Vísir - 11.05.1971, Blaðsíða 8

j
VÍSIR. Þriðjudagur 11. mai 1971.
VISIR
Otgefandi: Reykjaprenr dt.
ÞramJrvæmdastjóri: Sveino R EyjóKsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjðri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjómarfulltrúi: Vaidimar H. Jöhannesson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Bröttugötu 3b Slmar 15610 11660
Afgreiösla ■ Bröttugðtu 3b Simi 11660
Ritstjórn: Laugavegi 178 Slml 11660 (5 ilnur)
Áskriftargjald kr. 195.00 ð mðnuði tnnanlands
I lausasölu kr. 12.00 elntakið
Prentsmiðia Vtsis — Edda hl.
Höldum bákninu í skefjum
þjónusta ríkisvaldsins við borgarana hefur aukizt
mjög verulega á undanförnum áratug, einkum á sviði
félagsmála og fræðslumála. Ef tekið er tillit til verð-
bólgunnar og reiknað í raunverulegum verðmætum,
hafa útgjöld til félagsmála aukizt um 360% og til
fræðslu- og menningarmála um 160% á rúmum áratug.
Þessar tölur eru tímanna tákn. Þær sýna, hve mikil
áherzla er lögð á félagslegt öryggi og uppbyggingu
þekkingar hér á landi. Enda munu víst flestir aðrir en
forustumenn stjórnarandstöðunnar viðurkenna að
undanfarinn áratugur hefur verið einstakt framfara-
skeið á þessum sviðum.
Varla er unnt að tala um, að í þessum tölum felist
mikil útþensla á ríkisbákninu. Auðvitað er sífellt ver-
ið að ráða fleiri kennara og launa þá betur. Og auð-
vitað sjá tryggingarnar og heilsugæzlan æ betur um
þarfir fólks. En í þessu felst aukin þjónusta út á við
og ekki aukin skriffinnska í miðstöðvum ríkisbákns-
ins.
Það kemur líka í ljós af öðrum tölum, að ríkisbákn-
ið hefur ekki þanizt út á kostnað annarra þátta þjóð-
bi' lífsins á undanfömum áratug. Sú var hj,ns^|^’|;aúB-
inááratugnum 1950—1960. Þá hækkaði hlutfali rífeis-
útgjalda af þjóðarframleiðslu úr 13,2% í 18,9%. En
áratuginn 1960—1970 stóð þetta hlutfall í stað, og árið
1970 var hlutfallið 19,1%.
Þeirri ríkisstjórn, sem verið hefur við völd á undan-
fömum áratugi, hefur því tekizt að stöðva þá út-
þenslu ríkisbáknsins, sem varð svo greinilega vart á
áratugnum á undan. Og þrátt fyrir þessa stöðvun hef-
ur tekizt að auka þjónustu ríkisins við borgarana
miklu hraðar en áður em dæmi um.
Þetta þýðir raunar, að fé ríkisins hlýtnr að nýtast
mun betur en áður. Vaxandi hluti af því fer beint í
þjónustuna við borgarana og minnkandi hluti fer í
rekstur Sjáifs r.'!:isbák^<??ns. ÞpUþ áreiðanlega eitt
af því, sem núverandi ríkisstjóm mun í framtíðinni
fá mest lof fyrir.
í væntanlegum kosningum er mikilvægt, að allir,
sem skilning hafa á þessu, noti atkvæði sitt til að
tryggja, að áfram fari saman bætt þjónusta og aukið
aðhald í ríkisbákninu og að ekki verði kjömir til valda
menn, sem vitað er, að munu þenja ríkisbáknið út yfir
öll skynsamleg takmörk, setja á fót ótal stofnanir og
ráð og gera tilraun til að láta báknið hafa heildar-
stjórn á öllu atvinnulífinu.
í yfirlýsingu landsfundar sjálfstæðismanna segir:
„Keppa ber að því að dreifa valdinu í þjóðfélaginu, en
dreifing valdsins miðar að því, að borgaramir sjálfir
hafi sem mest bein áhrif á þær ákvarðanir sem skipta
þá máli. Því þarf að koma í veg fyrir vöxt ópersónu-
legs ríkisbákns og vinna gegn ofstjórn hins opinbera.
Halda þarf markvisst áfram skipulegri heildarendur-
skoðun á ríkisrekstrinum með spamað og hagsýni
„Gjaldeyrisviðskiptum hætt þegar í stað“, var skrifað á töfluna í Frankfurt fyrir helgL
SPÁKAUPMENN ERU
ORÐNIR AUÐUGRI
— hver fjármálakreppan hefur elt aðra undanfarin ár
|
Hver kreppan hefur elt
aðra í gjaldeyrismálum
heimsins undanfarin
fjögur ár. Kreppan, sem
nú stendur, er sú fimmta
í alþjóðlegum fjármálum
síðan 1967.
Það var árið 1967 í nóv-
ember, sem Bretar felldu
gengi pundsins um 14,3
prós^nt eftir langa bar-
ínu óbreyttu. Þremur
dögum síðar höfðu 15
önnur lönd, þeirra á með
al ísland, fellt gengi
gjaldmiðla sinna.
Töpuðu Þjóðverjar
stríðinu?
Verölag á gulli rauk upp í
marz 1968 vegna vantrausts
manna á verðgildi peningaseðla.
Þá komu fulltrúar seðlabanka
margra ríkja saman til skyndi
fundar í Washington til að leita
úrræða. Þar var sett svokallað
„tveggja þrepa kerfi“ fyrir gull
ið. Sjö helztu seölabankar á
Vesturlöndum skuldbundu sig
til að halda sig við hið opin-
bera gullverð í skiptum sín í
milli en verzla ekki með gull
á frjálsum markaði. Gullverðið
var 35 Bandaríkiadalir á únsu.
Næsta kreppan skall á í ágúst
1969, þegar Frakkar urðu að
fella gengi frankans um 11,11
prósent. Þetta dugði ekki til
þess, að jafnvægi feng:st. Mikl-
ar deilur urðu um, hvaða
leið skyldi fara. Þremur mánuð-
um síðan hækkuðu Vestur-Þjóð
verjar gengi marksins um 9,29
prósent. Þá kom -áþreifanlega
í ljós, að Þýzkaland. sem hafði
„tapað stríðinu" hafði náð þeim
árangri að markið var orðið
einhver traustasti gjaldmiðill
heimsins.
Gengi dollars ekki
fellt
Þá eins og nú var Bandaríkja
dollar illa staddur. Bandarísk
stjórnvöld hafa alla tíö staðið
fast á því að gengi dollarans
( miðað við gull skuli ekki fellt.
Þetta gengi var ákveðið árið
1934.
John Connally fjármálaráð-
herra Bandaríkjanna sagði í síð-
ustu viku, að bandaríska stjóm-
in ætlaði heldur ekki að vfkja
frá þessari reglu í þetta sinn.
Efnahagsástandið hefur verið
með versta móti í Bandaríkjun-
um að undanförnu. Þar hefur
atvinnuleysi verið tiltölulega
mi'kið og verðbólga einhver hin
mesta um margra ára skeiö.
Jafnframt hafa Bandaríkin
haft óhagstæðan jöfnuö gagn-
vart útlöndum. Margir forystu-
menn hafa mælt fyrir innflutn-
ingshömlum. Vextir hafa veriö
tiltölulégá lágir. Fjármagn hefur
streymt úr landi.
Núverandi fjátmálakreppa
hófst á mánudag fyrir viku, eft-
ir að sérfræðingar í Vestur-
Þýzkalandi höfðu lagt til, að
gengi marksins yrði gefið frjálst
gagnvart dollara, það yrði látið
,,fljóta“, til þess að hamla á
móti flóði dollara til Vestur-
Þýzkalands.
Þá komu spákaupmenn til
sögunnar. Þeir sáu sér gróðaveg
ef farið yrði að tillögum sérfræö
inganna. Spákaupmennirnir
tóku að kaupa vestur-þýzk
mörk í ríkum mæli fyrir dollara.
Ef gengi marksins yrði frjálst,
sáu braskarar að það mundi
haekka miðað við dollar og
mörkin, sem þeir hefðu keypt,
yrðu verömætari í dollurum en
þau áður voru. Þegar gengi
marksins hefði varanlega hækk
að, gætu spákaupmenn, ef vildu,
aftur skipt þeim fyrir dollara,
og bá feng'uÞeir fleiri doliara en
áður, væru sem sé orðnir auð-
ugri. Þgtta hefur nú rætzt, Soá
kaupmenn, sem höfðu skipt stór
um fúlgum, eru nú auðugri
menn en þeir voru fyrir viku.
Þega>- spákaupmenn komu til
sömmnar. varð fyrsta svar vest-
ur-býzka seðlabankans að kaupa
einn milljarð dollara. Með því
átti að halda genginu ó*breyttu.
Seðlabankinn ætlaði, eins og
áður í slíkum kreppum, að
kauna nægilegt magn dollara
til þess að mæta sölu spákaup-
manna á þeim. Þrýstingurinn
var hins vegar miklu meiri en
svo, að þet'ta nægði.
Hætta á verðbólgu
Seðlabankinn hætti þá þessu
hjálparstarfi við dollarann.
Þegar spákaupmenn létu ó-
grynni af dollurum fyrir mörk,
jókst gífurlega magn marka i
umiferð. Þetta aukna magn, sem
kom í umferð í Vestur-Þýzka-
landi, leiðir til verðbólgu þar í
landi. Stjómvöld telja sig ekki
geta tekið á sig þessa verð-
bólgu.
Til þess að komast hjá þess-
um verðbólguvandræðum stöðv-
aði vestur-þýzka stjómin doll-
araviðskiptin, allir gjaldeyris-
markaðir lokuðu til mánudags.
Þeir opnuðu aftur í gær þegar
gengi marksins hafði verið gef-
ið frjálst eftir nokkurt þóf við
stjórnvöld annarra ri'kja Efna-
hagsbandalagsins. Þannig gátu
spákáúpmenn f gær farið hð
hirða ‘gróða sinn, þegar markið
hækkaði.
Ýmsir aðrir seölabankar í
Vestur-Evrópu hættu einnig
dollarakaupum fyrir helgina. J
Bretlandi og Frakklandi voru
dollarar hins vegar keyptir
áfram.
Þýðir gengishækkun
marks
Vestur-þýzka stjórnin hélt
skyndifund á föstudag til að á-
kveða stefnu sína fyrir fund
ráðherra EBE í Brussel á laug-
ardag. Schiller efnahagsmálaráð
herra mælti með því, að gengi
marksins yrði látið fljóta. Þessi
stefna varð ofan á í þýzku
stjórninni. Vestur-þýzka stjórn-
in var tilbúin að gera einhliða
ráðstafanir, ef þyrfti.
Fljótandi frjálst gengi á mark
inu hlaut í rauninni aö þýða
gengishækkun þess. Svipað varð
uppi á teningnum árið 1969. Áð-
ur en gengi marksins var hækk-
aö í það sinn, var það látið
fljóta í fjórar vikur.
Á fundi EBE-manna mætti
tillaga Þjóðverja andspyrnu
Virtist henni í fyrstu hafa ver-
ið hafnað, en svo fór á sunnu-
das. að á hana var fallizt.
Strax á eftir var ákveðið, að
markið skyldi fljóta.
Aðrir gjaldmiðlar í Vestur-
Evrópu höfðu sumir hverjir
bætt stöðu sína ásamt þýzka
markinu. Þetta átti við um
svissneskan franka, belgískan
franka austurrískan schilllng,
hollenzkt gyllini og ftalska líru.
Því vom í gær og fyrradag
gerðar samsvarandi ráðstafanir
um þessa gjaldmiðla og mark:-y
Gengi svissneska frankans og
austurríska schillingsins var
hækkað og hollenzk gyllini lát-
in fljóta.
i