Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1984, Blaðsíða 15

j i E
fi s i
1950, taldir til minni spámanna, því þekkt-
ustu nöfnin þá voru Braque, Matisse og
Picasso. Það var 1950, í formála að fyrstu
málverkaskrá „Société Anonyme", sem
Yale hákóli gaf út, að Katherine Dreier
útskýrði hvers vegna verk þessara svoköll-
uðu minni spámanna voru valin og jafnvel
verk algjörlega óþekktra manna:
Gífurlegt Safn
Listaverka
„Ef við getum með þessu safni komið því
til leiðar, að menn taki málverk eða
höggmynd, sem á erindi við þá, framyfir
síðra málverk, sem kann að bera þekkt
nafn, ... höfum við sannarlega þjónað
Iistunum vel ... Því besta málverk
óþekkts meistara ber í sér meiri list, en
síðra málverk, sem merkt er þekktu
nafni."
Það var söfnun í þessum anda, sem gerði
„Société Anonyme" kleift, um árabil, að
komast yfir gífurlega stórt safn listaverka
í háum gæðaflokki eftir listamenn, hverra
orðstír hefur stigið í takt við verðmiðana,
sem settir eru á verk þeirra. Þá var þar,
meðal hinna mörgu óþekktu málara, ís-
lendingurinn Finnur Jónsson. Tvö mál-
verk, sem hann hafði skilið eftir í Sturm-
sýningarsalnum í Berlín 1925, voru valin
til þess að vera á heildarsýningu „Société
Anonyme" á nútímalist, sem haldin var
haustið 1926 í stórum sölum Brooklyn-
listasafnsins.
Þessi stóra sýning var eitt metnaðar-
fyllsta verk „Société Anonyme" og til þess
að undirbúa hana sigldi Dreier til Evrópu
í mars 1926. Það átti eftir að verða erfitt
ár fyrir þau Duchamp og reyna á þolrifin í
þeim. Þau hittust í París og rannsökuðu af
miklum krafti sýningarsali og heimsóttu
vinnustofur Arp, Braque, Ernst, Léger,
Mondrian og Pevsners meðal annarra. I
Þýskalandi var haft samband við Camp-
endonk, Schwitters, Gropius, Kandinsky.
Klee, Moholy-Nagy, Lissitzky og Gabo. I
maí voru þau Dreier og Duchamp komin
til Feneyja, þar sem þau höfðu mestan
áhuga á verkum fútúrista, sem voru þar á
sýningu. í júní sneri Dreier aftur til
Bandaríkjanna, meðan Duchamp varð eft-
ir í París til þess að sjá um að senda yfir
hafið þau verk, sem valin höfðu verið,
ræða við listaverkasala og heimsækja
fleiri listamenn. í október sneri Du-
champ aftur til New York til þess að
hjálpa til við skipulagningu og uppstill-
ingu sýningarinnar í Brooklyn, þar sem
hans „magnum opus“, „The Bride Stripped
Bare by Her Bachelors, Even“, sem síðar
varð þekkt undir nafninu „Large Glass“,
var sýnt og þar sem Sturm-myndir Finns
Jónssonar, sem þá höfðu nýlega verið vald-
ar, voru sýndar í fyrsta sinn í Bandaríkj-
unum. Sýningin var kölluð Alþjóðlega nú-
tímalistarsýningin (The International
Exhibition of Modern Art) og var opnuð
19. nóvember 1926. Þar voru sýnd 300 verk
eftir 106 samtímalistamenn. Auk þess að
halda marga fyrirlestra í fyrirlestrarsal
safnsins, hélt hin óþreytanlega Dreier
einnig innblásna fyrirlestra í sýningarsöl-
unum sjálfum, ásamt öðrum, meðal ann-
arra Alfred Stieglitz, ljósmyndara og
stjórnanda hins fræga Gallery 291.
Finnur Aftur Valinn
Til Sýningar
Þegar Brooklyn-sýningunni lauk voru
valin verk af henni send á farandsýningu.
Þar voru myndirnar tvær eftir Finn Jóns-
son aftur valdar til sýningar og voru þær
þá sýndar í Anderson-sýningarsölunum á
Manhattan, síðan í fjórar vikur í Al-
bright-listasafninu í Buffalo, New York,
og að lokum í apríl 1927 í Kanadíska lista-
safninu í Toronto. Þessi tvö íslensku verk,
sem sýnd voru í Bandaríkjunum að lista-
manninum óafvitandi og án þess að list-
unnendur á íslandi vissu af, voru síðan
sýnd á mörgum sýningum „Société Ano-
nyme“. Meðal þeirra voru sýningar í
Smith-sýningarsölunum í Springfield,
Massachusetts, 1939, Wadsworth Athen-
eum, Hartford, Connecticut, 1940, á sýn-
ingu í tilefni listaverkagjafar „Société
Anonyme* til Yale-háskóla, í sýningarsöl-
um Yale-háskóla, New Haven, Connecti-
cut, 1942, og svo voru verkin lánuð frá Yale
til sýningar á vegum Samtímalistastofn-
unarinnar (Institute of Contemporary
Art), sem haldin var í Corcoran-sýn-
ingarsölunum í Washington D.C., 1951.
Samkvæmt kvittunum, sem nú hafa
fundist, var Sturm-sýningarsalnum greitt
fyrir verk Finns Jónssonar í maí 1927.
Listamaðurinn sjálfur frétti aldrei af
þessum viðskiptum og sá aldrei krónu af
þeim peningum, sem greiddir voru. [öll
þessi saga er sögð í bókinni Finnur Jóns-
son, sem AB gaf út í fyrra]. Samkvæmt
bókhaldi „Société Anonyme" greiddi Kath-
erine Dreier 118,50 dollara (500 mörk),
Marcel Duchamp og Katheríae Dreier á
heimili Dreier í Connecticut 1936. Yfír bóka-
hillum er máiverk Duchamps „Tu ’m“ og til
bægri annað frægt verk eftir hann: „Large
Glass“. Duchamp var kominn til að lagfæra
verkið, þar sem það bafði brotnað í fíutningi.
sem svarar til 25.274 króna á núverandi
verðlagi, fyrir málverkið „Kona við spila-
borð“, og fyrir málverkið „Marglitur heim-
ur“ var verðið 94,92 dollarar (400 mörk),
sem jafngildir 20.288 krónum nú. Þegar
haft er í huga, að Duchamp fékk aðeins 250
dollara (50.000 krónur) fyrir verkið „Nude
Descending a Staircase", sem var stærra
og þá alræmt, þegar hann seldi það einka-
safnara árið 1913, virðist þetta ekki hafa
verið ósanngjarnt verð fyrir verk eftir
óþekktan málara.
Það er vafamál hvort samvinna Dreier
og Duchamp hefði náð sinum háleitu
markmiðum, hefði ekki komið til sérstök
skapgerð samstarfsmannanna tveggja.
Gagnkvæm virðing og svipaðar, sameigin-
legar skoðanir virtust helstu forsendurnar
fyrir góðum árangri. Bæði hófu þau feril
sinn sem málarar. Dreier var gædd góðum
tónlistargáfum, viljasterk og sjálfstæð,
upprunnin í menningarlegri, vel stæðri
þýsk-bandarískri fjölskyldu. Hún varð
snemma ákveðinn stuðningsmaður mál-
staðar þeirra, sem minna máttu sín og
kvenréttinda. Þegar þau hittust í fyrsta
sinn var Duchamp 26 ára gamall og mátti
enn þola háðsglósur, sem skapari mál-
verks, sem einn listgagnrýnandi líkti við
„sprengingu í viðarklæðningarverk-
smiðju", en það var málverkið „Nude Des-
cending a Staircase", sem hann sýndi á
Armory-alþjóðalistsýningunni 1913. Hann
var þó ekki enn orðinn það víðfræga „en-
fant terrible", sem reyndi þanþol listar-
innar með því að senda klósettskál úr post-
ulíni, sem hann kallaði „Fountain", (Upp-
spretta) merkta dulnefninu „R. Mutt“, á
listsýningu 1917. Þá hneykslaðist sýn-
ingarnefndin og bannaði sýningu verksins,
með miklu pati. Það úrhelli háðsyrða, sem
dundi á Armory-sýningunni, málverki
Hluti af Brooklyn-sýningunni haustið 1926,
þar sem Garge Glass eftir Marcel Duchamp
og fleiri framúrstefnuverk voru sýnd, þar á
meðal verk Finns Jónssonar.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 24. NOVEMBER 1984 15