlegri þegar
verðbólga er mikil en þegar hún er lítil
eða engin. Áratuginn eftir að verðbólgan
hjaðnaði, 1990 til 2000, fylgdi l%vexti
landsframleiðslu að jafnaði nálægt 14%
hækkun kaupmáttar. Samband þessara
tveggja stærða var með öðrum orðum
sáralítið hjáþví semáðurvar. Þegartengsl
hags veiflna og kaupmáttar m i nnka er hætt
við að áhrif hagsveiflunnar brjótist frarn
annars staðar. Liklegt er að efnahagssam-
dráttur hafi atvinnuleysi í for með sér.
Samdráttur í landsframleiðslu verður til
þess að eftirspum eftir vinnuafli minnkar.
Ef kaup lækkar ekki að raungildi eru
líkur á að fólki verði sagt upp. Störfúm
fækkar og atvinnuleysi eykst. En svo und-
arlega vill til að samband hagvaxtar og
atvinnuleysis hefúr áfram haldist sáralítið
á íslandi eftir að verðbólgan hjaðnaði.
Sveiflur í atvinnuleysi em miklu minni
en í öðrum vestrænum löndum. Atvinnu-
leysi varað vísu miklu minna hérá landi
en víðast hvar annars staðar á fyrri hluta
tíunda áratugarins. Það gat því ekki
dregist saman um mörg prósent í þensl-
unni sem hófst 1996. Þá er mælingin á
atvinnuleysinu sem hér er notuð ekki
sambærileg við þá sem notuð er annars
staðar. Þegar atvinnuleysi er mælt á sama
hátt og tíðkast í öðmm löndum hækkar
atvinnuleysistalan nokkuð, en hún er
samt miklu lægri en gengur og gerist á
Vesturlöndum.
Þriðja samhengið rná sjá á myndinni
sem hér fýlgir. Hún sýnir hvað störfum
fjölgar um mörg prósent þegar lands-
framleiðsla eykst um eitt prósent-og hvað
þeim fækkarmikið þegarhún dregst sam-
an. Myndin sýnirað samband hagvaxtar
og fjölda starfa var heldur veikara fyrsta
áratuginn eftir að verðbólgan dróst saman
en áratuginn á undan. Þetta kernur á óvart.
Kaupmáttur sveiflaðist minna en áðurog
þess vegna heföi mátt búast við að ijöldi
starfa breyttist meira en áður. Jafnframt
sýnir myndin að samband hagvaxtar og
starfafjölda er svipað því sem gerist í
Danmörku, Noregi og Bandaríkjunum
(og önnur lönd eru reyndar ekki mjög
fjarri).
í stuttu máli má draga af þessu þrjár
ályktanir um samhengi hagvaxtarog ann-
arra hagstærða eftir að dró úr verðbólgu
hér á landi:
§ Samhengi hagsveiflna og kaupmáttar
hefur minnkað frá því sem áður var á
íslandi. Það er nú svipað og í öðrum
löndum.
§ Samhengi hagsveiflnaog atvinnuleysis
er lítið hér á landi. Atvinnuleysi sveifl-
ast enn sem komið er mun minna en
gerist annars staðar á Vesturlöndum.
§ Samhengi hagsveiflna og fjölda starfa
er sambærilegt við það sem var áður en
verðbólgaminnkaði.Þaðerekki ósvip-
að því sem gerist i öðrum löndum.
Sveigjanleiki í þenslu
Af því sem hér hefur komið fram
virðist mega draga þá ályktun að
ljöldi starfa geti breyst töluvert hér á
landi án þess að það komi fram í sveiflum
í atvinnuleysi. Margt stuðlar að þessu.
Atvinnuleysisbætur eru lágar. Þær eru
ekki tengdar fyrri launum, heldur fá all-
ir atvinnuleysingjar sörnu fjárhæð. Þær
freistaþvíeinkum láglaunafólks. Þeirsem
eru á hærri launum hverfa margir al veg út
afvinnumarkaði þegar þeir missa vinnuna
(og halda til dæmis í nám) og skrá sig
ekki atvinnulausa. Þegar umsvif aukast
á vinnumarkaði fer síðan út á hann fólk
sem ekki hefúrtalið sig atvinnulaust áður.
Á þensluárunum 1997-2000jókst einkum
atvinnuþátttaka ungs fólks. Sérstaklega
margar ungar konur hófu störf á þessum
árum. Þetta var fólk sem hefði að öllum
líkindum ella gengið í skóla. Líklega var
nokkuð um það að ungmenni frestuðu
námi á þessum tíma, meðan búist var
við mestu uppgripunum á vinnumarkaði.
N úna verður líklega ekki sótt öllu rneira í
hóp þeirra sem ekki eru á vinnumarkaði.
Atvinnuþátttaka ermjögmikil hérálandi
(Framhald á síðu 4)
Sigurður Jóhannesson
hagfræðingur
3