Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1969, Blaðsíða 2

Hiartalagið rælur úrslitam
Ilafsteinn Björnsson
hvernig mér leið, því að
hún segir, „Við skulum ekki
vera hérna, við skulum koma
inn í stofu og setjast í hring.“
Það var gert. Þar lýsti ég
einu og öðru, sem fyrir mig
bar, og þar var hvorki játað
né neitað. En þeirri stund var
ég fegnastur, þegar ég fór út.
Á leiðinni heim hugsaði ég
með mér: Ég á aldrei eftir að
koma aftur í þetta hús.
Ég hafði ráðizt fjósamaður
til Geirs í Eskihlíð og hafði
nógum störfum að sinna, svo að
heimsóknin til Kvarans hvarf
brátt úr huga mér. Og leið svo
vikan fram á föstudag.
Þá er ég kallaður í síma.
Það er þá frú Gíslína Kvaran
og segir umbúðalaust, „Við von
umst eftir yður klukkan hálf
níu í kvöld.“
Án þess að ég áttaði mig á,
hvað ég segði, var ég búinn
að fallast á að koma.
Þar með var teningunum
kastað. Upp frá því fór ég til
Kvarans einu sinni í viku, þang
að til í júlímánuði, en þá
skrapp hann i ferðalag norður
í land og kom ekki aftur fyrr
en laust fyrir miðjan ágúst. Þá
sagði hann við mig að nú yrð-
um við að byrja aftur — og
ekkert kníferí, eins og hann
komst að orði. Við héldum svo
tvo fundi í viku allar götur
fram til vors 1938, eða þangað
til í maí, þegar hann lézt.“
Ég spurði Hafstein, hvern-
ig Einar hefði komið honum
fyrir sjónir, þegar hann sá
hann fyrst. Hafsteinn svaraði:
„Þegar ég kom inn í stof-
una, þar sem hann sat við
skrifborðið úti við gluggann,
álútur og hvítur fyrir hærum,
vaknaði strax hjá mér sú til-
finning að þarna væri spek-
ingur með barnshjarta. En svo
leit hann hvasst upp á mig, þá
sá ég að þar sat raunsær og
gjörhugull gáfumaður, sem
ekki aðeins horfði á þann sem
hann talaði við, heldur í gegn-
um hann.
Ég hafði á tilfinningunni —
kannski vegna þeirrar virðing-
ar sem ég bar í brjósti fyrir
skáldinu, áður en ég kom á
fund hans — að ég stæði and-
spænis ofurmenni. Ég varð
taugaóstyrkur.
Ég hafði enga grein gert mér
hvorki fyrir fasi né útliti Kvar
ans. Hann var kominn hátt á
áttræðisaldur, þykkvaxinn og
þykkleitur, með hvitt yfirvarar
skegg, gleraugu sem runnu
gjarna fram á nefið og und-
ir þeim athuigult og opi'ð augna
ráð og frá því stafaði festa,
en um leið óvenjuleg Ijúf-
mennska.
Eitt atvik, sem átti sér stað
eftir áramót veturinn 1938,
hverfur mér aldrei úr minni.
Einar Kvaran segir við mig,
áður en ég fer af fundi eitt
kvöldið, „Heldurðu ekki, að þú
drekkir með mér miðdegiskaff-
ið á morgun."
Ég lofa því.
Næsta dag er ég kominn rétt
fyrir klukkan þrjú, sezt inn í
skrifstofu hjá honum og við
röbbum saman um daginn og
veginn. Ekki man ég lengur
hvaða fólk bjó þá í kjallaran-
um á Sólvallagötu 3, en það
voru hjón með 3ja eða 4ra ára
gamla dóttur sína.
Telpan hafði tekið eftir að
það var alltaf verið að syngja
sálma á kvöldin uppi á lofti í
húsinu. Hún fer að spyrja móð-
ur sína hvers vegna það sé
gert. Móður hennar rak í vörð-
urnar, þegar hún ætlaði að fara
að útskýra málið, en segir svo
að fólkið uppi á loftinu sé „að
tala við guð“.
Þennan umrædda dag, þegar
við Einar og frú Gíslína er-
um að drekka kaffið inni í stof-
unni, er dyrabjöllunni hringt.
Frú Kvaran fer til dyra og fyr-
ir utan stendur telpan úr kjall-
aranum. Hún smeygir sér fram
hjá frúnni, gengur rakleitt inn
í skrifstofu skáldsins, staðnæm-
ist kotroskin fyrir framan hann
og segir formálalaust:
„Get ég fengið að tala við
guð?“
Hann horfir þegjandi á hana,
þar til hann segir, „Hvers vegna
heldurðu, að þú getir fengið að
tala við guð hérna“?
Télpan svarar, „Hún mamma
mín segir, að þegar þið eruð
að syngja, þá eruð þið að tala
við guð“.
Skáldið horfði lengi þegjandi
á telpuna, og ég sá hvernig
augu hans breyttust og urðu
hlý og hýr, svo leit hann til
konu sinnar, og þau brostu
bæði. Því brosi gleymi ég
aldrei.
Einar H. Kvaran hafði ekki
sjálfur dulræna hæfileika svo
ég viti, en, var ekki síðri rann-
sóknarmaður fyrir það. Hann
tók öllu með mikilli varúð, en
var opinn fyrir nýjum áhrifum
og óhræddur að vega allt og
meta. Meðan ég þekkti hann,
efaðist hann aldrei um líf eftir
dauðann. Sálarrannsóknir voru
honum heilagt málefni. Hann
vissi hvar styrkurinn lá, en
gerði sér jafnframt grein fyrir
veiku hliðunum. Öll hans ræða
hneig í þá átt, að framhalds-
líf væri staðreynd, en svo
margar hliðar á því máli, að
mönnum bæri að taka öllu með
varúð: á lægri sviðum hinumeg-
in væru 'lágar verur, sem gætu
leitt illt af sér og jafnvel
blekkt okkur herfilega, því að
við erum ófullkomin og freist-
ingaimar margar. En þá væri
galdurinn að þekkja þessar
verur, sjá við þeim — og reyna
að hjálpa þeim á æðri svið.“
Ég spurði Hafstein hvert
hann hefði snúið sér að Einari
Kvaran látnum.
„Nú hef ég yfir 30 ár haldið
fundi daglega", sagði hann,
„fyrst hjá frú Gíslínu Kvaran,
síðan hjá frú Lilju Kristjáns-
dóttur, ekkju Árna Jónssonar,
timburkaupmanns að Laugavegi
37, en hún var mjög áhugasöm
um sálarrannsóknir. Ég fór svo
aftur til Sá'larrannsóknarfélags-
ins 1945 og starfaði undir
traustri handleiðslu séra Jóns
Auðuns á þeirra vegum til 1953,
en hef síðan haldið tilrauna-
fundi upp á eigin spýtur með
drengilegri aðstoð Jónasar Þor-
bergssonar, fyrrv. útvarpsstjóra
sem hafði, eins og sjá má af
ritverkum hans, betri skilning
á sálarrannsóknum en fflestir
sem óg hef kynnzt."
Að lokum spurði ég Hafstein
hvernig honum hefði þótt að
setjast í miðilssætið og taka
á sig þá ábyrgð, sem því
fylgir a'ð „brjóta gegn Móses-
lögum“.
„Fyrst var ég hvínandi
hræddur", sagði hann bros-
andi, „vissi ekki hvað þettavar
sem ég tókst á hendur. Það var
togað í mig af ósýnilegum öfl-
um anmiars heims, og ég var
rekinn áfram af áhugamönnum
hérna megin. Ég var eins og
hvert annað barn, að vísu op-
inn og áhugasamur, en skilning
urinn takmarkaður. Ég hafði
ekki 'lesið neitt um dularfull
fyrirbrigði nema þjóðsögurnar
og leit á þær eins og hver
önnur ævimtýr. Þó hafði ég séð
margt löngu áður en ég fór að
lesa þær, bæði álfa og aðrar
verur. Fyrst huldufólksbörn,
þegar foreldrar mínir voru í
húsmennsku hjá ólafi á Hellu-
landi. Þá var ég fjögurra ára
gamall. En aldrei hef ég séð
jafnmargt huldufólk og á gaml-
árskvö'ld 1936. Þá gekk það þús
undum saman yfir ísilagt Þing-
vallavatn í glampandi tungls-
ljósi. Ég ætlaði varla áð trúa
mínum eigin augum, en samt sá
ég þetta fólk þarna eins og ég
sé þig nú. Ég veit að álfar
eru ekki í tízku og kannski
barnalegt að halda að maður
komizt upp með það á sjálfri
20. öldinni að fullyrða að mað-
ur hafi séð huldufólk! En það
breytir engu: lygin verður ekki
minni lygi, þótt bún sé Ijós-
mynduð, var einu sinni sagt.
Og sannleikurinn verður ekki
minni sanmleikur, þótt ekki sé
hægt að sýna hanin í sjónvarpi.
Þegar ég var setztur í miðils-
stólinn hjá Einari H. Kvaran
og skyggndi ósýnilegar verur í
kring um mig, streymdi að mér
kraftur sem gekk út frá hverj-
um og einum fundargesta — og
þá var ísinn brotinn. Þessi kraft
ur sem miðillinn fser, meðan
hann er að sofna er hvítur á
lit, líkist helzt ullarbing og
hleðst upp innan í hringnum.
Hann streymir oftast út um
hendurnar, en ég hef einnig séð
hann koma út um hnén og
stundum geis'last hann út frá
öllum líkamanum.
Fyrsta skipti sem ég fóll í
trans hjá Kvaran fannst mér
höfuðið á mér vera að klofna í
tvennt og vanta á mig suma
líkamshluta, fann t.d. ekki fyr-
ir fótunum. En óþægilegast
þótti mér þegar þeir voru að
rífa sig í gegnum talfærin á
mér á fyrstu fundunum.
Á fyrsta fundinum hjá Kvar
an hafði ég meðvitasamband,
eins og Sigurður Jónasson kall-
aði það, ég vissi i tvo heima og
gerði mér fulla grein fyrir,
hvað fram fór. Það var ekki
fyrr en 3ja september 1937, sem
talað var í gegnum mig. Þá féll
ég í fyrsta sinn í dásvefn.
Að afloknum þeim fundi var
ég mikið eftir mig. Og þá fyrst
rann eg tn otita, för að hugsa
um hvert stefndi með mig,
reyndi að gera mér grein fyrir
hvort nokkurt vit væri í þessu
— datt jafnvel í hug að mark-
visst væri unnið að því að kála
mér. Einar Loftsson vakti yf-
ir mér eins og góður andi. Eftir
fundina fór ég með honum inn
í herbergið hans og hann út-
skýrði fyrir mér, hvað um væri
að vera. „Þú ert annars vegar
í höndum góðra og ábyrgra
mánna hérna megin“, sagði
hann, „og svo er hins vegar
unnið að því að koma góðum
og göfugum verum annars heims
til samstarfs við okkur í gegn-
um þig“
Tvisvar eða þrisvar um vet-
urinn kom það fyrir, að ég fór
grátandi í stólinn. Þannig hafði
óttinn og minnimáttarkenndin
leikið taugakerfið. En óttinn
hvarf með meiri reynslu. Nú
kvíði ég aldrei fundi, en kem
til dyranna eins og ég er klædd
ur og treysti þeim krafti, sem
hefur gert mig að sínu tæki.
Þegar ég féll fyrst í trans,
leið ekki langur tími frá því
ég „sofnaði“ og þar til ég sá
skrokkinn á sjálfum mér. En
ekki gerði ég mér þá grein fyr-
ir, hvar ég var „geymdur", þeg-
ar ég fór úr líkamanum. En svo
þegar ég fór að venjast dá-
svefninum, gerði ég mér grein
fyrir sjálfstæðri tilvist minni í
öðrpm heimi og fer nú allra
minna ferða þar eins og hér.
Af þessum kynnum mínum við
annan heim hefur mér lærzt
að kvíða engu. Ég hef ekki
drepið neinn, svo ég viti, ég
hata engan og ég get dáið sæl'l
og glaður frá peningunum mín-
um — sem engir eru — og mun
því ekki sakna þeirra. Ekki
rnundu þeir trufla mig eða tefja
fyrir mér á leið inn í sjöunda
himin! Ég hef reynt að valda
öðru fólki eins litlum sársauka
og ég hef getað og veit að
bæn, iðrun og kærleikur eru
fyrir öllu, eins og Kristur
kenndi okkur. Á boðskap hans
lærði ég ungur að trúa og það
hefur dugað mér vel. Ég vona
því að ég eigi sæmilega heim-
von, þrátt fyrir þær deilur sem
starf miitt hefur vakið.
En trú á hið góða er ekki ein-
hlít. Það er hugarfarið,
hjartalagið, sem úrslitum ræð-
ur.
Oft er talað samtímis um
dauða og dóm. Dauði er ekki
til nema sem fæðing, nýtt líf
— og enginn dómur nema sá
sem býr í okkur sjálfum. Ef
helvíti er til, þá er það einnig
þar:
Sá dauði hefur sinn dóm með
sér.... “
Framkv.stJ.: Haraldur Svelnsson.
Ritstjórar: Siguröoir Bjarnason frá Vigur
Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Ritstj.fltr.: G-isli Sigurðsson.
Auglýslngar: Árni GarSar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðatetræti 6. Sími 10100.
Útgeíandi:. H.f. Árvakyr, Reykjavlk.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. marz 1909