Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1945, Blaðsíða 14

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
:<10
ferðum sínum og rannsóknum. Eng-
inn vafi er á því. að heilsubrestm*
hefir mjög dregið úr ferðalögum
•lóiiasar, og hefir hann sýnilega þol-
;ið illa volk það og vosbiið, sem.
iylgdu ferðalögum í þá daga. Þá
voru fararefni hans jafnan af skorn
um skamti, og litbúnaður því lak-
ari en ella mundi Þegar á alt þetta
er litið, gegnir það furðu, hversu
víða hann fór, og hve margt hann
fjekk kannað. Að lokinni síðustu
ferðinni, um Austurland 1R42,
sigldi Jónas til Hafnar, og dvaldist
hann í Danmörku þau ár, sem hann
átti ólifað.
íslands lýsingin.
ÁRIÐ 1831 hafði Bjöm Gunn-
laugsson byrjað landmælingar á ís^
landi með styrk frá Bókmentaf jelag
inu. Sóttist það starf vonum betur,
enda varð árangur þess hinn á-
gætasti, sem kunnugt er. Jónasi
mun hafa verið það fyllilega ljóst,
a<' nauðsyn væri á því, að;
. > uppdrætti Björns yrði sam-
in o.g gefin út fullkomin lýsing
J; ...... Bar hann fram tillögu þess
efnis á Bókmentafjelags fundi 25.
ágúst 1838. Skyldi kjósa nefnd^til
að „safna öllum fáanlegum skýrsl-
um, fornum og nýjum, er lýsi ís-
landi eður einstökum hjeröðum
þess, og undirbúa til prentunar nýja
og nákvæma lýsingu á Islandi, er
síðan verði prentuð útaf fyrir sig
á fjelagsins kostnað“. Tillaga þessi
í.jekk góðan byr og var hún sam-
þykt og Jónas valinn ásamt fjórum
mönnum öðrum í nefndina, og jafn-
framt var honum á hendur falið að
rita landslýsinguna, en Jón Sigurðs-
son skyldi semja þjóðarlýsinguna.
Hjer var mikið í ráðist, því að sú
mun hafa verið ætlun Jónasar þeg-
ar í stað, að lýsing þessi yrði í alla
staði vönduð og fullkomin. Lætur
hann hennar getið í umsóknarbrjefi
sínu til rentukammersins, er hann
sótti um ferðastyrkina, og er auð-
sætt, að liann hefir miðað ferðir
sínar mjög við það starf, nð hann
gæti skapað s.jer hoildarsýn yfir
landið alt, og fylt upp í eyður þær,
sem verða kynnu í skýrslur þœr,
er söfnuðust. Og vitanlega þurfti að
semja jarðfræðilýsingu landsins frá
rótum, og það/mun hann hafa talið
höfuðviðfangsefni sitt. Til þess að
fá sein fylstar og nákvæmastar
skýrslur um landið var horfið að
]iví ráði að leita til allra presta og
sýslumanna. og fá þá til að sernja
sókna- og sýslulýsingar. Voru þeim
sendar spurningar í því skyni. —•
Vafalaust hefir Jónas átt mestan
þáttinn í sl>urningum þessum, og
sýna þær ljóslega hversu glögga yf-
irsýn hann hefir þá þegnr haft um
alt verkið. Er þar engu slept, sem
máli skiftir, enda urðu margar sókn
arlýsingarnar ágætar ritgei-ðir. og
hafa þær margan og merkan fróð-
leik að geyma.
Eftir að Jónas hafði lokið ferð-
um á íslandi var Islandslýsingin
,meginviðfangsefni hans. Var hann
þó skamt kominn á leiðis, er hann
;dó, og ekki er nnnað til af þessu
riti en nokkur brot. Hefir hann
sýnilega byrjað á ýmsum köfluni,
Jíkt og til að þreifa fyrir sjer, en
en’gan þeirra samið til fulls. Lengsta
brotið er um vatnsföll í Múlasýslum.
Það er harla nákvæmt. og iná segja,
að hver spræna sje þar talin, og
gegnir furðu, hve læsilegt það er,
jafn mikil upptalning nafna og er
í því. Afi broti þessu má gera sjer
nokkra hugmynd um, hvernig Jó-
nas hefir hugsað sjer Islands lýsing-
una, og hver orðið hefði frágangur
þennar og stærð. Kafli þessi er 31
blaðsíða í Ritum Jónasar og eru
þar taldar um 320 ár, en í íslands
lýsingu Þorvalds Thoroddsens eru
taldar um 60 ár á sama svæði, og
ver hann til þéirra 4 blaðsíðum.
Má af þessu marka hversu miklu
stærri lýsing Jónasar hefði orðið.
Sama má segja um annað brot lýs-
ingarinnar, sem eru eyjar og sker í
Múlaþingi. Er þar taliði hvert sker
og hver hólmi, sem hann hefir feng-
ið sagnir af. Lýsing Vestmannaeyja
er einnig furðu nákvám. Það þart'
ekki að skoða þessi brot lengi, til
]>ess að sjá hvílíkt tjón það var,
að Jónasi skyldi ekki endast ald-
ur til að ljúka við fslands lýsing-
,una, eða að minnsta kosti einhvern
hluta hennar. Þekking hans á land-
inu, vandvirkni og snild í meðferð
máls og frásagnar liefðu hlotið að
gern lýsinguna sígilt rit r íslensk-
um bókmentum. llefði það cigi ver-
ið minst um vert fyrir þá, er síðar
rita um ]>að efni, að hafa fengið
Jónas að læriföður um ineðferð
máls og skilgrciningar hugtaka.
Ritgerðir, dagbækur og
náttúruskoöun.
ÉF VJER ætlum að skapa oss
heildarmynd af náttúrufræðingnuni
Jónasi Hallgrímssyni er það furðu
erfitt viðfangsefni. Rit þau, er
hann hefir eftir sig látið eru lítil
að vöxtum og fæst fullgerð. Megin
þeirra eru dagbækur, skrifaðar á
ferðalögum. Það er annars einkenni-
legt. að á ölluni íerðum sínum
skrifar hann nákvæmar dagbækur
fyrstu daga íerðarinnar og lýsir þá
mörgu, er fyrir augun ber, en1 síð-
an dettur botninn úr dagbókarskriít
unum, og enga þeirra hefir haim
haldið til en<ja, nema síðasta ferða-
sumarið um Austurland. En þess
cr að gæta, að þar ferðaðist hann
um iandshluta, sem minnst yar kanu
aður, og má vera að það hafi hald-
ið honum við efnið. að hann ljet
ekki undan þeirri tilhneigingu ‘aðJ
hætta skriftunum, þótt þreyttur
væri og veikur af vosi og erfiði.
Áður en dagbókanna verður getið
nánar, skal getið iítilsháttar alþýð-
iegra ritgerða, er birtust í Fjölrii-
t boðsbrjefi Fjölnis segja þeir fje-
iagar, að „auðskilin og skemtileg
brot og ágrip ýmislegra vísinda
fengju líklega góðar viðtökur lands-