Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1977, Blaðsíða 6

Eftir
Sigurjön
Björnsson
sölfrœöing
,,Sé þjóðfélagið í nokkuð föstum skorðum frá einni kynslóð
til annarrar, myndast uppeldislegar hefðir og þjóðfélagslegar
venjur. í sliku þjóðfélagi gengur uppeldisstarfið að miklu leyti
af sjálfu sér. íslenzkt þjóðfélag síðustu áratuga er hins vegar
með allt öðru sniði, eins og allir vita".
Á undanförnum mánuðum hefur
mikið verið rætt og ritað um ungl-
inga, einkum vandamál þeirra. Eða
kannski er réttara að segja vandræði
þau, sem af þeim stafa. Enda þótt
sumir hafi lagt sig fram um að reyna
að finna ástæður þessa ástands,
skortir samt ákaflega mikið á, að þar
séu öll kurl komin til grafar. Viðfangs-
efnið er líka i meira lagi flókið. Þar við
bætist að alltof litil vitneskja er fyrir
hendi um unglinga hérá landi:
þroskaferil þeirra, áhugamál, að-
stöðu, áhrif skóla, uppeldis og sam-
félagshátta. Slík vitneskja er nauð-
synleg forsenda ályktana og úrræða.
En enda þótt þetta skorti að verulegu
leyti, er engu að síður nauðsynlegt og
sjálfsagt að ræða málefni ungling-
anna. Það getur orðið til gagns, svo
fremi sem það er gert af heiðarleika,
fordómaleysi og velvild.
Fyrst má kannski spyrja: Þarf það
að koma á óvart, þó að einhver
vandræði séu með unglinga? Þessari
spurningu svara ég hiklaust neitandi.
Auðvelt er að færa fram mörg rök
fyrir því svari.
Þegar blaðað er í Tölfræðihandbók
1 974, kemurí Ijós, aðárið 1 974
voru börn og unglingar á aldrinum
10— 1 9 ára 20.8% þjóðarinnar.
Hafði sú tala hækkað úr 1 6.4% frá
árinu 1 950. Árið 1 974 voru börn
undir 10 ára aldri 1 9.8%, — eða
börn og unglingar alls um 40%. Ef
gert er ráð fyrir, að þeir sem aðal-
vanda hafa af uppeldi og menntun
þessa stóra hóps séu á aldrinum
30—59 ára, er fjöldi uppalenda ekki
nema 30.1%. Frá þeirri tölu þyrfti
svo að draga alla þá, sem af ýmsum
ástæðum sinna ekki uppeldisstarfi,
Nú þarf þessi tæpi þriðjungur þjóðar-
innar mörgu öðru að sinna en upp-
eldi. Á honum hvílir atvinnulíf þjóðar-
innar þyngst. Vinnutími verður því
einatt langur. Hann ber veg og vanda
af stjórnun þjóðfélagsins. Hann ann-
ast heilsugæzlu, og honum er ætlað
að sjá fyrir öllum þeim, sem ekki
teljast vinnufærir (íslendingar 67 ára
og eldri voru árið 1 974 7.9% þjóðar-
innar).
Það er því næsta líklegt, að upp-
eldisverkefni yngstu kynslóðarinnar
sé stærra verkefni en svo, að uþp-
alendur geti við það ráðið með góðu
móti. Viðsjáum þess raunarýmis
merki: Mikil vöntun er á dagvistar-
stofnunum af ýmsu tagi (dagheimil-
um, leikskólum, skóladagheimilum,
tómstundaheimilum), aðstöðu til
æskulýðsstarfsemi. Skortur fullþjálf-
aðra kennara er mjög tilfinnanlegur,
Mikil vöntun er víða á fullnægjandi
skólahúsnæði o.fl. o.fl., sem óþarft er
að rekja, því að öllum má vera þetta
kunnugt.
Sitt hvað bendir og til þess, að
fullorðnu kynslóðinni sé ekkert sér-
staklega Ijúft að þurfa að beina
huganum svo mjög að uppeldismál-
um og öllum þeim geigvænlegu verk-
efnum, sem þar blasa við. Á því þarf
enginn svo sem að vera undrandi
Fólk er naumast til þess eins í heim-
inn borið að ala upp börn. Flestir
kjósa að vísu að barnauppeldi sé hluti
ævistarfsins, en verði sá hluti óþægi-
lega stór eða um of á kostnað annars
sem bera þarf, er viðbúið að hann
valdi leiða og þreytu og tilhneigingu
til að loka augunum. Þá er skammt i
það að skella skuldinni á ungviðið
sjálft fyrir afleiðingar ófullnægjandi
uppeldis. Litlu gagnlegra er raunar að
ásaka foreldrana sjálfa fyrir að van-
rækja uppeldisstörfin. Lítum t.a.m. á
aðstæður flestra feðra, en spjótin
hafa talsvert beinzt að þeim upp á
siðkastið (eftir að menn sannfærðust
um það, að þeireiga einnig uppeldis-
hlutverki að gegna). Hvað skyldu þeir
vera margir fjölskyldufeðurnir, sem
geta leyft sér þann munað að helga
-fjölskyldii sinni öll kvöld og alla
laugardaga og sunnudaga, eins og
vera þyrfti, ef vel ætti að vera? Það
myndi í fyrsta lagi skerða tekjuöflun
svo stórlega, að fáir gætu við það
unað. í öðru lagi myndi það hafa
alvarlega lamandi áhrif á atvinnulífið
(hvernig færi t.a.m. um sjávarútveg-
inn?). Þá myndi þetta að sjálfsögðu
draga úr því fjármagni, sem notað er
til almennra þarfa, og loks hindra
menn verulega í þátttöku i félags-
störfum. Með öðrum orðum: upp-
eldisstörfin verða að mæta afgangi,
og sá afgangur vill raunar stundum
verða næsta lítill.
Sé það skoðun manna, að yngri
aldursflokkarnir séu of stórir miðað
við uppeldisgetu hinna fullorðnu,
ættu að vera möguleikar á að breyta
því á komandi árum. Til þess þarf
kannski að beita einhvers konar ,,hag-
stjórnartækjum" eins og visir menn
orða það, ástunda áróður og leiðbein-
ingar af ýmsu tagi. Mér virðist það
hljóti að vera ámóta mikilvægt og
réttlætanlegt að mynda sér skoðun
og stefnu um fjölgun þjóðarinnar og
stjórna í samræmi við það, eins og
svo margt anhað sem varðar framtíð
þjóðarinnar. Eitt er a m k. víst: Það
verður erfitt að ástunda „mannrækt"
án slíkrar stjórnunar.
Fæðingartíðni nemur nú rúmlega
20 fæðingum á ári fyrir hverja 1 000
Ibúa (21.1 0/00 árið 1973). Dánar-