Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1991, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 26. JANÚAR 1991
L
sköpin. í ævisögu sinni, sem kom út árið
1953, segir hún kaldhæðnislega frá því að
þannig hafi hún misst meydóm sinn. Frida
varð upp frá því bundin við rúm eða hjóla-
stól og það er með þessum mikla persónu-
harmleik sem listferill hennar hefst. Fyrir
slysið hafði hún sótt teiknitíma í fáeina
mánuði og það er á þeirri reynslu sem fer-
ill hennar hefst. Frida var sjálflærður mynd-
listarmaður sem hafði þá gæfu til að bera
að *hún gat bætt sér upp vankunnáttu og
menntunarleysi í myndlist með fijóu ímynd-
unarafli og sterkum sköpunarkrafti.
Helstu áhrifavaldar i list Fridu voru mex-
íkósk alþýðulist frá 19. öld og evrópsku
málararnir Bosch og Brueghel.
Sjálfskrufning
Slysið og afleiðingar þess gáfu Fridu til-
efni til að mála. Sársauka sinn. Á sama tíma
hófst hrörnun líkama hennar. Upp frá því
fann Frida fyrir stöðugum sársauka í baki
og hægra fæti og gekk undir um 35 upp-
skurði á rúmum þijátíu árum. Segja má að
listin hafi nærst á þjáningu hennar: upp-
skurðum og kvölum sem gerðu það að verk-
um að hún varð háð deyfilyfjum og síðar
áfengi, löngum sjúkrahúsdvölum og ekki
síst vitneskjunni um að það var óhugsandi
að hún gæti nokkurn tíma lifað heilbrigðu
og eðlilegu lífi.
Frida málaði fyrstu sjálfsmyndina rúm-
liggjandi nokkrum mánuðum eftir slysið og
varð upp frá því helsta viðfangsefnið í mynd-
um sínum. Hún málaði tugi sjálfsmynda sem
eru litlar, raunsæar og vandvirknisíega unn-
ar, líkt og handmálaðar ljósmyndir. Andlit
sitt málaði hún af mikilli ástríðu, líkt og
um endurtekna trúarlega athöfn væri að
ræða, alveg þar til hún lést árið 1954, 47
ára gömul. Hún fékk vini sína til að taka
af sér ljósmyndir vegna þess að hún gat
ekki gert það sjálf og ljósmyndirnar eru í
raun eins og sjálfsmyndir hennar. Þannig
fær hún ljósmyndavélina til að sjá hana,
eins og hún sér sjálfa sig. Eins og hún
lætur okkur sjá það sem hún sér, þegar hún
málar. Útlit hennar var afar sérstakt, hár
hennar var svart og sítt og hún skreytti það
gjarnan að hætti mexíkóskra kvenna með
blómum og borðum. í verkum hennar bar
hárið táknrænan boðskap. Jafnvel þar sýndi
hún þjáningu sína með því að strekkja hár
sitt svo fast aftur að áhorfandinn skynjar
strax sársaukann. (Sjá mynd nr. 4.)
Augnabrúnir hennar voru samvaxnar og
minntu á fljúgandi leðurblöku og á efri vör
hennar óx léttur hýjungur. Hún klæddist
íburðarmiklum og litríkum mexíkóskum
þjóðbúningum, síðum og efnismiklum pils-
um til að fela fötlun sína. Hún bar glæsi-
lega og áberandi skartgripi marga hringi á
öllum fingrum. Hún fékk alla þá athygli sem
hún virtist svo augljósiega biðja um. Þegar
hún heimsótti New York voru börnin á göt-
unni vön að elta hana og kalla: Halló, hvar
er hringleikahúsið?
Frida notar málverk sitt til sjálfskönnun-
ar þar sem hún málar sársauka sinn og
þjáningu á öllum stigum í ýmsum blæbrigð-
um. Stundum andstæðum, frá grófu og
nöktu afdráttarleysi yfir í djúpa ljóðræna
mildi, sem minnir á stund milli stríða þegar
sársaukinn hættir að vera nístandi eða
æpandi. Þegar Fridu tekst best upp breytir
hún þjáningu sinni í kraftmikinn óð til
lífsins. í sterkustu myndunum beitir hún
eins konar sálfræðilegum skurðlækningum
þar sem hún sundurlimar líkama sinn, stað-
setur hjartað fyrir utan og dregur æðakerf-
ið umhverfis hann líkt og limgerði.
Rivera
Árið 1927 gerðist Frida félagi í kommún-
istaflokki Mexíkó og þar kynntist hún Diego
Rivera (1886-1957) einum frægasta mynd-
listarmanni Mexíkó sem hún hafði lengi
dáð. Þau giftust árið 1929. Hann var einn
atkvæðamesti listamaðurinn í hinni miklu
byltingu sem átti sér stað í 20. aldar mynd-
list í Mexíkó og sá sem átti stærstan þátt í
að skapa hið nýja mexíkóska veggmálverk
sem endurspeglaði sjálfsímynd mexíkósku
þjóðarinnar. Rivera var mikill heimsmaður
sem dvaldi langdvölum í Evrópu, bjó í
Madrid og í París þar sem hann kynntist
helstu framúrstefnulistamönnum þeirra
tíma, meðal annars kúbistunum. Þegar heim
kom fór hann að sækja myndefni sitt í líf
indíána, frúmbyggja Mexíkó, öll þjóðin
fylgdist með stormasömu hjónabandi þeirra
eða hjónaböndum þar sem þau giftust hvort
öðru tvisvar.
Eftir skilnað þeirra árið 1940, sem aðeins
stóð í eitt ár, málar Frida sjálfa sig. Hún
situr á stól með drengjakoll og skæri í hönd-
um en þykkt og svart hár hennar liggur í
flyksum á henni og umhverfis hana. Þegar
Frida og eiginmaður hennar, listmálarinn Diego Rivera.
Frida málar rúmliggjandi á sjúkrahúsi árið 1950.
þau giftast á ný verður hárið aftur svart
og mikið.
Lífið Er Draumur
Þegar páfi súrrealista, André Breton, kom
til Mexíkó og kynntist Fridu og verkum
hennar, gáf hann út þá yfirlýsingu að hún
væri drottning súrrealistanna og list hennar
væri „sem silkiiindi utan um sprengju". En
Frida sór af sér öll tengsl við þá stefnu og
sagðist ekki mála drauma sína, aðeins eigin
raunveruleika. „Mér finnst,“ skrifar hún í
bréfi, „súrrealisminn vera úrkynjuð bylting
á borgaralegri list, ekki sú list sem_ fólkið
vonast til að fá frá listamanninum. Ég trúi
því að listin geti breytt þjóðfélaginu og að
málarinn eigi að vera samfélaginu að gagni.
Hann á að taka þátt í stéttabaráttunni með
málverkið að vopni.“
Þó Frida væri í list sinni ekki fyllilega
samkvæm þessari yfirlýsingu málar hún
sinn innhverfa einkaheim þannig að hann
'hættir að vera einkaheimur og öðlast al-
menna skírskotun. Hún skapaði list sem
átti erindi til annarra þó það færist fyrir
að flytja þann pólitíska boðskap sem hún
og félagar hennar ætluðust til, í þvi bylting-
arandrúmslofti sem þeir lifðu og hrærðust í.
í myndini „Brotna súlan" opnar Frida sýn
inn í líkama sinn og sködduð mænan blasir
við í líki skörðóttrar og sundurbrotinnar
marmarasúlu_ sem reynt hefur verið að
skeyta samaii.
„Frida er eini listamaðurinn í sögunni sem
opnar brjótshol sitt til að afhjúpa hinn
líffræðilega sannleika tilfinninga sinna,“
sagði Diego Rivera, eiginmaður Fridu.
Svo virðist sem Frida hafi skynjað slysið
eins og væri hún stödd á landamærum lífs
og dauða og hafi jafnvel litið á það sem
sjálfa endurfæðinguna. Því til stuðnings
má benda á að hún málaði mynd sem hún
nefndi „Endurfæðingin". Þar horfir hún nið-
ur i herbergi, líkt og af stalli, á sjálfa sig
fæða barn sem ber andlit hennar. Yfir höfði
Fridu er breitt hvítt klæði, líkt og um
líkklæði sé að ræða.
Það er fyrst á fimmta áratugnum sem'
Frida hlýtur viðurkenningu fyrir list sína.
Hún tekur þátt í stórri sýningu á sjálfsmynd-
um mexíkóskra málara frá 1600-1900 í
Listasafninu í Mexíkóborg (Palacio de Bell-
Sjálfsmynd Fridu, 1940, olía. Takið eftir þyrnihálsfestinni.
as Artes) 1947. Árið 1953 skipuleggur
Gallerí í Mexíkóborg umfangsmikla sýningu
á verkum hennar og er hún borin inn á
sýninguna rúmliggjandi.
Fjórum mánuðum síðar fær Frida drep í
fæturna og er annar fóturinn tekinn af
henni. Þrátt fyrir það var ekki hægt að
bjarga lífi hennar og lést hún í svefni 13.
júní árið 1954.
Aska hennar er geymd í fornri indíána-
krukku á heimili hennar og Diego í fæðing-
arborg hennar Coyoacan. Eftir dauða henn-
ar ákvað Rivera að þar skyldi standa Safn
Fridu Kahlo. Þar þurfti engu að breyta,
Frida hafði þegar gert heimilið að helgidómi
yfir litríkt líf þessara mikilhæfu listamanna,
sem börðust fyrir list sinni og hamingju í
einkalífi.
Rivera kom fyrir ófullgerðri andlitsmynd
af Stalín á trönunum í vinnustofu hennar
við hlið hjólastólsins. Myndir Fridu og per-
sónulegir munir fylla safnið. Á síðustu mynd
sína hafði hún krotað óstyrkri hendi. Viva
la vida. Lifi lífið.
Höfundur er listfræðingur.