Vísir - 06.11.1972, Blaðsíða 6

6
Vísir. Mánudagur 6. nóvember 1972
vísir
Otgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Hverfisgötu 32. Simar 11660 86611
Afgreiösla: Hverfisgötu 32. Simi 86611
Ritstjórn: Siðumúla 14. Simi 86611 (5 linur)
Askriftargjald kr. 225 á mánuöi innanlands
i lausasölu kr. 15.00 eintakið.
Blaðaprent hf.
Hrollvekfan
Talsmenn rikisstjórnarinnar hafa tiðum, henni
til afsökunar, vitnað i orð þau sem Ólafur
Björnsson prófessor lét á sinum tima falla um
hrollvekjuna, sem i vændum væri. Orð hans hafa
þó, að sjálfsögðu oft verið rangfærð mjög og mis-
túlkuð, en nú upp á siðkastið er stjórnarliðið farið
að hampa þeim miklu minna en áður.
Reynslan hefur sannað, að fyrsta hrollvekjan
var sú að flokkar þeir, sem nú standa að rikis-
stjórn, skyldu ná meirihlutavaldi á Alþingi til
þess að mynda hana. Eftir aðeins fimmtán
mánaða valdatið hennar er efnahagsmálum
þjóðarinnar svo komið, að ekki er of djúpt tekið
i árinni, þótt nú sé látið svo um mælt, að hugsunin
um framtiðina og þær aðgerðir stjórnvalda i
efnahagsmálum, sem óhjákvæmiiega hljóta að
vera i vændum, veki hjá mönnum hroll og kviða.
Rikisstjórnin lætur talsmenn sina og málgögn
stöðugt hamra á þvi, að það sem er, sé ,,arfur”
frá viðreisnarstjórninni. Þessi fjarstæða hefur
margsinnis verið rekin ofan i þá, sem halda henni
fram, og ætti þvi að reynast rikisstjórninni
gagnslitil til þess að afsaka ráðleysi sitt og mis-
tök. Skýrslur þær, sem nú eru fyrir hendi um
þróun efnahagsmálanna á áratugnum 1960-1070,
sýna að það timabil varð mesta framfaraskeið i
sögu þjóðarinnar á þessari öld, þrátt fyrir þau
stórkostlegu áföll, sem yfir efnahagslifið dundu
á siðari hluta áratugsins.
Fyrri rikisstjórn tókst, með stefnufestu og vit-
urlegum viðbrögðum að sigrast á þeim erfið-
leikum, sem aflabrestur og gifurlegt verðfall á
mikilvægustu útflutningsvörum þjóðarinnar olli.
Og þegar núverandi stjórn tók við var efnahags-
lifið komið á réttan kjöl aftur og það svo, að engin
rikisstjórn á Islandi hefur setzt að völdum við
betri aðstæður.
En hvernig er nú umhorfs i islenzku atvinnu-
lifi? Helztu atvinnuvegir landsmanna eru reknir
með tapi: Bátaflotanum er haldið úti með
styrkgreiðslum úr hans eigin varasjóði, sem átti
að nota til að mæta hugsanlegum verðlækkunum
siðar. Allir vita hvernig komið er fyrir frysti-
húsunum. Þau fá lika styrk úr fyrrnefndum sjóði,
sem engan veginn nægir þeim til frambúðar. Hjá
togaraflotanum er svo ástatt, að við stöðvun hans
liggur. Samningum togarasjómanna hefur verið
sagt upp. Sjómenn krefjast hærri launa, en út-
gerðin er svo þrautpind, að hún þolir enga út-
gjaldahækkun.
Vitað er að viðskiptahalli við útlönd verður á
þessu ári milli fjögur og fimm þúsund milljónir
króna, eða svipað og i fyrra. Enginn veit enn til
fulls hvað rikisstjórnin ætlar að gera, og hún
sjálf liklega ekki heldur. En þær ráðstafanir
hennar, sem þegar hafa verið boðaðar, hljóta að
hafa i för með sér mikla skerðingu lifskjara allra
launþega i landinu, svo sem skerta visitölu og
hækkun óbeinna skatta.
Biðin er löng
í bandalagsríki
íslendinga
íslendingar eru i banda-
lagi viö Protúgali. Þessir
bandamenn okkar í NATO
lifðu i fjóra tugi ára undir
einræði Salazars. Þing
þeírra var brúðuleikhús.
Kjör þeirra voru einhver
hin aumustu. Við völdum
tók maður, sem lýsti áhuga
sinum á lýðfrelsi og umbót-
um.
Eftirmaður Salazars, Marcello
Caetano, hefur verið við völd i
fjögur ár. Þing Portúgala er
brúðuleikhús. Kjör þeirra eru hin
aumustu. Lýðfrelsi fótum troðið.
Portúgalska stjórnin heyr
nýlendustrið i Afriku og veitir til
þess miklum hluta tekna. Fólkið i
landinu sér ekki muninn á gamla
einræðisherranum og eftirmanni
hans.
Caetano safnaði i upphafi i
stjórn sina tæknimönnum, sem
virtust að minnsta kosti hafa
áhuga á efnahagslegum framför-
um, þó ekki lýðfrelsi. En þeim
hefur verið vikið úr stjórninni eða
þeir látið af störfum vegna von-
hrigða.
Margir höfðu lifað i voninni um
timann að Salazar, eins og marg-
irSpánverjar binda vonir við frá-
fall Francos. Eftirmaðurinn i
Portúgal vildi kannski einhverju
breyta, er hann tók við. Að
minnsta kosti var viða komið
á fót nefndum og vöngum velt yfir
hugsanlegum framförum.
Kannski var það allt hið rótgróna
valdakerfi þjóðfélagsins, eftir
fjóra áratugi og reyndar aldir,
sem ekki varð um þokað, svo að
Caetano tók þann kost að sofna á
umbótunum. Kannski var
Caetano einungis að friða lýðinn,
meðan hann kæmi betur undir sig
fótum.
,,Lengi getur
vont versnað".
Nokkrar umbætur voru reynd-
ar á stjórnarskránni i fyrra, en
mjög af skornum skammti, auk
þess sem rikisstjórnin stöðvaði
margt af þvi með reglugerðum,
sem oft voru strangari en var i tð
Salazars. Til dæmis var blásið i
lúðra og boðað, að prentfrelsi
skyldi i lög leitt, að minnsta kosti
á pappir i stjórnarráðinu. Þær
vonir, sem vöknuðu við þetta,
voru drepnar með tilskipan
stjórnarinnar um, að ritskoða
skyldi allt prentað efni um stjórn-
mál, efnahagsmál og þjóðfélags
mál, sem út kæmi i landinu, þar
meðtaldar bækur allar. Þetta
voru mun meiri einræðislög en
giltu i stjórnartið Salazars, þótt
útkoman sé hin sama: ekkert
prentfrelsi.
Stjórn Caetanos herti einnig
bann við félagastofnun, sem var
nær algert fyrir.
Nýju lögin banna menningar-
félög, lögreglan leysti upp nær öll
félög stúdenta, og lamaði starf-
semi verkalýðsfélaganna, sem þó
höfðu aldrei verið leyfð nema sem
þáttur i valdakerfi stjórnarinnar.
En jafnvel forystumenn verka-
lýðsfélaga, sem koma þar að
áhrifum fyrir miskunn stjórnar-
innar, kunna að „gleyma sér” og
verða með uppsteyt, þegar
harðnar. Þvi var nú gengið ein-
arðlega fram i handtökum og
brottrekstri þeirra trúnaðar-
manna verkafólks, sem höfðu
verið með eitthvert andóf.
Herinn mátaði
forsætisráðherrann.
Caetano forsætisráðherra átti
færi á að tryggja völd sin i fyrra,
þegar kjörtimabil forseta lands-
ins rann út, en stjórnmálakerfi
einræðisins i Portúgal setur
kosningar á svið reglulega eins og
gerist annars staðar, svo sem
austan „tjalds”. Gamalménni,
Américo Thomas, hafði verið for-
seti siðan 1958. Hann var hand-
genginn Salazar, svo að auðvelt
Eftirmaöur einræöisherrans varð þræll
forsætisráðherra.
.kerfisins” — Caetano
Andlit látna einræðisherrans,
Salazars, er á öllum hlutum.
Illlllllllll
llffl
Umsjón:
Haukur Helgason
var að framfylgja þeim þætti
kerfisins, að forseti skyldi að
nafninu til geta valdið forsætis-
ráðherra og með þvi rikisstjórn
að eigin geðþótta. Forseti hefur
einnig i lögum vald til að reka for-
sætisráðherra að vild sinni. Þetta
kúnstverk stjórnarskrárinnar, að
einræðisherrann Salazar hafði
undirmann sinn i forsetastóli og
þvi i lagalegu tilliti „yfir sér”, fór
nú að skipta máli, þvi að yrði
Catano forseti, ætti honum frem-
ur að takast að ýta fram einhverj-
um umbótum. Margir álitu, að
hann vildi i reynd umbætur en
hann væri viljalaust verkfæri
kerfisins, meðan kerfið gæti not-
að einn sinna manna i forseta-
embætti til að ógna og jafnvel
reka færsætisráðherra, sem ekki
dansaði eftir pipunni.
Umbótamenn reyndu að fá
Ceatano til að bjóða sig fram til
forseta, eftir að Thomas gamla
flotaforingja hefði verið ráðlagt
að hvila sig. Catano lét i ljós
áhuga á þessu, en fulltrúar hers-
ins birtust hópum saman og sögð-
ust eiga forsetaembættið, ef
gamli forsetinn hætti, og skir-
skotuðu til þess, sem þeir kölluðu
„hefð”, að forsetinn væri fulltrúi
hersins.
Meðal þeirra, sem nú sóttust
eftir embættinu, voru þrir yfir-
menn i nýlenduher Portúgala i
Afrikulöndum þeirra, Angólu,
Mosambik og Gineu.
Caetano kaus þvi að stuðla að
þvi, að gamli flotaforinginn
Thomas sæti áfram i forsetastóli.
Við það voru sprengjutilræði
gerð. Andstæðingum einræðis
valdhafanna þótti vonir þverra.
Stjórnin svaraði i sömu mynt,
með ofbeldi.
Lögregla og dómarar fengu
aukin völd. Grunaða menn má
handtaka og halda i fangelsi að
vild án opinbers dóms.
Þetta var einmitt venja
Salazars.
Caetano-stjórnin afnam full-
komlega réttindi slikra fanga til
að hafa aðstoð lögfræðinga.
Þannig er allt samt við sig i
bandalagsriki Islands
Vonir lýðræðissinna, sem mikið
voru bundnar þvi, að Portúgal
hlýtur að „opnast” með vaxandi
samstarfi við aðrar þjóðir i efna-
hagsmálum, að Portúgalir hljóta
að kynnast aðstæðum annars
staöar i vaxandi mæli, urðu að
engu. Fáfræði og fátækt al-
mennings er nægileg trygging
kerfisins, en hún hlýtur að ónýt-
ast. Kerfið i Portúgal getur ekki
staðizt til eilifðarnóns.
En biðin er löng.