Alþýðublaðið - 11.12.1996, Blaðsíða 7

MIÐVIKUDAGUR 11. DESEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Lb æ IS u r
7
■ Blóðakureftir Ólaf Gunnarsson er ein umtalaðasta skáldsaga ársins. Þar segir meðal ann-
ars frá pólitísku baktjaldamakki og vélabrögðum stjórnmálamanna sem einskis svífast til að
ná fram persónulegum markmiðum sínum. Lýsingarnar eru vissulega hrollvekjandi - en eru
þær trúverðugar? Alþýðublaðið leitaði álits tveggja gamalreyndra stjórnmálamanna á Blóð-
akri og spurði: Getur þetta gerst á íslandi?
Blóðakur stjórnmálanna
Svavar Gestsson
Þetta
gæti
gerst
Það er svo mikið efni undir í bók Ólafs
Gunnarssonar að hún hefði þessvegna mátt
vera fimm sinnum lengri; samt er hún fimm-
hundruð síður. Það er allt á dagskrá: Píslar-
saga Krists og drengsmálið vafið inn í stjórn-
málaátök nútímans og firringu markaðsþjóð-
félagsins. Þannig séð er bókin mikið verk og
afrek. Það hefði hinsvegar gjaman mátt sitja
aðeins lengur yfir nokkrum setningum í bók-
inni svo stíllinn yrði sumsstaðar aðeins fal-
legri en hann er.
Hrafn Jökulsson spyr mig svo þeirrar
spurningar hvort það geti verið, að svona
átök í stjórnmálum ættu sér stað á Islandi ein-
sog þarna er lýst. Blóðakur er nefnilega saga
um stjórnmálaátök þar sem leikast á skin og
skúrir, blíðmælgi og ofbeldi og allt þar á
milli. Mér finnst ofbeldið og barsmíðarnar
reyndar það eina sem er ótrúverðugt í bók-
inni. Ef svona slagsmál og ofbeldi eru trú-
verðugur hversdagsveruleiki á Islandi þá
þekki ég þann veruleika ekki þó ég viti vissu-
lega einsog aðrir af þessum ljóta veruleika;
ég hélt að hann væri undantekning en ekki
regla í samskiptum manna.
Persónurnar sem Ólafur skapar inn í þessa
sögu eru legíó en sumar sitja í manni lengi;
presturinn sem er í senn Kristur og Ólafur
Friðriksson, Tryggvi og Dagný og synir
þeirra og svo FJÖLSKYLDAN með stórum
staf og greini: forsætisráðherrann sem er
fremstur og einhverskonar blanda af Ólafi
Thors og Davíð Oddssyni, Theódóra sem er
einskonar kvenkyns Albert Guðmundsson að
gera uppreisn í Sjálfstæðisflokknum, læknir-
inn sem er gjörfirrtur einstaklingur sem svífst
einskis í orði og æði - allt eru þetta persónur
sem sitja eftir í hausnum á lesandanum.
Þannig séð eru þær góðar því þær verða eftir-
minnilegar og verða einsog partur af sögunni.
Blóðakur er svo mikil stjórnmálasaga nú-
tímans að þar er Þjóðvaki orðinn til en þó
ekki dáinn aftur, þarna er búið að skerða bæt-
ur til þolenda ofbeldisbrota - þannig að bókin
er í hjarta samtímans gjörsamlega.
Bókin er gölluð að því leyti að ýmsir við-
burðir af vettvangi stjórnmálanna eru ekki
nægilega nákvæmir, og að því er ég best fæ
séð er einnig nokkuð um ónákvæmni á fjár-
málavettvangi líka. Höfundur og útgáfan
hefðu getað lagað þetta hvorttveggja án þess
að spilla sögunni á nokkurn hátt. En fyrir
skáldverkið Blóðakur skiptir þetta ekki stóru
máli og í heildina er aðalatriðið það að plott-
ið gengur upp. Þó er ótrúlega flókinn vefur-
inn sem Ólafur slær í bók sinni um alla þessa
fjölskyldu og hagsmuni hennar út og suður.
Stundum eru flækjurnar leystar af bráðsnjallri
hugkvæmni þvert á það sem allir ímynda sér
einsog þegar læknirinn hringir í kollega sinn
um nótt: Eitt - eitt... og verður ekki nreira frá
því sagt hér á þessu blaði.
Getur þetta gerst á íslandi? Það getur gerst,
að sögn, að menn kaupi fyrirtæki án þess að
borga fyrir þau. Það hefur gerst og getur því
gerst að menn tryggi sér völd með fyrirtækj-
um og hlutabréfum. Það getur gerst að leið-
togar stjórnmálaflokka vinni svo stóran
stjórnmálasigur í kosningum að það skapi
þeim sjálfum sérstök vandræði.
Það hefur gerst og getur gerst að Sjálfstæð-
isflokkurinn klofni.
„Blóðakur er skáldsaga sem
hittir samtímann í hjarta-
stað," segir Svavar.
Það getur gerst að hingað komi drengur frá
Bosníu í fóstur.
Það getur gerst að fólk verði frávita af
smitsjúkdómahættu.
Það getur gerst og hefur gerst að stofnað
verði heimili fyrir börn sem eiga í erfiðleik-
um.
Það getur gerst að fólk verði viti sínu fjær
af fátækt og blánkheitum og berji allt og alla
og sjálft sig líka í ölæði þegar gjaldþrotin
hrannast að höfði manns.
Allt getur þetta gerst og hefur gerst.
Það gæti líka gerst að mikilvæg embætti
yrðu eins og tuskur í höndum valdamanna;
það gæti gerst að landlæknisembættið ætti
erfitt með að athafna sig andspænis slíkum
aðilum ef þar væru ekki samviskusamir og
öflugir menn fyrir einsog Ólafur Ólafsson og
samstarfsmenn hans. Það gæti gerst að lög-
reglustjóraembættið yrði notað í valdabaráttu
einsog tuska.
Allt getur þetta gerst, allt gæti þetta gerst.
Við höfum reyndar reynsluna af því þegar
sefasýki þjóðarinnar hleypur með hana í gön-
ur. Er ekki að koma út um jólin núna bókin
eftir Magnús Leópóldsson sem lýsir þeim
hremmingum sem hann varð fyrir, félagar
hans og fjölskylda? Má ekki lengur rifja það
upp þegar dómsmálaráðherrann var svo að-
þrengdur að hann neyddist til að kalla mann
utanlands frá til að fást við morðmál þar sem
fundust þó engin líkin. Og enn í dag er verið
að grufla yfir því máli - Geirfinns- og Guð-
mundarmálinu. Við höfum semsé reynsluna
af því þegar allt leggst saman, pólitísk valda-
sýki, þegar fyrirsagnaæðið rennur á fjölmiðl-
ana og þegar ímyndunaraflið hleypur með
þjóðina í gönur.
Með þessu er ég ekki að segja að það gerist
nákvæmlega sem lýst er í Blóðakri - ég er að
segja að stjórnkerfið er svo veikt að það þarf
að vera á verði andspænis ógnum einsog
þeim sem þar er lýst. Og það er ótrúlega
snjöll hugmynd að tefla þeim Kristi og Ólafi
Friðrikssyni saman inn í íslenskan nútíma -
og takast að skila verkinu á enda.
Svarið við spurningu Hrafns er því já, og
þessvegna er Blóðakur skáldsaga sem hittir
samtímann í hjartastað þrátt fyrir stöku blá-
þræði og skort á nostri í texta hér og þar.
Sighvatur Björgvinsson
Þetta
gætiekki
gerst
Framan af fannst mér ekki mikið til bókar-
innar koma. sagan lausgirt og ekki skemmti-
leg. Bókin er langdregin, ekki mjög markviss
og svolítið ruglingsleg. Sem dæmi um það
síðastnefnda má nefna frásagnaraðferðina en
þar er iðulega skipt í miðjum klíðum frá frá-
sögn sögumanns og yfir í hugleiðingar per-
sóna. Eftir miðja bók fór ég að hafa meiri
áhuga á henni. Mér fannst skemmtilegt
hvernig höfundur óf drengsmálið inn í sam-
tímann, nokkuð sannfærandi og vel. Bókin
fannst mér semsagt vinna á við lesturinn en
ég held að höfundur hefði getað komið því
frá sér sem hann var að segja í mun styttra og
hnitmiðaðra máli.
Forsætisráðherra Sjálfstæðisflokksins í
þessari bók er týpa og sjálfsagt hefur höfund-
ur spunnið hana úr mörgum stjórnmálamönn-
um: Eg þekki engan einn á þessari lýsingu og
mér fannst forsætisráðherrann ekki trúverðug
persóna. Hið sama má segja um lækninn, en
margt af því sem hann er látinn taka sér fyrir
hendur gengur ekki upp. Slíkur maður, sem
hefði öðlast viðurkenningu úti í Bandaríkjun-
um í einni mestu hátæknigrein skurðlæknis-
fræðinnar, væri ekki að sinna almennum
heimilislækningum í Reykjavík. Ef hann
kæmi heim á annað borð þá rnyndi hann að
sjálfsögðu taka til starfa í sinni sérgrein inni
á spítala.
Pólitísku plottin sem lýst er í bókinni
ganga nokkuð langt og snúast mjög mikið um
persónulega hagsmuni forsætisráðherrans og
fjölskyldu hans. Ég þekki það nú ekki úr
mínum pólitísku afskiptum að menn í stjórn-
málum séu svo rækilega uppteknir af per-
sónulegum hagsmunum sínum og sinna.
Fæstir stjórnmálamenn samtíðarinnar eru
með mikil umsvif í atvinnurekstri eða miklir
eignamenn einsog forsætisráðherra þessarar
bókar. En það var meira um það talsvert fyrir
mína tíð að foringjar í stjórnmálum væru
jafnframt umfangsmiklir í atvinnurekstri
þannig að lýsing höfundar á fremur við um
liðinn tíma en samtímann. Eini umtalsverði
eignamaðurinn sem ég hef haft kynni af í
stóli forsætisráðherra var Geir Hallgrímsson
og hann er langt frá því að geta verið sá for-
sætisráðherra sem þarna er lýst. Geir hefði
aldrei ruglað saman sínu pólitíska hlutverki
og eignalegum hagsmunum fjölskyldu sinnar.
Mér finnst stíll bókarinnar nokkuð grautar-
legur, of mikið um óþarfa málalengingar og
sagan nokkuð tætingsleg þangað til höfundur-
inn finnur miðpunkt atburðarásar sem er
drengssagan sem mér finnst hann nota nokk-
uð vel.
En þegar spurt er hvort þessi saga gæti
gerst, þá er svar mitt nei. Eg held útilokað að
þeir atburðir sem verið er að lýsa gætu gerst á
okkar dögum. Enginn læknir í dag myndi láta
hafa sig í það að gefa út sjúkdómsgreiningar
á jafnhæpnum forsendum og þarna er gert.
Miðað við þá þekkingu sem ég hef úr heil-
brigðiskerfinu er einn aðili sem myndi strax
grípa í taumana og það er sá ágæti maður Ól-
afur Ólafsson landlæknir. Ég held að það sé
líka mjög óeðlilegt að gera ráð fyrir því að
miðbæjarungdómurinn geti fetað í fótspor
þeirra sem kallaðir voru rauðliðarnir í kring-
um Ólaf Friðriksson. Þannig að mér finnst
bókin full reyfarakennd.
„Útilokað að þeir atburðir
sem verið er að lýsa gætu
gerst á okkar dögum," segir
Sighvatur.
Seinni hluti bókarinnar finnst mér mun
markvissari en fyrri hlutinn, en mér finnst að
höfundurinn hefði að skaðlausu mátt sleppa
heilu köflunum. En ég er sæmilega sáttur við
verkið í heild.