Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1992, Side 8

GUNNARSTRAUMLAND
Um atvik
Það er rétt eins og heimurinn
hafí aldrei stöðvast áður.
Samt var það daglegt brauð í
árdaga.
Við hverja nýja upplifun
hnikaði sólin gangi sínum.
Árnar runnu ekki lengur,
blómin hættu að vaxa og
vindurinn
sem leikið hafði í bifhárum mínum
eins og gufaði upp.
Og segulsviðið fór úr skorðum
og bráðnandi jökullinn fraus á ný.
Þegar eldurinn kviknaði.
Einungis blóð mitt rann
er veröldin breyttist.
Úr ferð án
slóða
Samt var eins og sæljónin
forðuðust gresjuna
þau syntu á milli fölnandi
þokubakka
sóru og eiða.
Ófyrirséðar runnu antilópurnar í
hópum
eggjandi á sinn forgengilega hátt
undirfurðulega.
Höfundur er í myndlistarnámi í Enschede
í Hollandi.
HRAFN LÁRUSSON
hugskots-
sjónir
Að finna þig
einu sinni af tilviljun
þar sem ég átti
ekkert að fínna
ganga inní borg Drauma
með gullslegnum þökum
og goðsagnarverum
sótuga borg
með þunggráum byggingum
og sveimandi hóp svipleysingja
svo minnir á fjölleikahúskonu:
á stiku heldur hún
- hátt yfír höfðum engla -
á disk í jafnvægi
snýr honum svo hann
hringsnýst. Gæfa mín
Höfundur er háskólanemi.
Um ellina
Inýlega útkomnu kveri, sem hefur að geyma þrjátíu
ljóð eftir Horas í þýðingu Helga Hálfdanarsonar er
að finna þessar ljóðlínur, „dauðinn í námunda búinn
bíður“ og „engum mun dauðinn af miskunn þyrma“
og ennfremur: „Stutt er ævin; hví skal þá mæðst
í mörgu?“ og „Árin hverfa, og ekkert að
eilífu varir“. Eins og dauðinn bíður allra,
læðist ellin fyrr en varir að öllum, sem
ekki falla fyrir aldur fram fyrir sjúkdóm-
um, slysum éða í styijöldum. Hún er
undanfari og fyrirboði dauðans. Hver og
einn einstaklingur á fyrir höndum að verða
íverustaður ellinnar ef hann lifir í 7-8
áratugi. Breyting er eðli lífsins, ellin loka-
stig þess og yfir henni grúfir nánd dauð-
ans, sem færist æ nær eftir því sem ár
og dagar líða. Ellin minnir á hverfulleika
lífsins og að kynslóðir koma og kynslóðir
fara. Tíminn líður óaflátanlega og eyðir
öllu lífi um það er lýkur, einstaklingum,
samfélögum og stórveldum, og myndar
þess í stað rými fyri nýtt líf, endurnýjar
lífið hér á jörðu. Tíminn eyðir öllu, sem
við skynjum, eyðingin hljóða er alls staðar
alla tíð að verki og allt lýtur henni að lok-
um. Ellin er vetur lífsins, hvítt hári og
hvítt skegg minna á snjó og vetur og sá
sem lifir lengi finnur líf sitt kólna.
Ellin er oft betur merkjanleg öðrum en
hinum öldruðu sjálfum. Írska skáldinu
Yeats fannst öldruðum að hann væri sama
persónan og á unga aldri en væri neyddur
til að sætta sig við lítt viðunandi heiti.
Voltaire sagði að ellin breytti ekki hjarta-
laginu en það væri dapurlegt að dveljast
inni í rúst. Oscar Wilde sagði að líkaminn
eltist en sálin héldist ung, það væri harm-
leikur lífsins. En hvað sem líður þessum
ummælum má hitt jafnan heita satt að
áhrif aldursára á líkama og huga verða æ
greinilegri eftir því sem líður á ellina.
Þróttur dvín, skilningarvit dofna, hugsun
og athöfn seinkar, hugur slævist, minni
hrakar. Aldursgleymni háir flestum, sem
komnir eru yfir sjötugt og ágerist með
hækkandi aldri. Nöfn á persónum, hlutum
og hugtökum standa í hinum öldruðu,
þeir muna hvað var sagt við þá en ekki
hver sagði það eða þeir muna hver talaði
en ekki hvað hann sagði eða þeir muna
ekki hvað þeir hafa sagt áður og endur-
taka sig því að óþörfu. Þó hafa 5-10%
þeirra sem komnir eru yfir sjötugt jafn
trútt og nákvæmt minni og barnabörn
þeirra. Þá er heyrnardeyfa mörgum til
baga í ellinni. Fjárhagur þrengist, einangr-
un eykst, sjúkdómum fjölgar og iðulega
herja nokkrir sjúkdómar saman á hinn
aldraða. Þeir sjúkdómar, sem hijá gamalt
fólk, eru ósjaldan langvinnir, ólæknandi
eða banvænir.
Hin mikla sorg í ellinni er missir vin-
anna. Eigin kynslóð er grisjuð, raðir jafn-
aldra eru þynntar, í vinahópinn eru komin
skörð. Svo kvað Sophokles í þýðingu Gríms
Thomsens: „Á mér hefur einkum brotið
ellin gleði firð, viðtals erfið, vinum þrotin,
völt á fótum, stirð. Heim hún öllum sorgum
býður, aldrei líður.“ Langlífir menn njóta
Það sem ef til vill fær
öldruðum áhyggju og
kvíða meira en annað er
nánd dauðans. Brottförin
héðan, dauðasporin
þungu, eru ekki einungis
örðug á unga aldri heldur
líka einatt í elli. Svo
mikið er aðdráttarafl
lífsins, að þrátt fyrir
sorgir og þrautir, mótlæti,
ama og þreytu áranna,
verða menn seint og
ógjarnan saddir lífdaga.
AdolfHölzel (1853-1934); Ævikvöld, 1885.
Eftir ÓLAF
SIGURÐSSON
í fyrri daga náðu fáir háum aldri. Hinir
öldruðu voru fámennir en nú er því öðru-
vísi farið. Bætt lífskjör alls þorra fólks og
þróun í læknavísindum hafa orðið þess
valdandi að hinum gömlu hefur fjölgað svo
mjög að þeir eru nú orðnir félagslegt vand-
amál, fjárhagslegur baggi á almenningi
og tímasprengja í samfélaginu að sumra
ætlan.
Það er í ellinni, að „umskiptin á ævihög-
um allra byija þá“. Flestum ber að láta
af störfum sjötugum. Þá verður ekki þörf
fyrir aldraða á vinnustöðum, þeir þoka
fyrir þeim sem yngri eru, hafa ekki hlut-
verki að gegna, gera ekki gagn lengur.
Þeir eru settir út fyrir garð. Hinn aldraði
lýtur óhjákvæmilega örlögum sínum, er
ekki lengur virkur þátttakandi í framvindu
mannlífsins. Samfélagið sniðgengur hann
í þögn.
þeirra dapurlega forréttinda að dvelja ein-
ir í nýjum heimi. Eitt mikið auðnutjón, sem
hefur hent menn, er að lifa alla vini sína.
Dauði þess, sem okkur er kær, er rof við
fortíðina. Menn verða framandi mitt í eig-
in landi, jafnvel í eigin fjölskyldu. Gerólík-
ur heimur er kominn í staðinn fyrir fyrri
heim hins aldraða. Gamall maður lifir sum-
part bæði kynslóð sína og þátt úr sjálfum
sér.
Það sem ef til vill fær öldruðum áhyggju
og kvíða meira en annað er nánd dauð-
ans. Brottförin héðan, dauðasporin þungu,
eru ekki einungis örðug á unga aldri held-
ur líka einatt í elli. Svo mikið er aðdráttar-
afl lífsins, að þrátt fyrir sorgir og þrautir,
mótlæti, ama og þreytu áranna verða
menn seint og ógjarnan saddir lífdaga.
Hinir öldruðu halda margir hveijir lífs-
þorsta sínum fram í háa elli, lífsvilji þeirra