Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1984, Qupperneq 5
dikuninni, lýsir upp allt. Þaö gerir Hamlet
ekki.“
— Nú gerir hvorki Shakespeare né
Sófókles kröfu til algilds sannleiks-
gildis, en þeir eru þó sannir á sviöi
mannlegrar sálar?
„Trúin gerir ekki kröfu til algilds sann-
leiksgildis með skírskotun til ytri fyrir-
bæra, heldur aðeins innan samhengis trú-
arinnar. Hún stenst aðeins í ljósi for-
dómsins „Ég trúi“. Það er ekki rökfræði
sem um ræðir, heldur samhengi trúarinn-
ar.
Þetta er klemman sem öll guðfræði
stendur í, hvort sem hún heitir trúfræði,
ritskýring eða kirkjusaga. Það er alltaf
verið að þrýsta aðferðum náttúruvísind-
anna upp á guðfræðina. En þá gleymist
útgangspunktur guðfræðinnar, sem er trú-
in á Guð.“
— Er þá guófræðin ekki vísindi?
„Við lútum ekki forræði vísindahyggj-
unnar, það er okkar frelsi. Við lútum held-
ur ekki forræði kirkjunnar, það er okkar
akademíska frelsi. Við stöndum mitt á
milli hefðar kirkjunnar og allra þeirra
spurninga sem menn vilja spyrja. Og það
er samspil á milli hefðarinnar, sem við
stöndum í, og þess samhengis sem við lif-
um í innan Háskólans. Það er hlutverk
guðfræðinnar að kanna hefðirnar, en einn-
ig að leiðrétta hefðirnar, gagnrýna þær.
Þetta er hið spámannlega hlutverk hverr-
ar guðfræðideildar, eða ætti að vera það.
Guðfræðileg hugsun kannar upphaf og
uppruna, en einnig samtímann, og svo sög-
una milli upphafsins og samtímans, og
varpar ljósi gagnrýninnar á þá sögu.
Á miðöldum var guðfræðin drottning
vísindanna, en henni var steypt af stóli
eins og öðrum kóngum á 18. öld, byltinga-
öldinni, og ambáttirnar settust í hásætin,
sums staðar með því að hálshöggva
drottninguna og henda líkinu út eins og
Jessebel, og draga það eftir götunum. En
hér á íslandi hélt hún svona nokkurn veg-
inn þingbundinni stöðu eins og Breta-
drottning. En ég held hér felist ákaflega
mikilvæg spurning um frelsi. Núorðið hef-
ur fólk frelsi til að spyrja, og náttúruvís-
indin hafa enga einokun á sannleikanum
— fremur en guðfræðin. Veruleikinn er
annar en sá sem er vigtanlegur, mælanleg-
ur, og þess vegna finnst mér gaman að
orðræðu Sigurðar Steinþórssonar og
Þorsteins Sæmundssonar um vísindi og
gervivísindi, af því að ég er sannfærður
um það, að trúarlegan sannleika finnum
við aldrei með því að spyrja náttúruvís-
indalegra spurninga, eða eins og eirihver
sagði: „Enginii finnur sannleikann um
elskuna sína með því að fá vigtartöflu eða
blóðflokkarannsóknir, og alls ekki meö því
að kryfja hana.“ Menn verða aö leita svars
á réttum stað, ef svo mætti segja. Eitt sinn
týndi ég greiðu, er ég var að messa, og ég
hefði getað farið út í Brautarholt, því að
þar er ákaflega gott kaffi, og leitað að
greiðunni í kirkjunni þar,.en ég hefði aldr-
ei fundið hana, því hún týndist í Reyni-
vallakirkju!“
Það er langur regur frá hinni gömlu prests-ímynd, þar sem hattur og rirðuleg srört föt roru sjálfsögð ■
íguðfræðideildinni nú. Hér sjást nokkur prestsefni í frímínútum.
til hins óhátíðlega yfirbragðs, sem ríkir
„Setjum ekki Biblíuna á stall
eins og pottþétt búr þar sem við
getum fíett upp öllum sannleik-
anum. Það er barnsleg biblíu-
trú.
„Hér á landi var þetta mjög
embættislegt, presturinn í dipló-
mat og þéraði alla.“
„Evrópskir guðfræðingar voru
svo uppteknir af sínum dipló-
matajökkum og hörðu höttum,
að þeim stökk ekki bros á vör.“
„Séra Jakob segist að vísu aldrei
hafa átt pokabuxur eða sixpens-
ara.“
— Er guðfræðin alþjóðleg eða
bundin kirkjudeildum?
„Eftir siðbót rannsökuðu menn spurn-
inguna „Hvað er lúthersk trú“ og „Hvað er
kaþólsk trú“. Menn spurðu hver í sínu
horni. Menn töluðu sitt tungumálið hvor.
Nú er sá tími liðinn, og jafnt rómversk-
kaþólskir guðfræðingar sem lútherskir
rannsaka spurninguna „Hvað er kristin
trú?“ Þessi þróun hefur átt sér stað innan
háskólanna, en einnig í samkirkjulegum
viðræðum. í guðfræðinni er nú um sameig-
inlegt starf og samstarf að ræða.“
— Víkjum aftur aö því að prédika
um vandamál daglega lífsins.
„Það má líkast til svara með því að
benda á Fræðin minni eftir Lúther. Fyrst
koma boðorðin, svo kemur trúarjátningin.
Hún skiptist í þrjár greinar. Þá kemur
bænin, næst útlistun á sakramentunum og
loks leiðbeiningar um daglegt líf.
Þegar lútherskir guðfræðingar á 16. öld
ákváðu, að Fræðin minni skyldu vera játn-
ingarrit við hlið annarra trúarjátninga,
var það á þeirri forsendu að þarna væri
leikmannabiblía eða e.k. stafrófskver trú-
arinnar. Og hér kemur daglega lífið mjög
sterkt inn í. Guð skipar okkur fyrir um
rétt líferni, en það er sett í samband við
hið lifaða líf í þjóðfélaginu. Ég er kallaður
til að elska Guð og náungann. í neyð
náungans kallar Guð á mig til þjónustu.
Og í trúarjátningunni, í bæninni og í út-
listun sakramentanna er ég minntur á
hinn náðuga Guð, sem er vinur minn og
leiðir mig. Fræðin eru ætluð börnum, og
börnin fá fyrst móðurmjólk og síðar fasta
fæðu. En grundvallaratriði fæðunnar eru
þau sömu. Ég lifi lífi mínu undir kröfu
Guðs og gjöf hans, eins og Abraham og
Móse. Enda sagðist Lúther aldrei vaxa upp
úr kverinu.
Þessa reglu nema börnin. Þau eru alin
upp til að eignast vitundina um náðugan
Guð. Forráðamaður barnsins hefur það í
faðmi sér og vill ala það upp, lífið er fram-
undan, og þar er trúin ekki aðgreind
skúffa heldur lífið sjálft. Ég hef reynslu af
því, að þegar sungið er við barnið „Enginn
þarf að óttast síður", fer barnið sjálft að
syngja og syngur þetta hvenær sem ein-
semd sækir að.“
— Hin margfordæmda „innræt-
ing“ getur verið jákvæö sem forsenda
allrar þjálfunar?
„Mér er það ógleymanlegt, er ég vann á
spítala fyrir tuttugu árum og var að baða
mann sem hafði verið út úr heiminum í
áratugi. Þegar hann var búinn að þurrka
sér og ég rétti honum bolinn, þá signdi
hann sig með þeim orðum sem viö eiga.
Svo ríkt er þetta. Þetta hafði ekki yfirgefið
hann. Ef menn nema ekkert gott í æsku,
hvert snúa þeir sér, er þeir lenda í hrell
ingum og algerri einsemd og geta þá ekk-
ert haft yfir? Lajos Ordass biskup í Ung-
verjalandi sat í fangelsi kommúnista í al
gjörri einangrun. Það sem hélt lífinu í
honum í fangaklefanum var að hann rifj-
aði upp Biblíuna, sálmana og Passíusálm-
ana íslensku, sem hann þýddi raunar á
ungversku. Ef við innrætum ekki hið góða
frá barnæsku, hafa menn ekkert, er á
reynir. — Eins og sjómaðurinn í Vest-
mannaeyjum, Guðlaugur Friðþórsson, sem
synti 5 km leið, þeir félagarnir fóru með
Faðirvorið, og hann las það á leiðinni í
land.“
— Þessi mannlegi þáttur, vill hann
ekki týnast í embættismannastfl ríkis-
kirkjunnar?
„Nýja handbókin er einmitt við það mið-
uð, að guðsþjónustan sé athöfn safnaðar-
ins en ekki embættisverk prestsins. Við
þurfum að leggja niður þetta orðalag, er
presturinn segir, „Ég messaði", eða „Jón
var í messu hjá mér á sunnudaginn var.“ í
handbókinni nýju er liðum guðsþjónust-
unnar deilt niður á söfnuðinn, og ætlast er
til þess, að fólk taki virkan þátt í mess-
unni. En okkur vantar auðvitað nýja
sálmasöngbók, þar sem laglínan er í eðli-
legri tónhæð."
— Hvenær breyttust þessir hættir?
„Það er með upplýsingastefnunni. Þá
átti allt að þjóna hagnýtum tilgangi, mess-
an var gerð að fræðslustund, þar sem söfn-
uðurinn hlustaði á prestinn. Prédika átti á
jólum um rétta hirðingu sauðfjár og um
hlý og góð fjárhús; á páskum um umhyggj-
una fyrir hinum dauða og aðvara gegn
kviksetningu, á föstudaginn langa var það
dómara áminning, á hvítasunnunni mál-
ræktin og að kynnast öðrum þjóöum,
landafræðin. Hátíðirnar voru settar inn í
hagnýtt samhengi, því að kóngurinn þurfti
að eiga upplýsta þegna, og hann hélt uppi
átrúnaði í þeim tilgangi. Presturinn var
skoðaður sem hinn menntaði maður
byggðarlagsins, frumkvöðull að framfara-
málum þess, er hélt uppi aga. Nú er þetta
breytt, menn fara til búfræðingsins vegna
umhirðu sauðfjár og heilbrigðisþjónustan
sér um að fólk sé ekki kviksett.“
— Hvaö þá um hlutverk prestsins?
„Ég held, að þetta sé sú klemma sem
prestarnir standa fastir í: Hvert er eigin-
lega hlutverk prestsins? Hann er ekki sér-
fræðingur lengur í neinu nema þessu
„gufukennda" trúarsviði."
— En nú stunda menn nám sitt hér
í 5—6 ár. Verða þeir ekki aö ná þeim
þroska og kunnugleika á lífinu, aö
þeir séu færir um aö umgangast fólk?
„Menn taka að sér útgerðina eða spari-
sjóðinn. Ég held að leiðin sé sú, að menn
hætti aldrei að vera „stud. theol.“ og haldi
áfram að glíma við vandamál lífsins. Og
prédikunin á að bera því vitni. Enda hefur
guðfræðin lengstum skýrgreint sjálfa sig
sem hagnýt vísindi en ekki fræðileg,
„theoretísk". Hún fjallar um lífið sjálft
ljósi opinberunnar Guðs og á að kenna
mönnum að takast á við lífið í ljósi guðs-
trúar og er því aldrei eingöngu prests-
menntun."
— Á guðfræöin ekki að vera frjáls-
ar akademískar rannsóknir?
„Frelsið er fólgið í því, að frjálst er að
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. APRÍL 1984 5