Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1992, Blaðsíða 4

Þróun mannsins í 25 milljónir ára er talin hafa verið sem hér er lýst. Fyrsti apamaðurinn, sem alveg gekk uppréttur, Homo Erectus, var uppi fyrir 750 þúsund árum
og sýnir það bezt, hvað þróunin hefur verið hröð eftir það. Talið er fullvíst að Neandertalsmaðurinn hafi dáið út, en að ættfaðir okkar sé Cro-Magnon maðurinn.
Neanderthals-
maðurinn er ráðgáta
Mér geðjast ekki að Neanderthals-mönnum“
segir Jeffrey Laitman, sem virðist vera mjög
fjarri því að vera haldinn fordómum. Hann
flýtir sér að bæta við til útskýringar: „Ég
hef enga ömun á þeim, en þeir hafa orðið
til meiri vandræða en nokkur annar mann-
hópur, sem ég hef rannsakað."
Laitman er mannfræðingur og líffæra-
fræðingur. Hann er staddur í litlu herbergi
í skýjakljúf úr gleri og stáli. I þessari bygg-
ingu er Mount Sinai-læknaskólinn til húsa í
New York-borg. Hauskúpur fylla herbergið.
A lágu stálborði er raðað hauskúpum af
nútímamanneskjum. við hliðina á gipsmót-
uðum hauskúpum af öðrum meðlimum menn-
skra tegunda, allt frá fyrsta vísi frummanns-
ins, suðurapa, sem er útdauð mannapategund
og til þessa vafagemsa vandræðafyrirbrigðis
og hálf-mennska Neanderthals-manns. Fleiri
hauskúpur þekja hillurnar meðfram veggjun-
um; hundakúpur, kattakúpur, svína-, apa-
og rottukúpur og í einu horninu eru hauskúp-
ur af hvölum. Laitmann reynir að útskýra
hvers vegna menn kunna að tala og hvers-
vegna aðrar tegundir gátu það ekki og hvern-
ig stendur á því að Neanderthalinn og tal-
gáfa hans er svo mikið vafamál og hann er
þvi erfiður í flokkun.
Ein Tegund Spendýra Sker
SlG ÚR
„Sjáðu,“ hann tekur upp hauskúpu og
snýr henni öfugt. „Þetta er það sem við nefn-
um venjulega gerð spendýra-hauskúpu. Þetta
er hauskúpa simpansa... Hér er grunnur-
inn. Sjáðu þessa línu.“ Laitmann strýkur
fíngrinum frá efri hluta munnsins og upp
undir þann hluta kúpunnar sem umiykur
heilabúið. „Þetta er þessi venjulega gerð. Ég
get tekið nærri því hvaða kúpu sem er. Hér
í 100 þúsund ár háði
Neanderthals-maðurinn
lífsbaráttu sína í ýmsum
löndum Mið-Evrópu.
Nafnið er dregið af stað
í Þýzkalandi, þar sem
margar minjar hafa
fundizt, en jafnvel enn
fleiri minjar hafa fundizt
í Frakklandi.
Vísindamenn púsla
saman því sem fínnst og
hafa leitt í ljós að bygging
gómsins og hálsins var
öðruvísi er í okkur og
hefur haft í för með sér
hljóðmyndunar- og
talörðugleika fyrir
Neanderthals-manninn.
Eftir JOSHUA
FISCHMAN
Jeffrey Laitman í rannsóknarstofu sinni í Sinai læknaskólanum í New York, þar
sem hann ber saman formið á hauskúpum nútímamanna og Neanderthalsmanns-
ins. Sá samanburður leiðir í Ijós, að Neanderthalsmaðurinn hefur átt mjög erfitt
með hljóðmyndun borið saman við nútimamanninn og að það hefur komið niður
á hæfni hans til að þróa tungumál. Stóra, brúna hauskúpan í fremstu röð er af
Neanderthalsmanni.
er hundskúpa, hér svínskúpa." Hann leggur
frá sér simpansa-kúpuna og tekur upp aðrar
og snýr þeim við til að sýna flötinn, sem
einkennir þær allar. „Þetta er af pokarottu
og þessi af ketti: Þú sérð þessa gerð aftur
og aftur.“
„Það er ein tegund spendýra sem er und-
antekning frá þessari venjulegu gerð haus-
kúpulagsins," hann grípur hauskúpu, haus-
kúpu sem maður kannast við, „og það erum
við. Hér er þessi mikla bugða.“ Laitmann
sýnir hauskúpuna öfuga, gerðin er allt önnur
en í hauskúpum annarra spendýra. „Hér
kemur margt áhugavert í ljós, sem þýðir
gífurlega breytingu á gerð hálsins."
Vöðvarnir og taugarnar sem stjórna barka-
kýlinu — en barkakýli er hljóðmyndandi ve-
fjalíning efst í barkanum — tengjast kúpu-
botninum. Þegar botninn er flatur, eins og
í simpönsum, halda þessir vöðvar og vefjar
barkanum hátt uppi í hálsinum. En sveigist
botninn niður, eins og í mönnum, fylgir bark-
inn með neðar.
„Með þessu myndast talsvert loftrými fyr-
ir ofan barkakýlið, sem auðveldar hljóðmynd-
un í mun ríkara mæli en nokkurri spendýra-
tegund,“ segir Laitman. „Það sem hefur gerst
er'að maður tekur herlúður og breytir honum
í trompet með því að bæta við meira hljóð-
rými. Það er þetta atriði sem gefur mönnum
líkamlega hæfni til þess að mynda rödd og
þar með talmál. Þetta aðgreinir menn frá
skepnum.“
Breytingar á líffærum manna til málhæfni
hófust fyrir um það bil 1 og 'h milljón ára.
Flöturinn frá munni og aftur úr tók að bogna
og barkinn færðist um leið neðar. Bugðan í
kúpunni jókst til þeirrar gerðar sem hún nú
er. Þessi þróun hélt nokkurn veginn stöðugt
áfram.
Og Laitman heldur áfram: „Síðan koma
Neanderthals-menn til sögunnar, þar er á
hængur. Hauskúpurnar af Neanderthals-
mönnum, sem ég hef rannsakað, hafa flatari
grunn en manndýrin sem til voru fyrir.daga
Neanderthala. Gera má ráð fyrir að barki
þeirra hafí ekki náð jafn langt niður í háls-
inn. Hér virðisti breytingin á grunninum
stefna í öfuga átt, þegar breytingin í öðrum
mannflokkum eða manndýraflokkum mynd-
aði meiri málhæfni, en það eru forfeður okk-
ar.“ Hann þagnar smástund: „Það er mjög
erfítt að útskýra þetta.“
Bjuggu í Evrópu í 100 ÞÚS-
UNDÁR
Það hefur alltaf verið erfitt að útskýra
Neanderthala, allt frá því að fyrstu haus-
kúpubrotin fundust 1856 í Feldhofer-helli í
Neanderdal í Þýskalandi. Mannfræðingar og
vísindamenn þeirra tíma deildu hvort þykkt
heilaskeljarinnar fyrir ofan augnatóftirnar
og önnur einkenni, ólíkt nútíma hauskúpu-
gerð, væru merki um einhvern furðulegan
sjúkdóm eða þá útdauða manntegund. Síðan
hafa fundist beinaminjar á um 70 stöðum
og ýmislegt hefur skýrst. Nú er vitað að
Neanderthalinn kom fram fyrir um 130.000
árum og að hann dó út fyrir 35.000 árum.
Hann byggði svæði frá Suður-Frakklandi,
Mið-Evrópu og e.t.v. einnig ísrael og írak.
En við vitum ekki hvort við erum afkomend-
ur Neanderthalans. Þeir hurfu í Evrópu um
sama leyti og mennskar manneskjur komu
fram. Rannsóknimar hafa snúist um örlög
þeirra á 20. öld. Rannsóknarefnið er einkum
útlit þeirra. Sumir mannfræðingar telja að
útlit þeirra, þykk höfuðkúpa, lágt enni, sterk-
legir kjálkar og luraleg beinabygging bendi
til þess að þeir hafí verið sérhópur, sem sé
aðskildur þróunarsögu mannsins og að þeir
hafí dáið út, en annar hópur mannaættar séu
forfeður vorir. Aðrir mannfræðingar telja
aftur á móti að munurinn sé ekki svo afger-
andi að þróunin hefði ekki eins vel getað
umbylt Neanderthal í mennskari verur, þ.e.
að þeir geti verið forfeður okkar. Þótt athafn-
ir Neanderthala hafí áður verið sérstakar og
ákveðnar eru þær nú gjörsamlega horfnar.
Laitman, Binford og margir fleiri vinna
nú að því að fínna þær, gera sér einhveija