Lesbók Morgunblaðsins - 06.06.1981, Page 2

í þessum greinarstúf langar mig til aö
fjalla um líffræöileg og félagsleg tengsl
mannsins viö náttúruna og hvernig hann
fjarlægist hana meir og meir og hvaöa
afleiðingar þaö hefur í för meö sér.
Flestir vita aö maðurinn er skapaður af
leir jaröarinnar. Hann býr í líffræöilegum
tengslum viö náttúruna, lifir á henni og er
efstur í fæðukeðjunni. Hann boröar dýrin
sem éta gróöurinn sem nærist á lofti og
jarðvegi. Úrgangsefni mannsins falla síð-
an til jarðar og hringrásin hefst aö nýju
meö vexti jurtarinnar. Lögmáliö er, að
þaö sem tekið er frá náttúrunni hverfur til
hennar aftur. Það sem af moldu er veröur
aftur aö mold.
Þetta er hin líffræöilega staðreynd. En
hvernig upplifir maðurinn náttúru sína? Á
tímum tækniframfara og háþróöara vís-
inda er vert aö staldra viö og hugleiöa
það. Náttúrulegt umhverfi mannsins hef-
ur ætíð mótaö hann. Lífsafkoma hans
hefur veriö háö því hvaö jöröin gæfi af
sér. Bóndinn hefur allt sitt átt „undir sól
og regni“ eins og skáldiö orðaöi það.
Jafnframt hefur aöalatvinnuvegur þjóöar-
innar veriö háöur tíöarfari og skipakosti.
í gegnum aldirnar hafa menn svo
sannarlega þurft aö heyja hetjulega
baráttu fyrir lífi sínu. íslendingar hafa
mótast þannig andlega í fangbrögöum
viö náttúruna. Margir hafa mært hana í
Ijóði, dásamaö sólarlagið, fannhvíta jökl-
ana, stórbrotiö landslagiö og reynt aö
tengja það voninni sem býr innra með
okkur um betra líf og aö viö mættum
öölast þann hreinleika og þá kyrrö og ró,
sem við mætum í náttúrunni. Til hennar
hafa margir sótt lífsþrótt sinn. Sá kraftur
sem streymir frá henni er ókeypis. Ekki er
þaö sama hægt aö segja um þá fjötra
sem gerviguöir nútímans hafa lagt á fólk.
Menn hafa reynt að svala þessari þrá
sinni eftir fyllingu andans í peningum,
byggingum, fíkniefnum og öörum vímu-
gjöfum. Af hverju? Því ætla ég aö gera
grein fyrir.
Margt hefur breyst í hinum vestræna
heimi í kjölfar iönbyltingar. Menn sögöu
nær skilið viö lifnaöarhætti fyrri alda og
ný hugmyndafræöi tók viö. Á Islandi hófst
þessi þróun nokkuö seinna. Bændaþjóö-
félagiö leið undir lok og viö tók kjarna-
fjölskyldan. Menn fylltust mikilli bjartsýni
á framtíðina, flestir fengu nú nóg aö
boröa og þegar baráttan viö hungriö var
úr sögunni og fjárhagurinn varð betri,
fóru menn að fjárfesta. Síðan varð þaö
lögmál aö enginn væri maöur meö
mönnum nema hann ætti eignir og aö
peningar leystu allan vanda. Þetta var
ekkert sem Islendingar uppgötvuöu sjálfir
— viö fylgdum aöeins öörum þjóöum
eftir. Baðstofumenning okkar var liöin
undir lok, menning forfeðra okkar hæfði
ekki nýju þjóöfélagi.
Meö aukinni velmegun styttist vinnu-
tíminn og fólk fór aö eiga frístundir. Þeim
haföi þjóðin ekki kynnst áöur. En hvað
átti aö gera í frístundunum? Nærtækast
var aö leita eftir fyrirmynd frá öörum
þjóðum. Amerísk áhrif tóku aö streyma
inn í landiö. íslendingar hættu aö meta
náttúru sína og forna menningu aö
veröleikum og hugur þeirra var bundinn
nýju áhrifunum. Árangurinn var fljótur að
koma í Ijós — við sjáum þaö gleggst í
dag. Nú vill æskan ekki heyra minnst á
„gömlu tímana" og ekki heldur tileinka
sér neitt af menningararfinum. Nú ber
hún það fyrir sig, að þaö séu breyttir
tímar. Svo sannarlega höfum við fjar-
lægst náttúru þessa lands. Ung skáld
yrkja ekki lengur um stórbrotna og
tignarlega náttúruna. Nú eru aöallega
sett saman svartsýnisljóð, sem ort eru í
vonleysi og gagnrýna samfélag okkar.
Þaö staöfestir það, að menn finna sig
ekki í því samfélagi sem er svo upptekiö í
söfnun lífsgæða, aö náttúran verður
ekkert annað en aukaatriði sem gaman
er aö viröa fyrir sér á litríkum myndum.
í framhaldi af þessu skulum viö velta
fyrir okkur stórborgum nútímans. Þær
eru gott dæmi um þaö hvernig menn
missa andlegan þrótt sinn þegar þeir eru
lokaöir frá náttúrunni. Kaldir steinveggir,
2
Kaldir steinveggir, steyptar götur, mengun og hávaöi...
Stórborgarbarnið
og náttúran
eftir Eðvarð Ingólfsson
Náttúran er sköpuö af þeim sem skapaði okkur... Málverk eftir van Gogh „í garöi
skáldsins".
steyptar götur, mengun og hávaöi, allt er
þetta andstætt því' kerfi sem maöurinn er
skapaður í. Þegar hann slitnar frá rót
sinni þá brestur hann. Og hvers veröur
hann nær í stórborgunum? Jú, tilgangs-
leysiö blasir viö honum. Kerfiö er of
flókið. Þaö er út af fyrir sig merkilegt, aö
í þessum borgum skuli þúsundir manna
þjást af einmanaleik og fjöldinn allur
örvænta.
Börn alast upp í geymslustofnunum
sem heita skólar, þau eru ekki lengur í
tengslum við störf foreldranna, fjölskyld-
an lifir og hrærist á fyrirfram skipulagöan
hátt, hrærist í þeim heimi gerviguða sem
fariö er aö bera á hér á landi, sem felst í
þeirri villutrú aö hægt sé aö fullnægja
þörf sinni í efninu. Eignirnar eru númer
eitt — menn óttast ekkert meira en missa
þær og andleg trúarræktun er númer tvö.
Þeir sem haldnir eru þessu eru svo
sannarlega á villigötum. Þá verður and-
inn, hin verömæta skapandi hugsun sem
aðgreinir manninn frá dýrunum, fjötraöur
af efninu. — Ég spái því að ef þessi
efnisdýrkun í allsnægtunum heldur
áfram, þá fáum viö aldrei góöa leiötoga;
viö fáum ekki fleiri skáld sem bera af, viö
fáum ekki sterka andríka stjórnmála-
menn — öllum þessum hæfileikum verö-
ur haldiö niöri í þrælskipulögöum þjóöfé-
lögum, sem kunna svör viö öllum spurn-
ingum — nema hvaö snertir tilgang
lífsins, upphaf þess og dauöa.
Frelsiö er horfiö, sambandiö viö nátt-
úruna er rofið. Þaö sýnir sig vel í því hve
litla viröingu menn bera fyrir náttúruauö-
æfum, t.d. meö ofveiöi, náttúruspjöllum,
óskynsamlegri nýtingu hráefna sem eru á
þrotum s.s. olíu og margt fleira má tína
til. Margt hefur tapast og fátt áunnist, í
staö líkamlegs álags er komiö þrúgandi
andlegt álag. Nú yrkja menn ekki jaröir
sínar lengur meö höndunum eöa einföld-
um vélaverkfærum, nú er tölvuvæöingin
aö taka viö. í framhaldi af þessu ber ekki
aö hafna allri tækni, heldur aö gæta þess
aö nota hana skynsamlega. Hún má
aldrei veröa til þess aö ieysa fjölda
manns af hólmi, því vinnan er svo
mikilvægur félagslegur þáttur. í gegnum
hana finna margir tilveru sinni staö.
Atvinnuleysi stórborganna eykur öll fé-
lagsleg og efnahagsleg vandamál, hvert
efnahagskerfiö hrynur af ööru og fyrr eöa
síöar leiöir þaö til stórstyrjaldar. Sá sem
mikið á og missir, vili alltaf endurheimta
þaö.
Og af því aö viö höfum veriö aö
minnast á tækni, þá er ætíö hollt aö
minnast þess aö sú trú manna fyrr á
öldum aö vísindi og tæknibyltingar ættu
eftir aö leysa kristna trú af hólmi, hefur
svo sannarlega beðiö skipbrot. Þaö hef
ég reynt aö sýna fram á í þessari grein,
t.d. meö stórborgirnar sem hafa þau
fullkomnustu tæki og efni sem völ er á en
samt líöur fólki þar illa.
Náttúran er sköpuö af þeim sem
skapaöi okkur, viö erum af henni komin
og munum hverfa til hennar aftur og
veröa aö leir jaröar. Stórbrotin náttúru-
öflin mótuöu lífsþrótt forfeöránna af
mikilfengleika sínum. Þeir fengu aö upp-
lifa hana, snerta, og hún fyllti anda þeirra.
Ég vildi aö hægt væri aö segja þaö
sama um vannært stórborgarbarn sem
elst upp í dag, sem aldrei fær aö njóta
sólarljóssins fyrir háum byggingum —
sem aldrei fær aö njóta þess aö sjá
jörðina grænka á vorin og blómin springa
út, sem aldrei fær að umgangast dýrin,
sem aldrei fær aö eiga einveru úti í
náttúrunni, sem aldrei fær aö hlusta á niö
lækjarins og söng smáfuglanna. Og
aldrei fær aö ilma af gróörinum né anda
að sér fersku andrúmslofti. Viö þurfum
að láta þetta vera okkur til viðvörunar.
Svo rjúka sérfræöingar í andlegum sjúk-
dómum upp tii handa og fóta og reyna aö
útskýra ýmsa menningarsjúkdóma í iön-
væddum samfélögum með línuritum og
töflum, sem enginn skilur í.
Ég spyr að lokum:
Er þetta nokkuö flókiö mál?