Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Blaðsíða 8

I
Fjölmarggr nýjar kirkjur hafg verió reistar á
höfuóborgarsvæöinu undanfarin ár og ára-
tugi. Allar eru þessar byggingar listaverk út
af fyrir sig en einnig þarf að hugsa fyrir lista-
verkum inn í þær, kirkjulistinni. I tilefni af
sýningu á kirkjulist í Hallgrímskirkju ræddi
ÞRÖSTUR HELGASON vió tvo arkitekta nýrra
kirkna um áherslur þeirra í hönnuninni og
viöhorf til kirkjulistarinnar.
KIRKJU-
(BYGGINGA)
BENJAMÍN Magnússon við Digraneskirkju.
Morgunblaðió/Þorkell
I þessari sífelldu Evr-
ópuumrœöu má maö-
ur ekkigleyma Norö-
urlöndunum, þau eru
einstök samsetning.
Þessi fimm ríki eiga
margt sameiginlegt en
eru samt svo ólík.
dygði til einhvers. Ég skrifaði því langa röð
greina frá Islandi fyrir Kvállposten. A þeim
tíma kynntist ég Matthíasi Johannessen.
Ég heillaðist af því hve mörg bókaforlög
voru í þessu litla samfélagi, hversu mörg
tímarit voru gefin út og hversu mikill al-
mennur lestraráhugi var. Ég hlustaði á út-
varpið og mér fannst fallegt að heyra ís-
lenskuna talaða þó að ég skildi ekki mikið.
Sérstakt þótti mér að heyra dánartilkynn-
ingarnar og ég skynjaði hve útvarpið var
þýðingarmikill þáttur í þjóðlífinu.
Síðan hef ég heimsótt Island oft. Það sem
er aldeilis ótrúlegt er að þessi litla þjóð
hefur náð að mennta vísindamenn á heims-
mælikvarða, hún á frábæra listamenn og
hefur sendiherra í helstu borgum. Á íslandi
fínnst allt sem þarf til að reka nútíma þjóðfé-
lag þó að landsmenn séu færri en íbúar
Malmö og nágrennis. Þeir sem ekki þekkja
til gætu ímyndað sér að ísland sé einhvers
staðar langt úti í hafsauga en í raun er
landið staðsett mitt á milli Evrópu og New
York. Það er skemmtileg samsetning að
geta lesið gömlu víkingasögumar en vera
um leið í sterku sambandi við hið nýtísku-
lega svo sem myndbönd og gervihnetti. Mér
fínnst athyglisverð barátta ykkar fyrir að
varðveita tungumálið. Það er fyrir hendi
sterkur vilji fyrir að halda menningararfín-
um lifandi en það er augljóst að sá arfur
mótast verulega af náttúra landsins. Ég
ferðaðist með vinum mínum, hjónunum
Matthíasi Johannessen og Hönnu konu hans,
um landið og skynjaði þá hin nánu tengsl
sem liggja aftur til landnámsaldar. Ég var
á fundi norðurlandadeildar UNESCO á
Kirkjubæjarklaustri síðastliðið haust þegar
upphaf hinna miklu umbrota í Vatnajökli
áttu sér stað. Mér þótti það dramatísk upp-
lifun. Hér á áram áður þegar ég var blaða-
maður á Kvállsposten flaug ég yfír Surtsey
á meðan gosið stóð yfír. Mér fannst hálf-
gerður heigulsháttur að fljúga bara yfír
þannig að ég ákvað að fara út í eyjuna.
Ég dvaldi í Vestmannaeyjum í nokkra daga
því að veður hamlaði för minni út í Surts-
ey. Á meðan ég beið fannst mér Vestmanna-
eyjar vera einhver afslappaðasti staður á
jarðríki. Um leið og veðrið gekk niður sigld-
um við af stað. Það vora mér nokkur von-
brigði að allt var með kyrram kjöram þegar
við stigum á fast land eyjarinnar og lítið
fréttnæmt fyrir mig að skrifa um. En skyndi-
lega byijaði að gjósa með miklum dranum
og látum. Hraunið tók að sprautast upp úr
gígnum. Þetta var stórkostleg upplifun og
þegar ég sigldi frá Surtsey var ég mér öðra-
vísi innanbijósts, sannfærður um að greinin
yrði til þess að Kvállsposten myndi seljast
veralega vel.
EGAR GOS var í Vestmanna-
eyjum var ég á leið til Banda-
ríkjanna og þá flaug flug-
stjórinn einn hring yfír gos-
stöðvunum til að leyfa far-
þegum að sjá umbrotin."
Hvað finnst þér um ís-
lenskar nútímabókmenntir?
„Laxness er náttúrulega sá stóri. Ég hef
hitt hann tvisvar sinnum. Annars vegar
þegar hann var á hátindi sínum, þá tók ég
viðtal við hann á Gljúfrasteini, og hins veg-
ar var ég í matarboði með honum hjá Matt-
híasi og Hönnu. Það var mikið gaman að
heyra þá skiptast á skoðunum. Eg á erfitt
með að tjá mig almennt um íslenskar bók-
menntir. Þið Islendingar hafið náttúrulega
sterka bókmenntahefð. Mér sýnist þó vera
komin fram kynslóð íslenskra rithöfunda
sem sinnir fagurbókmenntum af miklum
metnaði.“
ITILEFNI af Kirkjulistahátíð sem hefst
á morgun í Hallgrímskirkju voru níu
listamenn fengnir til að gera tillögur
að nýjum myndverkum í níu nýjar
kirkjur í Reykjavíkurprófastsdæmum.
Kirkjumar eiga það allar sameiginlegt
að innan við tíu ár eru liðin frá vígslu
þeirra. Listamennirnir fengu fijálsar
hendur í listsköpun sinni enda engar skuldbind-
ingar um endanlega útfærslu verkanna eða
uppsetningu þeirra í kirkjunum.
Myndlistarmennirnir eru Guðjón Ketilsson,
sem gerir tillögu um lágmynd í safnaðarsal
Digraneskirkju, Guðrún Gunnarsdóttir, vef-
Iistaverk í anddyri Árbæjarkirkju, Helgi Gísla-
son, umgjörð um altari Seljakirkju, Herdís
Tómasdóttir, veflistverk Seltjarnameskirkju,
Leifur Breiðfjörð, lágmynd í mósaík í anddyri
Fella- og Hólakirkju, Magnús Tómasson, skírn-
arfont í Grafarvogskirkju, Sigurður Örlygsson,
veggmynd á altarisvegg Hjallakirkju, Steinunn
Þórarinsdóttir, umgjörð um altarið í Breiðholts-
kirkju, og Þorbjörg Höskuldsdóttir, málverk í
anddyri Grensáskirkju.
En hvað hafa arkitektamir í huga við teikn-
ingu kirknanna og hvert er viðhorf þeirra til
kirkjulistarinnar. Leitað er svara hjá tveimur
arkitektum sem eru höfundar að nýjum kirkj-
um í Kópavogi; Benjamín Magnússyni sem
teiknaði Digraneskirkju og Hróbjarti Hró-
bjartssyni sem teiknaði Hjallakirkju.
Arkitektar vilja f á I leiri aó verkinu
„Ég hef alltaf litið svo á,“ segir Benjamín,
„að svo mikið af því sem snertir okkar daglega
líf er byggt á því vestræna uppeldi sem við
fáum. Þetta uppeldi hefur að verulegu leyti
komið frá kirkjunni í gegnum aldimar; okkar
menning byggir því á arfleifð hennar að miklu
leyti. Og þegar maður sest niður og fer að
velta fyrir sér byggingu kirkju þá spyr maður
sig hvað er kirkja. Jú, kirkjan er vissulega lífs-
reynsla, mannvirki sem hefur smámsaman
fengið mjög skilgreint hlutverk sem er líka
samofíð táknum trúarinnar. Vissulega er það
breytilegt en í eðli sínu er kjaminn alltaf sá
sami. Kirlq'an er í mínum huga framhald af
því sem er búið að gera, hún á að vera trú
hlutverki sínu þannig að fólk skynji að þama
sé guðshús.
Kirkjum hefur í gegnum tíðina verið valinn
staður á hæðum, miðsvæðis í þéttbýlinu. Digra-
neskirkja átti upphaflega að vera staðsett upp
á Víghól hér í bænum en var síðan eftir mikl-
ar deilur fundinn staður í miðjum grasagarði
suðurhlíða sóknarinnar við Digranesveg. Hún
stendur því frekar lágt. Þetta notfærði ég
mér. Allar línur urðu meira á hæðina. Kirkju-
skipið rís hátt í miðju byggingarinnar og um-
hverfís er lágreist rými sem hýsir safnaðar-
starfíð og aðra starfsemi. Kirkjuskipið er örk,
skip sem ég sný á hvolf þannig að kjölurinn
snýr upp. Eg risti síðan kjölinn í sundur og
geri glugga þar. Gert er ráð fyrir því að í
þessa glugga komi steint gler unnið af lista-
manni en það verður sjálfsagt ekki fyrr en
seinna vegna mikils kostnaðar.
Hvað annað listskraut varðar þá gerði ég
ekki ráð fyrir altaristöflu. Á meðan ég var að
vinna að hönnun kirkjunnar átti ég samtal við
séra Þorberg Kristjánsson, fyrrverandi sóknar-
prest hér, sem ráðlagði mér að hafa ekkert á
bak við altarið sem gæti dregið athyglina frá
helgihaldinu, að það væri með öðrum orðum
best að hafa baksvið altarisins sem einfaldast.
Ég fór að þessum ráðum séra Þorbergs. Ég
sé hins vegar fyrir mér stórt veggteppi á aust-
urvegg kirkjuskipsins.
Það verk sem Guðjón Ketilsson er að sýna
núna er hannað með tilliti til veggjar inni í
safnaðarsalnum, bak við lítið altari sem þar á
að vera, en sá veggur sést einnig inn úr kirkju-
skipinu sé veggur opnaður þar á milli.
Ánnars hafa arkitektar í gegnum tíðina ver-
ið feimnir við að hleypa mörgum að verki sínu,
láta aðrar hendur taka þátt í sköpuninni. Menn
sjá gjaman fyrir sér að það sé verið að breyta
einhveiju sem höfundurinn hefur skapað. Þetta
er hins vegar að breytast. Það er meira um það
í dag að arkitektar vilji fá fleiri að verkinu.
Hvað varðar kirkjubyggingar er þetta iðulega
spuming um peninga; kirkjan verður að for-
gangsraða verkefnum í byggingunni og þar
verður list óneitanlega aftarlega í röðinni. Það
sem er æskilegast í þessu samhengi er hins
vegar að listamennimir fái tækifæri til að koma
sem fyrst inn í vinnsluferlið."
Listamenn kallaðir til of seint
Hróbjartur telur að það sé réttmæt gagnrýni
að of seint sé kallað í listamenn við hönnun
kirkna. „Samstarfíð þama á milli þarf að vera
gott. Annars er staðreyndin sú að það er yfir-
leitt verið að byggja kirkjur fyrir of lítið fé og
þá mætir þessi þáttur í byggingu kirkjunnar
afgangi."
Markmiðið við byggingu Hjallakirkju segir
Hróbjartur hafa verið að byggja hófsama og
tiltölulega litla kirkju til að steypa söfnuðinum
ekki í skuldir.
„Og ég held að þetta hafí tekist. Annars ein-
kennast kirkjur í dag af því að þær þurfa að
gegna mun stærra hlutverki en áður. Éiginleg-
ur kirkjusalur er vanalega ekki nema þriðjung-
ur af kirkjubyggingunni, tveir þriðju fara undir
aðra starfsemi, safnaðarstarf og starfsemi
prests.
Ég valdi þá leið ásamt samstarfsmönnum
mínum að hafa kirkjuskipið lokað rými; á því
eru engir gluggar nema til himins. Safnaðar-
heimilið er hins vegar opið rými með gluggum
á hliðum. Hugsunin er sú að safnaðarstarfsemi
sé opin út á við en kirkjurýmið auðveldi íhugun
og einbeitingu sem fólk þarf á að halda við
athafnir.
Kirkjuskipið er hannað eins og opinn faðm-
ur, það opnast út frá altarinu og er mikið á
breiddina þannig að kirkjugestir sitja allir frem-
ur nálægt prestinum og eru kannski meiri þátt-
takendur í athöfnum kirkjunnar en ella.
Gert er ráð fyrir að listaverk skreyti kirkj-
una. Aftan við altarið er stór veggur sem er
ætlaður fyrir altaristöflu. Myndverk Sigurðar
Örlygssonar er miðað við þennan vegg. Og
gert er ráð fyrir að listaverkum verði komið
fyrir á fleiri stöðum.“
Hrifnir af Neskirkju
Aðspurðir sögðust Benjamín og Hróbjartur
báðir telja að kirkjubyggingarlist hér á landi
síðustu árin hafí verið misjöfn. „Sumt hefur
tekist vel og annað miður,“ sagði Hróbjartur.
„Það hefur stundum verið gagnrýnt að nútíma-
kirkjur séu óhefðbundnar en hinar svokölluðu
hefðbundnu kirkjur voru bara reistar á allt öðr-
um forsendum en kirkjur nú. Það eru allt aðrir
möguleikar fyrir hendi nú og kirkjur hafa líka
annað og meira hlutverk en áður eins og ég
minntist á áðan.“
Benjamín segir að kirkjubyggingalist hér á
landi hafí verið fjölbreytileg. „Margir hafa höfð-
að til hefðarinnar en aðrir ekki. Okkar vandi er
í raun sá að við höfum afskaplega litla hefð til
að byggja á í byggingarlist og það hamlar okk-
ur mjög. Við höfum heldur engan ákveðinn
skóla til að miða okkur við þv. ' íslenskir arki-
tektar eru allir menntaðir á erandri grund.“
Aðspurðir segjast Benjamín og Hróbjartur
báðir vera sérstaklega hrifnir af Neskirkju af-
þeim yngri. „Hún var reist algerlega á skjön
við hefðina,“ sagði Benjamín, „fyrirkomulagið
inni í henni er til dæmis aljörlega óhefðbundið.
Hún er mjög vel heppnað og gott innlegg í
kirkjubyggingasöguna okkar.“
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 1997