Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1987, Blaðsíða 11

U R GLATK I STUNN I
SAGAN AF
EIRÍKI LOETSSYNI
NUM EINRÆNA

v
g var snemma hneigður fyrir hesta, og nú hafði ég keypt góðan hest af
bónda þeim er Árni hét og bjó á bæ þeim sem ég nefni G; ég hafði byggt
fyrir hann stofu og skála, hvort tveggja vönduð hús. Bær hans var á kirkju-
leið minni, var hún bæði löng og enda hættuleg, en fyrir kunningsskap gisti
ég oft hjá Árna þegar að ég kom frá kirkju, ásamt fleiri mönnum úr þeim
„Ég vakti Svein ogsagði honum vera mál að klæðast, og hefurþér orðið vært
ídögunardúrnum hjá rekkjunautþínum. Geta má nærri, hvernig Signýju muni
hafa fallið að sjá mig standa þarna uppiyfir sér... “
Mynd: Sigrún Eldjárn.
hluta sóknarinnar; á þennan bæ hefði ég
farið, hefði ekki húsbóndi minn beðið mig
að hafa ekki vistaskipti, enda sá hann að
hann komst létt út af því sem ég smíðaði
fyrir hann. Árni bóndi átti dóttur þá sem
Signý hét, hana vildi hann gefa mér, og
vissi ég ekki betur en hugir okkar lægju
saman. En þetta dró ég vegna þess að ég
þóttist enn þá of efnalítill til að reisa bú.
Sveinn hét vinnumaður Árna bónda, hann
var ættaður af Hornströndum, og mér nokk-
uð eldri, félaus var hann, og í mörgu kallaður
misindismaður, og enda kenndur við
óþverramál í sinni sveit. En kornst þó úr
því með kænsku sinni, og hafði þá enn heila
húðina. Hann lagði hug á bóndadóttur, en
ærinn óhug- á mig, hann var ofláti mestur
í þeirri sveit, og eitthvert hið mesta nett-
Eftirfarandi kafli er tekinn úr óbirtri skáld-
sögu frá 19. ötd, berhún heitið„Sagan af
Eiríki Loftssyni hinum einræna ogJóni Geir-
mundssvni skipasmið", skáldsagan varsamin
eftir frumriti Níelsar Skálda Jónssonar frá vetr-
inum 1856— '57; það gerði Skúli Bergþórsson
frá Kálfárdal og lauk því verki 1886, jók Skúli
svo mjög frumrit Níelsar, sem hafði beðið hann
að hreinrita söguna, að heita má að Skúli hafi
endursamið hana, endasagan, eftir meðhöndlun
Skúla, fimm sinnum stærri en frumrit Níelsar.
Er engin ástæða til annars en cigna Skúla
Bergþórssyni bókina enda margar íslenskar
skáldsögur síðan hann varádögum vaxnaraf
samskonar rótum ogþykirekki tiltökumál.
Predikunartónn Níelsar er úr sögunni og í
mynd Skúla erþetta frambærilegt verk, all-
skemmtilegt og vel skrifað. Sérstaklega eru
lýsingar á híbýlaháttum ogsamtöl lífleg. Greint
erfrá æviþeirra tveggja manna sem nefndir
eru ítitlinum; íslenskra sveitamanna. Málfar
sögunnar er af rómantískum toga en engrar
slíkrar upphafningargætir íatburða- og
mannlífslýsingum hennarenda vettvangur sög-
unnar of nærstæður riturunum tilþess að slíkt
síðari tíma einkenni sveitarlífssagna nái að
setja svip á þessa skáldsögu.
Þátturinn sem hér fer á eftir er nærri miðju
bókar. Jón segirEiriki, aðalpersónu sögunnar,
af æviferli sínum; þeir eru smiðir báðir og enn
íblóma lífsins. Jón hefur snemma þótt manns-
efni, einkum vegna lagtækis síns. Hann segir
frá:
Eftir Skúla Bergþórsson
og Níels Jónsson skálda
Kynning eftir
Þorstein Antonsson
menni í eftirhermum, og sparaði hann mér
það ekki heldur en öðrum. Höfðu margir
gaman og enda hlógu dátt að því á heimil-
inu, en Signý hafði raunar andstyggð á
mörgum hans háttum en leiddist þó með
straumnum út í mörg kersknimál og fékk
ég ímugust á breytni hennar í því að gefa
gaum slíkum athöfnum, ei að síður hrak-
yrti hún hann stundum.
Eitt sinn bar svo til að ég kom þar frá
kirkju dálítið kenndur af víni. Svaf ég þar
jafnan í stofu og svo skyldi líka nú vera.
Þjónaði Signý mér til sængur, en af því að
ég var breyttur frá því vanalega, sagði ég
við hana bæði í gamni og alvöru: Nú held
ég að mér gangi hægt að sofna, en mundir
þú ekki vilja gjöra mér það til ánægju að
koma hingað til mín aftur til að stytta mér
stundir, þegar önnum þínum er lokið. Hún
brosti að þessu og sagði: Það held ég sé
hægt og er þetta hið fyrsta orð af þínum
vörum sem nefna mætti tvírætt, og hafði
hún líka rétt í því. Síðan lagði hún hönd
sína á bijóstið á mér og bauð mér góða
nótt með kossi og gekk í burt.
Þessi bón mín fannst mér hneisulítil fyrir
okkur hvernig svo sem farið hefði, því þá
var helst í ráði að við mundum giftast á
næsta hausti. Nokkru síðar heyrði ég hreyf-
ingar í dyralofti og vott um glaðværð því
að ég fór að heyra þaðan hlátra, nú kom
að mér forvitni að vita hvað um væri að
vera, fór ég þá ofan og fram í stofugöngin
og heyrði þaðan öll orðaskil, var þá Sveinn
þar og tvær vinnustúlkur og Signý, heyrði
ég þá að Sveinn var að herma eftir mér og
var að biðja Signýju að koma til sín í rúm,
sjálfsagt undir mínu nafni. Af þessu fok-
reiddist ég og var nærri komið að mér að
stökkva upp í loftið og lúskra Sveini, en
stillti mig þó sem ég gat, og sneri aftur til
rúms míns, en hafði nú fengið nóg um-
hugsunarefni til að geta síður sofnað. Ég
veit ekki enn í dag hvort heldur Sveinn eða
önnur hvor stúlknanna hafi staðið á hleri
og heyrt orð mín við Signýju eða hún sjálf
opinberað þau þessum félagsystkinum
sínum, en nokkuð var það: að ekki kom hún
inn til mín alla þá nótt, og eins hló hún
mikið og hinar stúlkumar.
Alla þá nótt kom mér ekki dúr á auga
mitt og þegar hér um bil að dagsbrún var
komin heyrði ég að lokið var upp stofuhurð-
inni heldur hljóðlega. Spurði ég þá hver þar
færi, var mér þá svarað í kvenlegum róm:
Það er ekki Signý, en þó einhver sem getur
gengið þér í hennar stað að vinna þau verk
sem ekki þarf birtu til að framkvæma. Ég
svaraði þá: Ekki skalt þú annast um að vinna
mér eða fyrir mig nein verk að þessu sinni
en sjáðu sem best um að hún fái verkamann
í víngarð sinn. Hún fleygði þá skóm og fóta-
plöggum af mér við rúmstokk minn, og hljóp
svo hlæjandi burtu. Nú þóttist ég fullsann-
færður um að orð mín við Signýju væru
komin fullkomlega í hámæli, og var ég nú
sárreiður yfir öllu þessu; þó hún kæmi ekki
til mín, það þótti mér ekkert, en að hleypa
í hávaða þessum orðum mínum, það þótti
mér óþolandi. Og hugsaði með mér að slíkt
skyldi verða til þess að slá botninn í öll
okkar viðskipti, því svo sem hún hafði á
þennan hátt snúið orðum mínum, hugsaði
ég að hún að því skapi mundi rækja sóma
sinn í framtíðinni, spratt ég þá sem hraðast
en hljóðlegast á fætur, fór út og tók hest
minn og var allur í burtu fyrr en að nokk-
urn varði.
Tvisvar eftir þetta fór ég þar hjá, en kom
ekki heim, það hafði komið Árna illa og
undarlega fyrir, og hafði sagt: að nú væru
ekki menn sem verið hefðu, ef ég yrði því
ekki feginn að gista þar áður en þessi vetur
væri liðinn. Og eftir þetta reið ég í allgóðu
veðri til kirkju og þegar ég fór til baka var
farið að dimma töluvert af nótt, reið ég
fyrir ofan túngarð hjá Áma bónda, og þeg-
ar ég var kominn skammt um fram bæinn,
þá dimmdi svo snögglega meira en að öllum
líkindum að ég hugði það ekki sjálfrátt, og
von bráðara var kominn óstæður kafalds-
bylur með bitru frosti á móti mér, komu
mér þá í hug orð Árna, og vildi ég fyrir
hvem mun komast að næsta bæ, en svo
varð veðrið mikið að ég mátti sleppa því
áformi, og vildi hvorki leggja mig eða hest-
inn í slíka hættu, sneri því nauðugur aftur
til Ijárhúsanna hjá Árna, þar vissi ég af
hesthúsi, og spretti ég af hestinum, teymdi
hann þar inn, og lét reiðtýgin í hestastall-
inn, og settist þar á. En að vörmu spori kom
Árni þar, og sagði mér væri betra skjól að
ganga heim til bæjarins með sér, heldur en
að norpa hér allur snjóugur og votur, og
sá ég að ekki var annars kostur en að taka
boði hans. Hann gaf hesti mínum nóg og
gott fóður, gekk ég síðan heim á eftir hús-
bónda og skóf upp snjóklæði mín. Síðan var
mér veittur beini og þar á eftir vísað til
rúms undir baðstofulofti, þar í afþiljuðu
húsi skrárlæstu. Þá skrá hafði ég sjálfur
smíðað, og var skrúflykill að innan sem að
með lagi mátti ná út og varð þá ekki kom-
ist út úr húsinu ef hurðin var læst. En á
það lag hafði ég engum vísað þar af heimil-
ismönnum. Ekki bar Signýju mér fyrir augu,
og var sagt að hún væri mjög lasin og héldi
við rúm.
Þá ég nú háttaði gat ég með engu móti
sofnað, svo að ég fór aftur í klæði mín.
Heyrði ég þá að hljóðlega var gengið eftir
loftinu þar uppi sem ég var neðanundir og
var það úr lofthúsi því sem að hjónin og
Signý dóttir þeirra sváfu í, þetta hreif mig
strax illa, því að ég vænti mér þar einskis
góðs, og jafnvel að mér yrði þar máské
ráðinn bani með einhvetjum hætti sem að
mér kynni verða óvæntastur, og í flughasti
lagði ég rúmklæðin sem líkast því að maður
lægi þar, en brá mér á hurðarbak og náði
skrúflyklinum úr skránni og nokkrum
augnablikum síðar heyrði ég að hurðinni
var hljóðlega lokið upp og einhver gekk inn
að rúminu, brá ég þá við sem snarast og
stökk út úr húsinu og læsti á eftir mér í
sama vetfangi, og varð þá ekki lokið upp
að innan. Ekki vissi ég þá með neinni vissu
hver inn gekk, en jafnt þótti mér ills von
af öllum, Signýju hafði ég fastlega grunaða
um ótryggð, sem ég áleit nú vaxa í fullkom-
ið hatur fyrir það að ég hafði afrækt fundi
hennar, og áleit að þau öll þijú, Ámi, Signý
og Sveinn, kynnu snúa sér að einu ráði til
að gjöra mér einhveijar skráveifur. Ég lét
skrúflykilinn á skúrfjöl sem var yfir dyrun-
um, fór fram í anddyrið greip í hasti
reiðklæði mín, opnaði lágt og liðlega bæjar-
hurðina og hallaði henni síðan aftur á eftir
mér, og hljóp það ég gat til hesthússins,
lagði í flughasti á hest minn, og hefi ég
verið það hræddastur á æfi minni fyrir því
að Árni og Sveinn mundu veita mér eftir-
för, en ég verjulaus, en það varð þó ekki.
Þegar ég komst á bak hesti mínum þá þótt-
ist ég hólpinn, því hann var bæði traustur
og fljótur. Var þá allgott veður, mikið heið-
ur í lofti og stjörnuljós, og nokkurt frost.
Ekki gaf ég mér tíma til að fara í reiðföt
mín og reiddi þau alla leið undir mér heim
til mín, og var þá enn ekki kominn dagur ...
Eftir þetta sagði smalapiltur Árna mér
að samkomulag Sveins og Signýjar hefði
tekið harla mikla breytingu til hins lakara,
mundi hún hafa bæði gramist léttúð sinni
að gefa sig við kerskilátum Sveins og jafn-
framt umsátrum hans við sig, og hatur
þess er hann lagði á mig, og mundi hún
einungis fyrir hans aðgjörðir hafa misst
mig. En um það bil sem ég heyrði til Sveins
í loftinu og stúlkna þeirra sem hjá honum
voru þá áleit pilturinn að hann mundi hafa
verið búinn að ná á henni töluverðu bráða-
birgðar tangarhaldi. En hún þá skilið af
þeim orðum sem ég mælti við stúlku þá sem
kom til mín í stofuna með plögg mín, um
dægramótin, að ég mundi hafa heyrt eitt-
hvað af ræðum þeirra í loftinu, og alls þessa
vegna bæði orðið hrygg og reið sér og
Sveini. Mun honum þá hafa þótt útséð um
alla velvild Signýjar til sín, og vistaði sig
því á burt frá Árna, og fór um vorið sem
vinnumaður til sóknarprests okkar.
Þetta hið næsta vor hætti faðir minn
búskap fyrir hjúaleysi og lasleika sinn, og
um haustið skömmu fyrir vetur dó hann
snögglega. Gjörði ég sem eini erfingi hans
útförina þokkalega, fékk ég töluverðar eign-
ir eftir hann, bæði í peningum og öðru,
enda var móðurarfur minn allur inni hjá
honum, þeim ijármunum öllum varði ég til
peninga því að mér var enginn hugur á
búskap né giftingu, þegar svona fór millum
okkar Signýjar.
Þennan vetur eftir að faðir minn dó, linnti
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. FEBRÚAR 1987 1 1