Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1996, Blaðsíða 12

„Móðir mín skildi mig ekki og faðir minn
gat ekki hjálpað mér,“ sagði María síðar.
Sennilega hefur það verið á þessum tíma sem
María mun hafa farið að skapa sér nýja per-
sónu til þess að mæta þessum hörðu kröfum
sem til hennar voru gerðar og þar með þróa
upp leikræna hæfileika sína. Þetta varð henn-
ar vörn og sókn í hinum harða heimi og
þetta varð sú María Callas sem sigraði heim-
inn með list sinni - sú María Callas sem
þótti hortug og stundum hrokafull - príma-
donnan sem gekk út af sviðinu í miðri sýn-
ingu ef henni mislíkaði og sú María Callas
sem sagði upp samningum ef uppfærslan
féll henni ekki í geð.
Sú María sem varð eftir að tjaldabaki kom
ekki fram fyrr en löngu síðar og þá með
alvarlegum afleiðingum fyrir prímadonnuna
Maríu Callas. Foreldrar hennar skildu árið
1937 og móðir hennar flutti aftur til Grikk-
lands með dætur sínar og settist að í Aþenu.
Þar hélt María áfram námi og komst brátt
undir handleiðslu spænsku söngkonunnar og
kennarans Elviru de Hidalgo sem varð mik-
ill áhrifavaldur í listferli hennar.
María Callas þreytti frumraun sína á
óperusviðinu í Aþenu sem Tosca og síðar sem
Leonora í Fidelio. Árið 1945 flytur María svo
aftur til föður síns í New York og þar hittir
hún ítalska óperustjórann Zenatello sem ræð-
ur hana 1947 til að syngja í La Gioconda á
Arena-sviðinu í Veróna, sem varð upphafið
að sigurgöngu hennar á óperusviðinu. I Ver-
óna mætti hún tveim af þeim af mönnum
sem áttu eftir að hafa mikil áhrif á listrænan
og persónulegan feril hennar. Annar þeirra
var hljómsveitarstjórinn Serafin sem hún átti
eftir vinna mikið með síðar.
í Veróna mætti hún einnig þeim manni
sem átti eftir að verða eiginmaður hennar í
tíu ár - manni sem veitti henni öryggi og
friðsamt heimili. Hann var ráðgjafi hennar
og umboðsmaður, sá um alla samninga og
yfírleitt öll hennar mál út á við. Sjálf gat
hún gefið sig alla að því að byggja upp og
þroska listræna hæfileika sína. Þessi maður
var Meneghini, auðugur ítalskur kaupsýslu-
maður, tuttugu og átta árum eldri en hún.
Sambúð þeirra byggðist _upp af vináttu og
umhyggju frekar en ást. ítalski stórtenorinn
di Stefano, sem var söngfélagi Maríu Callas
í mörg ár og þekkti hana hvað best, sagði
að þetta samband hefði verið henni nauðsyn-
legt og ómetanlegt - hefði gefið henni frið
og öryggi. Ef hún hefði tekið upp ástríðu-
fullt samband við yngri mann á þessum tíma
er vafasamt að hún hefði orðið sú María
Callas sem heimurinn þekkti og dáði.
Á þessum árum frá 1947 er María Callas
á hátindi ferils síns. Hún er eftirsóttasta og
dáðásta óperusöngkona heimsins - drottning
óperunnar. Þegar horft er yfir hlutverkaskrá
Maríu Callas er greinilegt að óperan Norma
- þetta meistaraverk Bellinis, er þar efst á
blaði en hún mun hafa sungið þetta hlutverk
a.m.k. níutíu sinnum í helstu óperuhúsum
heims. Hin melódíska bænaaría „Casta diva“
úr fyrsta þætti óperunnar er ein af skærustu
stjörnum í söngkórónu hennar en þessi aría
er ein af þekktustu „show stop“ aríum af
ítalska óperusviðinu. Maríu Callas átti eftir
að svipa til Normu í óperunni þar sem orðst-
ír og ást takast á í einni og sömu persón-
unni. Önnur höfuðhlutverk á söngferli hennar
voru hin dramatísku og tragísku kvenhlut-
verk í óperum nítjándu aldar óperutónskáld-
anna ítölsku, Donizettis, Verdis og Puccinis
auk Bellinis. María Callas kafaði djúpt í þau
hlutverk sem hún söng og þær persónur sem
hún átti að túlka. Ein af þeim er Violetta í
La Traviata. Þekktur gagnrýnandi sagði:
MARIA Callas í nýju og erfiðu hlutverki sem fylgikona skipakóngsins Onassis.
CALLAS í Medeu eftir Cherubini á sviði
La Scala.
CALLAS sem Madalena di Coigny í Andreu
Chénier eftir Gioardano, ásamt Mario del
Monaco.
SCALA-óperan. Goðsögnin Maria Callas tengist órjúfanlega þessu húsi.
MARIA Callas: Diva eins og þær allra
bestu eru nefndar.
„flestar sópransöngkonur geta fengið áheyr-
endur til að vikna í síðasta þætti La Tra-
viata - María Callas fékk óperugesti til að
fella tár strax í öðrum þætti. Hún gerði þessa
deyjandi konu sanna og trúverðuga í ást
sinni.“ Fátt hafði bent til þess að stórvið-
burða væri að vænta úr einkalífi Maríu Call-
as en nú fóru að gerast hlutir sem áttu eftir
að gjörbreyta lífi hennar. Það var líkast því
að hin grísku goð væru að undirbúa sviðsetn-
ingu á því mikla drama sem nú var senn að
hefjast á óperusviði lífsins sem átti eftir að
láta fjölmiðlaheiminn standa á öndinni. Mar-
ía Callas hafði verið feitlagin frá unga aldri
- hafði „wagnerískt“ líkamlegt umfang -
enda hafði hún sungið hlutverk Brynhildar í
Niflungahringnum. Nú var eins og hún varp-
aði af sér álagaham. Á rúmlega einu ári
hverfa öll hennar aukakíló og ný persóna -
konan María, spengileg og fögur kemur, fram
á sjónarsviðið. Di Stefano segir: „María Call-
as þráði allt sitt líf að vera elskuð og dáð
sem kona - hún vildi lifa í ást og verða
drottning samkvæmislífíns."
Slormasamt samband
Það mun hafa verið í samkvæmi í Mílanó
á heimili Wally Toscanini sem haldið var
Maríu Callas til heiðurs, að hún hitti í fyrsta
sinn landa sinn Aristoteles Onassis. Eins og
hún sagði síðar frá féll hann á hné, kyssti
hönd hennar og sagði á grísku „Frú! - þér
eruð vissulega sú gríska gyðja sem ég hefí
ímyndað mér. Það er mikill heiður að hafa
hitt yður og ég vona að við eigum eftir að
sjást aftur.“ Sú varð líka raunin. Sumarið
1959 bauð Onassis Maríu Callas og manni
hennar ásamt fleiri gestum í siglingu á
snekkju sinni Cristina. Sú ferð endaði þannig
að Menaghini sneri einn til Ítalíu en Onassis
og María létu sig hverfa og enginn vissi
hvar þau héldu sig. Þau settust síðan að í
París þar sem þau urðu eftirsótt í samkvæm-
islífínu.,
En samband þeirra varð brátt storma-
samt, ástaijátningar Onassis voru yfírborðs-
kenndar og falskar. Hann notaði Maríu ós-
part til að auka á ímynd sína sem ekki hafði
verið sérstaklega góð fyrir. Með frægustu
og fegurstu óperusöngkonu heimsins sér við
hlið opnuðust honum nýjar dyr í viðskipta-
og samkvæmisheiminum sem hann hafði
ekki áður aðgang að. Onassis hafði lofað
Maríu því að þau myndu ganga í hjónaband
en það dróst á langinn að María fengi skiln-
að frá manni sínum og Onassis fór undan í
flæmingi og fór að sýna henni tómlæti og
afskiptaleysi. María varð ófrísk en hún hafði
þráð að eignast barn, Onassis umturnaðist
og aftók að slíkt ætti sér stað.
María Callas hafði sem kona fallið algjör-
lega fyrir Onassis og mun hafa elskað hann
til dauðadags. Þó ástin geti verið blind er
ekki hægt annað en að undrast að kona með
slíkan orðstír og persónuleika sem María
Callas skyldi láta yfir sig ganga alla þá auð-
mýkingu sem hún varð að þola í sambúð sinni
með Onassis. Líklega er skýringin sú að það
var konan María sem var að upplifa sína
fyrstu og raunverulegu ást. Primadonnan
María Callas vissi hvernig bregðast skyldi
við ef henni var misboðið, konan María brást
við með fyrirgefningu og jafnvel undirgefni.
Ást hennar var sönn en varnarlaus.
Endalokin
Árið 1971-1972 var María Callas í New
York og stundaði um tíma söngkennslu
„Master Class" fyrir óperusöngvara við Juill-
iard tónlistarskólann. Um þetta var síðar
gert leikrit sem lengi gekk í New York og
mun nú verða sýnt í íslensku óperunni. Árin
1973-74 fór María Callas í söngferðalag um
Evrópu og Ameríku. Með henni í þessari
söngför var hennar gamli söngfélagi di Stef-
ano. Þeim var hvarvetna tekið með miklum
fögnuði en María Callas var ekki sú sem hún
áður var. Undirleikari hennar í þessari för,
Robert Sutherland, segir svo frá: „Þegar
María Callas átti að ganga inn á sviðið á
hljómleikunum í London sagði hún við mig
„ég er hrædd,““ og hann heldur áfram „mér
varð orðfall og gat ekkert sagt - hvað gat
ég líka sagt til uppörvunar við þessa konu
með slíka goðsögn á bak við sig?“ Þetta voru
endalokin. María Callas söng ekki opinber-
lega eftir þessa söngför. Hún settist að í
íbúð sinni í París þar sem hún hneig niður
þann 16. september 1977 og var látin þegar
læknir kom á vettvang. Dánarvottorðið hljóð-
aði upp á hjartaáfall - eða dó hún úr ein-
manaleik og trega? - Það er líka hægt. Hinn
jarðneski líkami Maríu Callas var brenndur
og öskunni var síðar dreift af grísku her-
skipi út yfir Eyjahafið.
Höfundur er fyrrverandi framkvæmdastjóri.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 5. OKTÓBER 1996