Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1998, Blaðsíða 10

+

JÓN Samsonarson: Víðimýrarkirkja, reist 1834.
Samantekt eftir GÍSLA SIGURÐSSON úr nýrri bók eftir
HÖRÐ AGUSTSSON, Islenskri byggingararfleifð I, sem
út er komin á vegum Húsafriðunarnefndar ríkisins.
Hér er grundvallarrit um 1 lúsagerðarsögu okkar frá
1750 til 1940 og byggist á umfangsmiklum rann-
sóknum Harðar síðan fyrir 1960. Bókin er 440 bls. og
ríkuleg af myndefni, bæði Ijósmyndum og teikningum.
ANÍU myndum á forsíðu
bókarinnar er sagan sögð
á hnitmiðaðan hátt. í
efstu röð er arfleifð torf-
bæjanna með klömbru-
hnaushleðslu í Glaumbæ,
Víðimjrarkirkju og
Burstafelli í Vopnafirði.
Arfleifð timburhúsanna birtist í miðröðinni í
Nonnahúsi á Akureyri, Húsavíkurkirkju og
íbúðarhúsi Thors Jensens að Fi-íkirkjuvegi
11. Neðst er svo arfleifð stein- og stein-
steypuhúsanna allt frá Viðeyjarkirkju til
Þjóðleikhússins og íbúðarhúss Ólafs Thors
að Garðastræti 41 sem var merkileg
frumraun í módemisma.
Hér er ekki ætlunin að skrifa bókargagn-
rýni, heldur einungis að kynna menningar-
legt stórvirki sem búið er að vera lengi í
smíðum og ætti að verða til að leiðrétta
þann leiða misskilning, sem stundum hefur
skotið upp kollinum, að íslenzk byggingar-
list hafi fátt nýtilegt fram að færa nema ef
til vill fáein hús frá allra síðustu árum.
„Bestu verk hennar eru ekki síður athygl-
innar verð en bókmenntir þjóðarinnar,“ seg-
ir höfundurinn.
Fremur en að birta einhvern kafla í heilu
lagi svo sem oft er gert, er sú leið farin í
samráði við bókarhöfundinn að grípa niður á
nokkrum stöðum til þess að lesendur fái heil-
legri mynd af bókarefninu. Til dæmis um það
hvað Hörður tekur efnið skilmerkilega má
nefna að í kaflanum um timburhúsin er
fjallað um timburhús fyrir timburhúsaöld,
gerð, þróun, uppbyggingu og innansmíð eins
og neðri grind, efri grind, veggi, þök, þiljun
utan, þiljun innan, hurðir, glugga, eldstæði
og upphitunartæki og loks um forsmiði og
verk þeirra. Jafn ítarlega meðferð fá torf-
bærinn, torfkirkjumar, timburkirkjumar,
steinhús og steinkirkjur og loks steinsteypu-
hús og steinsteypukirkjur.
Bragreglur í byggingarlist
í aðfaraorðum bókarinnar segir Hörður
Ágústsson meðal annars: „Byggingarlist hef-
ur verið skilgreind sem listin að reisa hús
eftir vissum reglum. Tökum íslensk dæmi. I
hinu forna norræna stafverki, sem hér réð
ríkjum í laupi torfhúsanna allt fram á 18. öld,
réð ákveðin tækniregla, í bindingsverki, í
stokkverki, í bolverki, og hleðsluregla í torf-
veggjum. Stafgólfið var að jafnaði staðall
húsgrindarinnar . . .“
Ennfremur segir Hörður í aðfaraorðum:
„Hér ber að hafa annað í huga þegar um list
og stærðahætti íslenskra húsa er rætt, að á
íslandi sem annarsstaðar er munur á hver
byggir, ríkur eða fátækur, og til hverskonar
nota hús era reist. Höfðingjar hafa lagt meiri
metnað í híbýli sín en alþýða manna, kirkjan
í sín musteri. Hinir fyrmefndu hafa fengið til
verka fræga forsmiði en alþýðumenn urðu að
vinna sjálfir að húsum sínum eftir eigin
hyggjuviti og hefð. Erlendis kom þessi mun-
ur fram meðal annars í því að yfirstéttin
byggði úr öðru efni en almúginn. Hérlendis
notuðu aftur háir sem lágir lengst af sama
byggingarefnið. Sérstaða þessi hefur marg-
an manninn blekkt.“
Hörður minnist hér á „fræga forsmiði" en
líklega vita fæstir á voram dögum um hlut-
verk forsmiða. Á miðöldum vora þeir nefndir
höfuðsmiðir. Þeir stjórnuðu smíði dómkirkn-
anna á Hólum og í Skálholti. Þessir fyrri
alda hönnuðir vora síðar nefndir forsmiðir
og um þá segir Hörður meðal annars:
„Ein af ástæðum þess hve mikil áhersla er
lögð á að hafa upp á forsmiðum í ágripi þessu
er sú að hlutur þeirra hefur verið vanræktur
í íslenskri menningarsögu, þeir hafa hvað
sem veldur fallið í blinda blettinn í sögusjón
þjóðarinnar, era að mestu óþekktir eða þá
kunnir fyrir annað en húsagerðarlist. Hún er
þó sú grein lista sem sýnilegust er hverjum
þjóðarþegni frá vöggu til grafar og ber fram-
ar öllu vitni um menningarstig hvers sam-
félags. Allir þekkja Benedikt Gröndal og Pál
Ólafsson en hver kannast við Magnús Árna-
son eða Jón Chr. Stephánsson, jafnaldra
þeirra? Gestur Pálsson er greyptur í minni
manna en hversu margir kannast við Jakob
Sveinsson, báðir fæddir á sama ári? Guð-
mundur Jakobsson má sæta því að vera
gleymdur en um jafnaldra hans, Hannes
Hafstein, þarf enginn að spyrja. Tryggvi
Gunnarsson og Helgi Helgason era þekktir
fyrir allt annað en framúrstefnu í byggingar-
list.“
TRYGGVI Gunnarsson og Jóhann Bessason: Laufás við Eyjafjörð. Fallegt dæmi
HÓLAR í Hjaltadal fyrir 1814. Þar stóð þá Auðunnarstofa frá 1313, eitt elzta timburhús landsins.
Hún sést þó ekki á myndinni, en þar er auk dómkirkjunnar stórt timburhús frá 1785.
HELGI Helgason: Amtmannshúsið sem stóð við Ingólfsstræti 9, reist 1879-80. Dæmi um íslenska
timburhúsaklassík.
ÍSLENZK BYGGI
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. DESEMBER 1998
H