Alþýðublaðið - 11.12.1996, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
b æ k u r
MIÐVIKUDAGUR 11. DESEMBER 1996
■ Fley og fagrar árar er nafn á bók sem geymir minningar Thors Vilhjálmssonar.
Hér er gripið niður í frásögn Thors þar sem hann segir frá vini sínum Rögnvaldi
Finnbogasyni og eftirminnilegum fundi við Einar í Hvalnesi
Mér þekir þú
mendarlegur
Varla hefur nokkur maður ver-
ið víðar prestur á íslandi en
séra Rögnvaldur Finnboga-
son. Þegar hann var í Bjarnarnesi
einhvern tímann á 6. áratugnum þá
fór ég að heimsækja hann þangað
og sigldi með strandferðaskipinu
Heklu. Það stanzaði fyrir utan kaup-
túnið í Höfn og báti var skotið út,
róið af tveimur mönnum, sem svo
líkir voru að það var eins og skapar-
inn hefði verið tvívegis að móta
sama hausinn og sett sinn á hvom.
Þeir vom í alveg eins álafossúlpum
með samskonar derhúfur og báðar
sveigðar yfir sama augað til að
skyggja það. Og horfðu hinu grá-
grænu útundan sér á mann.
Þetta byrjaði vel nema tveir lög-
fræðingar fylgdu í kaupunum og
þyngdu bátinn ískyggilega í annað
borðið svo lá við að aldan seildist
eftir þeim inn til að draga þá í djúp-
ið. Þeir voru glaðbeittir og vildu
tala við mig en ég þóttist vera að
grandskoða ferjumennina. A
bryggjunni stóð séra Rögnvaldur í
fullri birtu og varð glaður fundur
okkar þar til að það skyggði á að
lögfræðingarnir ætluðu sér sömu
leið og náðu því að koma sér í jepp-
ann með presti. Þeir settust upp með
drjúgar viskíbirgðir og höfðuðu til
hafnfirskra æskukynna annars
þeirra sem var öllu feitari en hinn
næstum því eins feitur og með
staurfót, - og sögðu aldrei neitt sem
ekki lá í augum uppi nema það væri
dónalegt - hvort sem þeir ætluðu
sér að vera fyndnir eða ekki. Og
vom að þessu til þess að fá að veiða
ókeypis í vatninu sem heyrði undir
prestsetrið og nefndist Þveit.
Meðan entust setu lögfræðing-
anna með háum og óréttlættum
hlátrasköllum og klámbruðli ýmist
heiina á prestsetrinu eða við vatnið
með veiðistengur liggjandi í grasinu
og flöskustúturinn horfði mót sólu
eða skýjaflotum loftsins, þá hafði
ég langar göngur um þetta svipfagra
hérað sem átti ærinn hrikaleik utan
um fríðleikann til þess að ég yndi
mér vel, einkum þar sem ég vissi
alltaf hvar lögfræðingana var að
forðast. Hins saknaði ég að hafa
ekki Rögnvald til að leiða mig á
fund hins sjálfstæða mannlífs í hér-
aðinu og nærleikis. Svo ég er hálfs-
ár við hann að hafa látið þennan
ófögnuð setjast að sér.
Þegar þeir fóru loks að rukka í
Reykjavík og þrasa um tittlingaskít
með hártogunum á misnýtum laga-
greinum og lifa sínu eðlilega lífi við
það gat Rögnvaldur loks einbeitt sér
að mér, og hélt mér þá hátíð í hellis-
skúta einsog ég væri nýkominn. Við
klifum bjarg og settumst í hellis-
skúta bak við foss sem sólin marg-
ljómaði og lét bruðla með geislana í
síbreytilegum litum á vatnstjaldinu
fyrir framan okkur. Og niðurinn
lyfti andagiftinni og bar uppi talið
svo þurfti enga vængi. Og svo
dunkaði á flúðunum niðri og sólar-
geislar helguðu líka hið dýra koníak
úr launhelgunum sem opnuðust við
það, og glóði með helgum loga í
fínum kúptum glösum sem Rögn-
valdur hafði í úlpuvasanum svo við
gætum tekið hvor annan til altaris
við straumbreytta sólina sem nærði
allt líf og vakti með kossi. Og
kveikti ilmandi söng í glösunum í
höndum okkar.
Svona stund er áfram nærri og
maður getur ekki sagt hvort er ár
eða dagur síðan. Svo nærtæk er
minningin enn þótt sá sem sat með
manni þarna og opnaði sál sína sé
horfinn.
Eitt kvöld sátum við hjá Einari í
Hvalnesi. Hann var hinum megin
við Hvannadalshnjúk og mældist
helzt við hann, Homafjörður allur á
milli með fríðindum sínum. Einar
var af tröllakyni og hló svo heyrðist
víða um sveitir þegar honum var
skemmt. Hann var langhöfðaður
mjög og kjálkamikill, limalangur og
allur mikill um sig og stórhuga.
Hann gerði uppreisn gegn alræðis-
afli kaupfélagsins sem allir aðrir
lutu þá og fór að reka búðarholu
■ Elísabet Jökulsdóttir
Trúðurinn
Það þótti með ólíkindum hvað
snilligáfa hans kom fljótt í ljós. I
hvert sinn þegar vandræðaleg
þögn varð í fjölskyldunni breiddi
þessi litli snáði yfir þögnina með
ýktri sögu eða hnyttinni athuga-
semd af sömu leikni og þjónn
breiðir dúk yfir borð. Eftir því
sem árin liðu urðu þagnirnar
vandræðalegri og sögumar ýktari
svo að hann fór aldeilis á kostum
og var dýrkaður í fjölskyldunni
fyrir að skjóta út þessum björg-
unarhringjum þótt enginn velti
íyrir sér hvað yrði um þagnirnar.
það var mikið spáð og spekúler-
að hvað úr honum yrði, því það
var sama hvað þögnin var vandræðaleg, hyldjúp eða nístandi,
alltaf gat hann komið málunum í himnalag. Hann gat látið
þögnina lifna svo fólk fyndi eins og spjót rekast á kaf í brjóstið
en þá fixaði hann þögnina með svo ótrúlegu trixi að fólk trúði
varla eigin eyrum. Með tímanum náði hann valdi á tækni sem
kom í veg fyrir þagnir. Þegar hann óx úr grasi varð hann
heimnsfrægur sölumaður og gat selt hverjum sem er hvað sem
er hvenær sem var. Ég býst við að það hafí einmitt verið hann
sem hefur selt þér allt draslið sem er heima hjá þér.
Elísabet Kristín Jökulsdóttir sendi nýlega frá sér bókina Lúörasveit Ellu Stínu, sem hefur aö
geyma örsögur. Útgefandi er Mál og menning.
nú ekki nógu
væne menn
Rögnvaldur Finnbogason. „Rögnvaldur var kannski marglyndur en það
var strengur í honum heill og einlægur sem náði bæði dýpra og hærra af
skiptingunni og dró sér úr mörgum áttum."
sem helzt var til málfunda og skrafs
og einhver kyrrð þar inni einsog
aldirnar tækju á sig sveig hjá með
tilfæringum og breytingum sínum.
Kannski var rétt komið fram yfir
Gamla sáttmála þar inni. Og systkin
hans tvö af tröllakyni lágu uppi á
búðarborðinu einsog þeim hefði
verið lagt þar til geymslu meðan
foreldrar fóru í róður eða draga fyrir
lúru í lóninu, og leyfði ekki af borð-
inu undan fyrirferð þeirra og værð.
Rögnvaldur kynnir okkur og þá seg-
ir Einar strax við mig eftirvænting-
arfullan: Mér þekir þú nú ekki nógu
mendarlegur væne menn, og kvað
fast að með styrkum rómi.
Þetta vanmat Einars stafaði af
dýrkun hans á Ólafi Thors móður-
bróður mínum sem hann sá fyrir sér
gnæfa við himinskaut.
Hann bauð okkur að koma heim í
Hvalnes og þiggja kaffi og kökur og
þar sagði hann Rögnvaldi frá land-
kostum sem voru ærnir. Konan hans
var að láta á borðið og þá segir hann
strax: Það er svo mikið göll í fjall-
inu. Og bunan stóð út úr honum um
hvað þeir hefðu mikinn áhuga á því
í útlöndum og öllum öðrum dýren-
döm í Hvalnesfjalle.
Þá benti Rögnvaldur honum á að
nú væru önnur verðmæti. Það væri
komin ný öld og nú miðaðist aíit
við kjarnorkuna. Það væri úraníum
sem þeir væru alls staðar að leita að
núna, það væri það dýrasta. Einar
gnæfði yfir okkur með þennan langa
haus og kröftugu kjálka sem virtust
ætla að leggjast og þrýsta sér niður
á mikla bringuna og glennti upp
augun einsog hann ætlaði að þeyta
augabrúnunum upp á höfuðið svo
þær sætu uppi á skallanum einsog
fiður á öldruðum vígalegum gæsa-
steggi því hann var allt of góðlegur
til að hann gæti verið gammur.
Hann vatt dálítið upp á sig sem álft-
ir þytu við eyra f erindum og allur
glenntur sagði hann drynjandi röddu
langdrægri með allt í styrkri hendi
og það voru engir smáspaðar held-
ur: Já já væne menn, já já væne
menn, það er þungt vatn í bæjar-
læknöm.
Og erum síðan komnir inn að
skriðjöklinum tveir og stöndum
þöglir að horfa á þessi feikn sem
brjótast fram frá mildum og tignum
Vatnajökulsskildinum sem á sinn
þátt í að gera þessa sveit svo him-
neska, þar sem hvítar fannir braga
við bláfölan himin svo varla greinist
sundur. Og undir þessu sem giftir
jörð og himin, vígir saman við allt
þetta stríð og átök og umbrot og
feikn og mildi og sælu og frið og
reiði og grimmd og auðmýkt og ör-
læti og ofsa við hina himnesku abst-
raksjón Nirvana.
Og ökum til baka heim í Bjarnar-
nes, snortnir af þessu kyrrstæða
máttarspili í kvöldhúminu og þegj-
um þangað til Rögnvaldur fer að
segja mér frá hestakyninu frá
Rauðabergi; og förum fram hjá
Þveit þar sem ég sat oft og hafði áð-
ur gáð að því að þar stæðu ekki lög-
fræðingarnir að veiða eða staupa sig
með Rögnvaldi; og komum heim í
Bjarnarnes, og hestur einn efst á hól
einsog hann væri að bíða eftir því
að vængirnir væru fullsprottnir svo
hann gæti tekið sig upp og flogið til
að skola af sér jarðarryki í síðustu
glæðunum af sólareldi þar sem
rökkrið var ennþá gisið framan við
jökulbunguna í vestri. Og við stóð-
um lengi úti og horfðum til jökuls-
ins meðan hvítmataði fyrir honum í
kvöldinu, og séra Rögnvaldur lýsti
fyrir mér draumnum um kirkjuna og
í þeim draumi var það að sæist út
Rögnvaldur kynnir okkur og þá
segir Einar strax við mig eftirvaent-
ingarfullan: Mér þekir þú nú ekki
nógu mendariegur væne menn, og
kvað fast að með styrkum rómi.
Þetta vanmat Einars stafaði af
dýrkun hans á Ólafi Thors móður-
bróður mínum sem hann sá fyrir
sér gnæfa við himinskaut.
um kirkjudymar sú mynd sem hafði
blasað við okkur fyrr um daginn, og
yrði eina altaristaflan sem hæfði þar
til að fullkomna guðsþjónustuna; og
hafði fengið Hannes Davíðsson til
að teikna hana samkvæmt hugsjón
og lotningu hvað sem liði siðvandri
forskrift um hvernig kirkjur skyldu
snúa og hversu hanna.
Rögnvaldur kom mönnum oft
undarlega fyrir sjónir, ekki sízt sem
prestur. Þó hafði ég tækifæri til þess
að vera vitni að þvf hvað hann vann
fallega prestverk sín, og hann var
fágætur ræðumaður. Eg veit um
menn sem héldu að hann væri innst
inni múhameðstrúar; og endur fyrir
löngu sagði sænski stórleikarinn
Anders Ek við mig eftir að við
höfðum farið hring um Suðurlands-
undirlendi með Rögnvaldi: Svona
prest eigum við ekki í Svíþjóð, og
gætti nokkurs saknaðar með hrifn-
inni. Honum fannst hann nánast
búddisti. Aðrir töldu að hann væri á
snærum grísk-orþódoxkirkjunnar;
kannski trúði hann á stokka og
steina á panþeíska vísu, guðdóm-
smátt sem byggi í hverjum hól, læk,
steini.
Og þó við værum góðir vinir og
trúnaðarvinir þá var eins og þyrfti
að smáklukka í Rögnvaldi þegar
hann var að tala í djúpri alvöru og
leitandi lotningu sem fól í sér var-
færni og þrá og einlægni og við-
kvæmni, sem þurfti að verja jafnvel
hálfkæringi saman við djúpar hugs-
anir sem voru sagðar til hálfs eða
meir, og stundum vel og eftirminni-
lega; en oftast líkt og prófandi fyrir
manni, og þá eflaust sjálfum sér um
leið. Gáfur Rögnvaldar seildust það
djúpt að þær hlutu að berjast við ef-
ann í stað þess að staðnæmast í ein-
hverjum freistandi hugarvinjum og
tileinka sér atlæti kennisetninga; og
sumir bjargast við kreddur og verða
þá haltir og örvasa andlega sumir,
og leitinni er lokið. Rögnvaldur var
kannski marglyndur en það var
strengur í honum heill og einlægur
sem náði bæði dýpra og hærra af
skiptingunni og dró sér úr mörgum
áttum. Og mér sýnist hann hafi
þjónað betur kirkju sinni með því að
einskorða sig alls ekki við hennar
hefðbundnar aðferðir í spurningum
sínum og skoðun og öðrum trúar-
brögðum. Og sá það líka af viti sínu
og eðliskostum að í flestum trúar-
brögðum er lífsstrengurinn hinn
sami og leitin ein og sama, að því
sama, og stofnanir ógna kjarnanum
þegar í trúarfélög hleypur valdhroki
og fégræðgi, og við stýrið setjast
málamiðlunarmenn tækifæranna í
togstreitu um stundarhagnað með
boðskapinn á köldum vörum og
kviksetja andann í kreddum.
Á slíkum fundum fann ég hina
einlægu leit Rögnvaldar og þrá að
finna sannleika í einhverju djúpi,
einhvers staðar djúpt djúpt sem
hann einsog óraði fyrir, í heilindum
sínum, - og var sagður breyskur
klerkur. Sem hann var kannski,
hvað sem það nú þýðir.
Hann vissi það sjálfur vel og
sagði það. ■