Alþýðublaðið - 16.06.1976, Page 9

Alþýðublaðið - 16.06.1976, Page 9
alþyóu- blaöíó Miðvikudagur 16. júní 1976 VETTVAIMGUR 9 >jálfstæður einstaklingur einkaeign foreldranna iSDónuR HRL. ao Ira- n i • á tá, ild- 3VÍ. is- IS. ugi nni i á nni jm ipp tiö- :6is iða aö gs- ild- issi ’rir úr, aö niö viö jrfi nd- viö .. A inir af á 'or- le). iae ng- þjóöfélagiö veröur stundum aö hefta frelsi barna til þess aö þau getihlotiö fræöslu eöa til aö koma I veg fyrir, aö þau skaöi sig. Þaöerafturá móti ákaflega þýöingarmikiö, aö slik höft séu sanngjörn. Þarf þvi aö vega og landi, þar sem konungurinn tók aö sér hlutverk verndara allra barna. Taliö var aö á honum hvildi skylda til aö hafa eftirlit meö velferö barna i riki sinu, barna, sem vegna veikleika sfiis gætu veriö misnotuö, vanrækt eöa yfirgefin af foreldrum sin- um. Þegar þannig stóö á, gat konungurinn látiö máliö til sin taka og séö baminu fyrir um- önnun og vemd. Grundvallar- sjónarmiöiö, var aö hagsmunir rikisins og velferö barnsins falli saman. Þess vegna var litiö svo á, aö rfkiö mundi vinna af sam- viskusemi i þágu barnsins og ala þaö vel upp. Þessari kenningu um hiö góö- viljaöa vald rikisins gagnvart börnum er aö ýmsu leyti áfátt. Þeir aöilar, sem sérstaklega bera mál barna fyrir brjósti, og hafa komist aö þeirri niöur stööu, aö þaö veröi aö veita börnum þau réttindi sem þau eiga kröfu til samkvæmt stjórn- arskránni. Aö visu veröur slfk viöurkenning á stjórnarskrár- legum réttindum barna aö vera meö sérstökum hætti. Þaö er vegna þess, aö börn eru enn aö læra og hafa ekki enn öölast fullan þroska. Þess vegna geta vissar takmarkanir á réttindum þeirra átt fullan rétt á sér, og ætti ekki aö lita á slikar tak- markanir sem brot á réttindum þeirra. meta, hvaöa stjórnarskrár- réttindi eru þess eölis, aö barniö geti sjálft notfært sér þau og hvaöa réttindi eru þess eölis aö fá veröi aöra til aö beita þeim i þágu barnsins. Kenningin um rétt foreldris til forræöis barns felur i sér, aö sérhvert kynforeldri eigi rétt á forræöi barns sins nema sannaö sé aö foreldriö sé óhæft til aö annast barniö. Margir hafa haldiö þvi fram, aö þessi réttur hvili á siöferöilegum grundvelli og náttúrulegu sambandi for- eldris og barns. Ef forsaga þessarar kenningar er athuguö nánar, kemur i ljós, aö i upphafi kunna fjárhagsástæöur aö hafa legiö henni aö baki, þótt siö- feröilegar ástæöur hafi lika haft sitt aö segja. A timum léns- skipulagsins gekk forræöis- rétturinn, sem haföi viöskipta- gildi, kaupum og sölum. Barn haföi fyrst og fremst fjárhags- gildi fyrir fööur sinn. A þessum tima var þvi forræöisrétturinn I raun og veru eignaréttur. Þegar timar liöu var meiri áhersla lögö á velferö barnsins. Móöirin fékk forræöiö ásamt fööurnum, og miklu meiri áhersla var lögö á persónulega velferö barnsins en fjárhagsatriöin. Kynfor- eldrarnir voru vegna sambands sins viö barniö taldir þeir aöilar sem hæfastir væru til aö annast þarfir þess. En jafnframt hefur rikiö taliö sig geta gripiö inn i sem verndara barna, þegar þaö áleit slika ihlutun nauösynlega. Lagavernd barna áður fyrr Allt fram á 20. öld kom fram i löggjöf takmarkaöur áhugi á þvi hvernig foreldrar færu meö börn sin og hin eina lagavernd, sem börn höföu gegn mis- þyrmingu foreldranna, var i refsilöggjöfinni. Samkvæmt Norsku lögum 16978 var börnum aftur á móti refeaö meö arfs- missi og þrælkunarvinnu ef þau töluöu ótilhlýöilega til foreldra sinna eöa bölvuöu þeim. Ef börn réöust á foreldra sina áttu þau dauöarefsingu á hættu. Þaö er ekki lengra siöan en 1836 aö aö hæstiréttur Noregs sæmdi 2 börn I llfstiöar.rælkunarvinnu fyrir aö tala ótilhlýöilega viö móöur sfna. 1 tilskipun um hús- aga 3. júni 1746, 8. grþ, er for- eldrum heimilað aö leggja hendur á börn sin og refea þeim meö hris og I D.L. 6-5-6 er hjón- um heimilaö aö refsa börnum slnum fyrir óhlýðni. Aftur á móti var tekiö ákaflega léttilega á því, aö foreldrar misþyrmdu börnum sinum. Fljótlega f ór þó þjóöfélagiö a ö viöurkenna i auknum mæli þörf- ina á þvi aö gripa inn 1, þegar um var aö ræöa misnotkun eöa vanrækslu á börnum. Aöalihlut- un rikisins i málefni fjölskyld- unnar hefur einmitt veriö á sviöi sambandsins milli foreldra og barna. Frá lagalegu sjónarmiöi er þetta samband liklega ótryggast af öllum fjölskyldu- samböndum. Ekkert lagaúrræöi er nú fyrir hendi fyrir rikis- valdiö tU þess aö binda enda á samband hjóna gegn vilja þeirra. En samband foreldraog. barna getur oröiö fyrir beinni eða óbeinni ihlutun rikisins. Til- hneiging hefur verið til aö lita góölátlega á ihlutun rikisins og reynt aö draga úr áhrifum hennar, sem annars kynni aö vera álitin hrein árás á friöhelgi heimilisins. Umfang foreldravalds 1 Islenskum lögum er hugtak- iö foreldravald skýrgreint þann ig aö þaö sé lögráö yfir persónu- högum barns sem er ósjálf ráöa sakir æsku. Auk þeirra réttinda og skyldna, sem leiöir af venjulegum lögráöum, fylgja foreldravaldi réttindi og skyldur sifjaréttarlegs eölis, og ber þar mest á skyldu foreldra til aö annast framfærslu og uppeldi barnsins. Samkvæmt þessu fel- ur þvi foreldravald I sér almenn ráö á persónuhögum barns. Hin almenna skoöun er sú, aö foreldravald nái til allra þátta I lifi barnsins nema öðru visi sé fyrir mælt I lögum eöa af stjórn- völdum. Sem dæmi um þetta hefiöbundna foreldravald er réttur til forræöis, rétt ur til aö gefa barni nafn, rétt ur til aö ráða trúarbrögðum barns og menntun þess og réttur til aö aga barniö. Eins og aö framan segir felst ekki aö- eins i foreldravaldinu réttur til handa foreldrum. A þeim hvila lika skyldur gagnvart börnun- um. Framfærsluskyldan, sem er ein helsta foreldraskyldan felur þaö i sér m.a. aö for eldrar hafa vald til aö ákveöa hvar barnið skuli búa, hvaö þaö boifii og hvernig þaö klæðist. Skyldan til aö búa barni heppi legt siöferöilegt uppeldi felur likasttil i sér vald til aö ritskoöa bækur og ákveöa hvaöa bió- myndir barnið megi sjá. Til aö tryggja réttindi barna þarf að byrja á þvi að styrkja hæfni foreldranna og þau félagslegu úrræöi, sem gera barninu þaö mögulegt aö þrosk- ast innan sins eigin heimilis. Þaö er heppilegasta umhverfiö fyrir barniö til aö vaxa upp og þroskast, svo aö þaö veröi meö timanum fullþroska einstak- lingur til gagns fyrir þjóö- félagiö. Helstu hagsmunasvið barna. Sérstakur tals- maður fyrir börn. Ahugi á barnaréttindum hef ur aö mestu oröið til vegna þeirra vandamála, sem oft koma upp þegar ákvarða þarf forræði bama vegna skilnaðar foreldranna, vegna afbrota barna og unglinga, vanrækslu á börnum, svo og vegna vanda- mála óskilgetinna barna. Þaö er einkum til aö leysa þessi vanda- mál, sem reynt hefur verið að móta ákveöna stefnu. Ef til vill getum viö best séö, hve langt viö erum komin i þvi aö viöurkenna barnaréttindi og hve langt viö eigum i land, með þvi aö telja upp helstu atriöi, sem enn á eftir aö bæta úr þeim sviöum velferöarmála barna, sem við höfum lengst haft áhuga á. Séfyrstlitið á ættleiðingusést á starfsemi barnaverndar- nefiida og annarra yfirvalda að nokkuö er á reiki, hvort hags- inunir foreldrisins eöa barnsins eru taldir mestu skipta, og hvað taliö er barni fyrir bestu. Ef þaö væri öruggt, aö þörfum og rétt- indum barnsins væri best borgið meö þvi að viröa rétt kynfor- eldrisins, væri vandamálið litið. Þegar barni er komiö i fóstur getur það veriö afar áhættu- samt fyrir barnið. Oft á fóstur aðeins aö standa stuttan tima en reyndin veröur oft önnur. Stundum dveljast börn lengi á fósturheimilum. Þau flytjast oft milli fósturheimila, þannig að ekkert tilfinningasamband myndast milli barnsins og fulloröinna og ekki er unniö að þvi að viðhalda sambandi barnsins og kynforeldra. Það verður þvi á kostnaö barns ins, ef biöa á eftir ákvörðunum foreldra i hið óendanlega, foreldra, sem annaðhvort geta ekki eða vilja ekki taka viö foreldrahlutverki sinu. Spurningin sem hvorki barnaverndaryfirvöld né dóm- stólar hafa ’getað svarað, er- þessi: Eftir hvaða mælikvarða á að ákvarða að nú sé búið að reyna nægilega mikið, og að nú eigi barnið rétt á endanlegu heimili? Forræði og umgengnisréttur snerta sérstaklega börn skilinna foreldra. Helsta vandamálið i forræöismálum, þegar báöir foreldrar eru jafnhæfir, er að réttur foreldranna til að fá for- ræðið á aö vera jafn. Hann er þaðlagalega séð enekkii reynd, þvi að langalgengast er hér, að móðir fái forræði barna. Meira vandamáler aðkveða áum það, hvað barni er fyrir bestu, þegar um er aö ræða þriöja aðila, ætt- ingja, barnaverndarnefnd eða einhvern annan, sem i raun fer meö forræðið. Þegar foreldrar koma sér saman um forræði barna er engin trygging fyrir þvi, aö samkomulagið sé börn- unum fyrir bestu. Og i engum þessara mála er nokkur trygg ing fyrir þvi, að réttindi barns- inssitji i fyrirrúmi. Það er tek- inn sem sjálfsagður hlutur, að með þvi að sjá fyrir þörfum barnsins, séu réttindi þess jafn- framt tryggð. Réttindi barnsins veröa aöeins tryggö meö nýju viðhorfi aö þvi er snertir laga- lega áhættu þess við málsmeð- ferðina og með þvi, að barnið hafi sérstakan lögfræöing, sem talar máli þess. Nú hefur álit barnsins á þvi hjá hverjum það vilji vera, litiö aö segja: það er aöeinseittaf þeim atriðum, sem skoðuð eru, ef nokkurt tillit er þá tekið til þess. Ef barn er aðili að einkamáli, verður að skipa þvi talsmann. Barnið ætti miklu fremur að fá skipaðan talsmann i máli, þar sem verið er að ákvarða dvalar- staö þess og i raun alla framtið þess. Þvi á, að minu áliti aö skipa barni talsmann i forræðismál- um. Foreldrarnir og aðrir þeir aðilar, sem um forræðið deila, hafa sina lögfræðinga, og engan veginn er vist, aö hagsmunir falli hér saman. 1 mjög mörgum tilvikum, sem snerta velferð og frelsi barna, er þess ekki krafist, að málið sé ákvarðaö af dómstólum eða aö börn njóti lögfræðiaðstoðar.

x

Alþýðublaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.