Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1948, Blaðsíða 5

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
313
um tíma í fyrrgreindri sýslu, Árnesi,
og hjer fyrir lögðum vjer, greindir
Á.vnesingar, almennilega samkomu á
Árhildarmýri á Skeiðum eftir göml-
um landsins vana, — því viljum vjer
með engu móti þessar óvenjur lengur
þoia. hafa njo undir ganga.
Itom (þ. e. sömuleiðis) samtökum
vjer að hafa engan ljensmann, utan
ísktiskan yfir greindu takmarki, Ár-
nesi, og ríða eigi fjölmennari en við
fi.mmta mann, því viljum vjer gjarna
styrkja hann með lög og rjett kon-
ungdómsins vegna, þann sem það má
með lögum hafa og landsins rjetti
viil fylgja. En ef sýslumaður hefir
greinda sýslu, Árnes, þá ríði ekki
fjölmennari en við tíunda mann, sem
bók vottar.
Ttem, ef nokkur uppsteitur byrjast
í vorri sveit, Árnesi, af utansveitar-
mönnum með nokkurn órjett, hvort
sem gjört er við ungum eður göml-
um; ríkum eður fátækum, þá skulu
aliir skyldir eftir að fara þeim, er
vnnhlut gjörðu, og eigi fyrri við
hann skiljast en sá hefir fulla sæmd,
sem fyrir vanvirðingu varð. Kann
svo til að bera, að hefndin verði mein
í eftirförinni en tilverknaðurinn, þá
skulu allir skattbændur jafnmiklu
bítala. En þeir, sem minna eiga,
gjaldi sem hreppstjórar gjöra ráð
fyrir.
ftem skulu tveir menn vera til
kjörnir í hrepp hverjum að skoða og
fyrir að sjá, að þessi vor skipan og
samþykki sje haldin. Og ef til alþingis
þarf að ríða sveitarinnar vegna, þá
skal hver skattbóndi gjalda átta áln-
ir í þingtoll, en þeir fjórar álnir, sem
muina eiga, þeim kost skulu gjalda.
Item viljum vjer eigi hjer hafa
innan hjeraðs þann, er eigi fylgir
vorum samtökum. Skulum vjer eiga
samkomu vora á Áshildarmýri á
Bartholomeusmessudag á haustið, en
í annan tíma á vorið, þá mánuður
er af sumri, og koma þar allir for-
fallakust. En hver sem eitt af þess-
utn samtökum rýfur og áður hefir
undirgengið, sekur þrem mörkum, og
taki innanhreppsmenn til jafnaðar.
Og til sanninda og fullrar sam-
þykktar hjer um setti
Halldór Brynjólfsson, Páll Teitsson,
Ólafur Þorbjarnarson, Pjetur Sveins-
son, Gvendur Einarsson, Gísli Valda-
son, Ari Narfason, iögrjettumenn;
Jrn Árnason, Sigurður Egilsson,
Einar Hallsson, Þorvarður Jónsson,
Þórður Sighvatsson, bændur í Árnesi,
sín innsigli með fyrrnefndra lögrjettu
manna innsiglum fyrir þetta sam-
þykktarbrjef með almúgans sam-
þykki, leikra og lærðra, með jáyrði
og handabandi“.
Þannig hljóða hin frábærlega
djörfu og einarðlegu orð lögrjettu-
manna og bænda í Árnesþingi, sem
stóðu að Áshildarmýrarsamþykkt.
Þar finnst hvorki hik nje hálfvelgja,
hvorki auðmýkt nje undirmennska.
Þar eru menn, sem þekkja sinn rjett
og eru reiðubúnir til að verja hann
gegn hverjum, sem á hann leitar,
þótt það kosti fje og fyrirhöfn —
og jafnvel lífið.
Hjer er ekki tími til að útskýra
nánara einstök atriði samþykktar-
innar, enda er hún svo ljóst og ótví-
rætt orðuð, að þess gerist varla þörf.
Þó get jeg ekki gengið þegjandi fram
hjá tveim atriðum, sem ekki snerta
þó beinlínis efni samþykktarinnar, en
þau eru í fyrsta lagi staðurinn, þar
sem hún fer fram, og í öðru lagi
mennirnir, sem undir hana skrifa.
Áshildarmýri er forn sögustaður.
Hún er kennd við Áshildi, konu Ólafs
tvennumbrúna, er nam Skeið öll og
bjó á Ólafsvöllum. Eftir dauða Ólafs
lagði Þorgrímur örrabeinn hug á Ás-
hiidi, en Helgi, sonur hennar, vand-
aðí um. „Hann sat fyrir Þorgrími við
gntnamót fyrir neðan Áshildarmýri“,
segir í Landnámabók. Þeir börðust
þar, og fjell Þorgrímur. Nafnið Ás-
hildarmýri er því í flokki elstu ör-
nefna landsins. Það virðist ljóst af
ummælum Áshildarmýrarsamþykkt-
ar, að hjeraðsbúar hafi haldið sam-
komur um hjeraðsmál á Áshildar-
mýri, þar sem svo pr að orði komist,
að þeir hafi haft , almennilega sam-
komu á Áshildarmýri á Skeiðum eftir
gömlum landsins vana“. í niðurlagi
sarnþykktarinnar ákveða fundar-
menn, að hjer skuli þeir halda sam-
komu bæði haust og vor framvegis
og koma þar allir forfallalaust. Það
er því svo að sjá sem Áshildarmýri
hafi verið aðalsamkomustaður eða
þingstaður Árnesinga á miðöldum og
leyst þannig af hólmi hinn forna
þingstað í Árnesi. Hjer er því um
merkan sögustað að ræða, sem verð-
skuldar fyllstu athygli hjeraðsbúa.
Undir Áshildarmýrarsamþykkt
skiifa 12 menn fyrir hönd almúgans,
7 lögrjettumenn og 5 bændur. Um
flesta þessa merku forsvarsmenn
frelsis og fornra rjettinda er nú ekk-
eit kunnugt nema nafnið, en ef litið
er yfir nöfn þeirra, er sem menn
sjái þar afkomendur hinna fornu
Hcukdæla og Oddverja. Þar. er Einar,
þar er Þorvaldur, þar er Jón, og þar
er Páll, þar er Hallsson, og þar er
Teitsson. Fyrstur skrifar undir sam-
þykktina Halldór Brynjólfsson hinn
ríki í Tungufelli. Hann erfði miklar
eígnir eftir pláguna síðari og varð
maður stórauðugur. Fjöldi núlifandi
manna, Árnesinga og annarra, eiga
ættir að rekja til hans. Þriðji mað-
ur í röðinni, sem undir skrifar, er
Óiafur lögrjettumaður Þorbjarnarson.
Hann var faðir Einars prests í Görð-
um á Álftanesi, föður Egils á Snorra-
stöðum í Laugardal. föður Jóns prests
og annálaritara í Hrepphólum. Jeg
skal geta þess til gamans, að allir
núverandi stjórnarmenn Árnesinga-
fjelagsins í Reykjavík geta rakið ætt
sína til Ólafs Þorbjarnarsonar og
formaður fjelagsins í beinan karllegg.
Fjórðj maðurirjn, sem skrifar undir
samþykktina, er Pjetur lögrjettumað-
ur Sveinsson, sonur Sveíns biskups