Vísir - 30.09.1978, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 30. septembér
VÍSIR
ÚR
ENDURMINNINGUM
RÖGNVALDAR
SIGURJÓNSSONAR:
Á ÓLYMPIULEIK-
UNUM f BERLlN
/.Spilaðog spaugað" nefnist
endurminningabók Rögnvald-
ar Sigurjónssonar pianóleik-
ara sem kemur út hjá Al-
menna bókafélaginu um miðj-
an október.
Guðrún Egilson hefur fært
endurminningar Rögnvaldar í
letur og er það fyrri hluti sem
nú kemur út. Þessi bók spann-
ar tímabilið frá 1918 til 1945 én
síðara bindið sem væntanlegt
er að ári mun fjalla um líf
iistamannsins á islandi og tón-
leikahald hans víða um heim.
Helgarblaðið hefur fengið
leyfi til að birta kafla úr
//Spilaö og spaugað" og f jallar
hann um það er Rögnvaldur
Sigurjónsson fór á ólympiu-
leikana í Berlín árið 1936.
Ég hélt áfram námi hjá Arna Krist-
jánssyni og trúði á hann eins og guð-
spjöllin, enda fann ég, hvernig hann
leysö af mér alla fjötra með sinu bull-
andi skapi og barnslegri einlægni gagn-
vart listinni. En ég leit ekki einungis á
hann sem kennara og átrúnaðargoð,
heldur einnig sem sannan vin. Við
ræddum saman um alla heima og
geima, einkum þegar við gengum
saman heim að loknum kennslu-
stundum, og hann opnaði fyrir mér nýja
heima, gaf mér innsýn i stórborgir
Evrópu, þar sem allt iöaði af músik, þar
sem siegið var á alla mögulega strengi
og allt virtist eeta eerzt.
Árnihafði verið viðnám Þvzkalandiá
nrepputimunum, skömmu áöur en
Hitler komst til valda. bar var
a 1 lt i kaldakoli, fátækt, atvinnu-
leysi og hörmungar, en samt
olómstruöu listgreinarnar skærar
en nokkru sinni. bað er eins og manns-
andinn risi aldrei hærra en þegar
átti að visu einu sinni ef ör að keppa. Lið
þýskra stúdenta skoraði eitt sinn á is-
lensku strákana og ég fylgdist með
leiknum. Eftir fyrri hálfleik vantaði
bjóðverjana mann þannig að ég gekk til
liðs við þá. Rétt fyrir leikslok voru
Islendingar með eitt mark yfir, en þá
dolaðiég boltanum imarkiöhjá þeim og
jafnaði fyrir Þjóðverjana.
2. ágúst voru leikarnir settir með mik-
illi viðhöfn. 110 þúsund áhorfendur sátu
á pöllum og Hitler i heiðursstúku. Það
var gifurleg stemning. Keppendurnir
gengu 'inn á völlinn í stafrófsröð og
heilsuðu hver með sinum hætti. Við
Islendingarnir heilsuðum að nasistasið
af kurteisi við gestgjafana. Þá ætlaði
allt að rifna af fagnaðarlátum, það var
klappað, hrópaðog öskrað. En þetta var
lika i eina skiptið sem við gerðum lukku
á þessum leikum, þviaðfljótt kom i ljós,
að i'slenskukeppendurnir höfðu ekki roð
við þrautþjálfuðum iþróttamönnum
stórþjóðanna, enda varla við þvi að
búast. Það hafði enginn átt von á þvi, að
við fengjum medaliu, allra sist við
sjálfir. Hins vegar nutum við ferðar-
innar rikulega, fylgdumst ■ með kapp-
leikunum, skoðuðum Berlin, fórum á
búlur og skemmtum okkur, þegar við
vorum úr leik.
Arið 1936 var greinilega annar andi i
Þýskalandi en verið hafði á námsárum
ég mér aldrei að verða neinn iþrótta-
maður. Ég haföi bara gaman af þessu,
án þessað hugsa nánar út i' þaö, og eftir
að við fluttumst i Bankastrætið hjólaöi
ég inn eftir á æfingar. Stundum keppt-
um við i sundknattleik eða póló við
strákana i Armanni, en auðvitað
kunnum við ekki að keppa i alvöru. Við
vissum ekkert hvað keppni var. Okkur
grunaði ekki, aö allt byggðist á þvi að
svina á mótherjum, snúa upp á nefið á
þeim, og beita alls konar lúalegum
brögðum. Okkur var þaö fjarri skapi að
meiða menn og vera með einhvern
fantahátt. Við vorum bara heiðarlegir
og góöir strákar.
En viö uröum að sjálfsögöu óðir og
uppvægir, þegarupp kom sá kvittur, að
þaö ætti aö senda sundsveit til Berlfnar,
og æfðum eins og trylltir menn. Á
þessum timum var fólk ekki á stöðugu
Kjórir islenskir frjálsiþróttamenn tóku einnig þátt i keppninni.
Kögnvaldur Sigurjónsson
okkur og spilaði „Ö guð vors lands” i
kolvitlausu tempói, og s vo var farið með
okkur i ráðhús borgarinnar, þar sem
einhver nazisti þuldi eitthvað yfir okkur,
ensiðanhéldum viðinn i Ólympiubæinn,
þar sem við fengum fint privathús til af-
nota.
I þessum litla bæ var öllu m jög hagan-
l?ga og smekklega fyrir komið, og það
var aldeilis upplifun að sjá heimsfræga
iþróttamenn reigja sig og teygja hér og
þar. Sérlega er mér minnisstæður
hlauparinn Jesse Owens, einhver glæsi-
legasti iþróttamaður sem hugsasst gat.
Keppendur áttu að nota dagana fyrir
setningu leikanna til æfinga, og við
fórum strax að prófa laugina. Vatnið
var fjári kalt, þannig að maður átti
erfitt með að draga andann. Andspænis
sundlauginni var griðarlegt leikfimis-
hús, og eitt sinn, þegar ég kem upp úr
lauginni, sé ég einhvern ógurlegan
mannsöfnuðþar fyrir framan. Ég fer að
kanna málið og þá er bara Filharmóniu-
hljómsveitin i Berh'n að pakka saman
eftir að hafa haldið konsert á meðan ég
var að skvampa i vatni i næsta húsi
og hafði ekki hugmynd um neitt! Þetta
var nú ljóta áfallið. Engu munaöi aö ég
beygði af, en Erlingur Pálsson, farar-
stjóri, reyndi aö hughreysta mig og
sagðist skyldu gæta þess, að ég missti
ekki af minni fögru list framvegis. Siðar
maginn fær ekki fylli sina. A velmektar-
timum, sljóvgast sköpunarmátturinn og
hugsjónirnar gufa upp. Þetta eru
kanaski sorgleg sannindi, en óhrekjan-
>,eg
Skyndilega er égsjálfurá leiðút I hinn
stóra heim, að visu ekki til tónlistar-
náms, þvi' að enn hef ég ekki lokið skól-
anumhérheima Ég er hins vegar kom-
inn i keppnislið I sundknattleik fyrir
ólympiuleikana I Berli'n. Arni varar
mig við og segir, aö svona keppni geti
haft alvarlegar afleiöingar fyrir mig
sem pianista, en aldrei þessu vant
hlusta ég ekki á hann. Svona boð er
alltof mikil freisting fyrir 17 ára strák.
Á Laugarnesárum mlnum var ég
alltaf buslandi I Sundlaugunum og gekk
fljótt I sundfélagið Ægi. Auövitaö ætlaði
flakki á milli landa einsog núna og þetta
var raunar fyrststa skipti, sem
Islendingar sendu hóp til ólympluleik-
anna. Þetta var þvi ekkert aö fúlsa viö
eins og nærri má geta. Auk sundsveitar-
innar fóru fjórir islenzkir frjálslþrótta-
menn á leikana, viö lögðum af stað 16.
júli, og að sjálfsögðu var glatt á hjalla á
leiðinni. Fyrsti viðkomustaðurinn var
Hull og mérer þaö minnisstætt, hversu
allt var þar drulluskitugt og leiðinlegt.
Mér hafði aldrei dottið I hug, aö þannig
væri umhorfs i útlöndum. En það var
önnur sjón, sem blasti við okkur, þegar
við sigldum upp eftir Elbe I bllðskapar-
veðri. Það var hreint ævintýri, allt var
svo hreint, fallegt og unaðslegt
Við fórum meö lest frá Hamborg til
Berlinar, þar sem lúörasveit tók á móti
heyröi ég hljómsveitina spila úti og þaö
var mjög skemmtilegt, en aö sjálfsögöu
skilaði flutningurinn sér ekki eins vel
úti undir berum himni og inni I stóru og
miklu fimleikahúsi.
Ýmsir fleiri listamenn komu fram i
Ólympiubænum, þar á meðal tenór-
söngvarinn Kiepura, sem kom oft fram i
filmum á þessum árum og varð mjög
frægur. Meö honum var Martha
Eggerth, sem einnig var fræg söng- og
leikkona. Svo hlustaði ég á tónleika i
Berlin og fór m.a. með vini minum Jóni
Pálssyni, þjálfara liösins, að hlusta á
flautukonsert eftir Friðrik mikla, sem
fluttur var i hallargarði einum i
borginni. Þaö eru kannski ekki allir sem
vita, aö þessi voldugi keisari var ágætur
músikant og vildarvinur Bachs.
En aö sjálfsögöu var ég ekki kominn
til Berlinar til aö hlusta á konserta,
heldur til þess aö keppa I póló. Þaö fór
núsamtá aöra lund. Dag einn, rétt fyrir
setningu leikanna, finn ég allt I einu
sáran verk I annarri öxlinni og er bara
alveg miður min. Ég fæ Úlfar Þórðar-
son, vin minn, sem var ágætur I þýsku,
og þar aöauki læknisfræðistúdent, til að
koma með mér til læknis. Læknirinn
skoðar á mér öxlina, tekur af henni
röntgenmyndogsegirsiöan: —Eittætla
ég að taka fram. Ef þu ætlar aö verða
pianisti veröuröu aö hætta allri keppni
núna á stundinni. — Svo mörg voru þau
orð.
Fararstjórarnirtóku þessum fregnum
með ró. Þeir höföu varamenn og ég var
alls ekki ómissandi I liðinu. Það var
bara verst, ef þeir hefðu haldið, að ég
hefði svindlaö mér meöogaldrei ætlað
að keppa, en sem betur fór virtist enginn
gruna mig um þaö. Ég var nú úr leik, en
Arna Kristjánssonar. Þjóöin var á
hraðri uppleiðog maöur varö alls staðar
var við athafnir og þrótt. En hvar sem
maöur kom, og hvert sem máöur leit,
marséruöu einkennisklæddir dát-
ar fyrst meö lúðrablæstri og
gný og alls staðar heyrðist takt-
fast tramp undan herstigvél-
um. Það var ekki um aö villast, að
þjóðin var gripin hernaðaranda. Ekki
man ég samt eftir þvi, aö það hafi sett
okkur úr jafnvægi og ekki uröum við
varir við ruddaskap og kúgun. Samt
hafði maður einhvern pata af gyöinga-
ofsóknum og ógnarstjórn nasista, en
við vorum andvaralausir eins og allur
heimurinn á þessum tima og létum
blekkjast af ytra boröi hlutanna. Við
vorum óneitanlga dálitið snortnir af
glæsimennsku og fádæma dugnaði Þjóð-
verjanna, en þau hughrif áttu auðvitað
eftir aö breytast.
Þessi ferð til Berlinar átti eftir að
veröa mér eftirminnileg og því miöur
eru þaö ekki aöeins góðar minningar,
sem við hana eru bundnar. Sannleik-
urinn er nefnilega sá, að hún varð mjög
afdrifarik fyrir mig sem listamann.
Handleggurinn á mér fór einhvern
veginn úr skoröum i keppnisæöinu, og
þótt ég færi að ráðum læknisins og hætti
að spila póló, hefur hann aldrei oröið
góöur aftur. Stundum er ég svo viöþols-
laus, að ég get ekki hreýft mig, og oft
leitar verkurinn niöur i höndina, sér-
staklega þegar ég er I stifum æfingum
fyrir konserta. Ég hef þurft að fresta
mörgum konsertum út áf þessu og
slampast sárþjáöur I gegnum aöra. Það
versta er aö geta kennt sjálfum sér
um þetta. Auðvitað hefði ég átt að hlusta
á hann Arna!