Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 27

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 27
Kynnum nýja línu í
borðstofuhúsgögnum frá Spáni.
Hnota, lituð askrót eða málað
ásamt fjölbreyttu úrvali húsgagna.
Síðumúla 13
sími 588 5101
UMRÆÐUR um verðlagningu lyfja og höf-
undarrétt standa nú sem hæst. Mörg lyf, sem
bjarga mannslífum, einkum og sér í lagi lyf
sem notuð eru gegn alnæmi, eru framleidd
samkvæmt einkaleyfum sem tilheyra aðallega
bandarískum og evrópskum lyfjafyrirtækjum.
Verð þessara lyfja undir einkaleyfum gera þau
oft óaðgengileg fyrir fátækt fólk í fátækustu
löndunum. Þess vegna halda þessi lyf lífinu í
mörgum alnæmissjúklingum í ríkum löndum á
meðan milljónir manna í fátækum löndum
deyja löngu fyrir aldur fram og skilja eftir sig
eymd, milljónir munaðarleysingja og efna-
hagshrun.
Dæmigerð lyfjameðferð við alnæmi kostar
um það bil 10.000 dollara á hvern sjúkling ár-
lega í ríkum löndum. Framleiðslukostnaður
þessara lyfja er aftur á móti mun lægri en
markaðsvirði þeirra, og nemur jafnvel aðeins
350 – 500 dollurum á ári í tilvikum sumra
þriggjalyfjablandna sem notaðar eru til að
meðhöndla alnæmi. Sumir traustir framleið-
endur samheitalyfja, eins og til dæmis Cipla á
Indlandi, hafa lýst sig reiðubúna að bjóða upp á
þessi lyf á verði sem er nærri kostnaðinum við
framleiðsluna. Merck, Abbott-verksmiðjurnar
og Bristol Myers Squibb, sem eru þrjú stór
fyrirtæki sem hafa einkaleyfi, brugðust við
þessu tilboði (og við slæmu umtali) með því að
lýsa sig reiðubúin til að bjóða lyf í Afríku gegn
engum hagnaði – þ.e. á um það bil 500 dollara á
sjúkling á ári fyrir alnæmislyfin sem þau fram-
leiða.
Sá harmleikur, að milljónir fátæks fólks
skuli deyja úr alnæmi jafnvel þótt til séu lyf til
að meðhöndla það, vekur stórar spurningar um
höfundarréttarmál í heiminum vegna þess að
einkaleyfisverndin er að koma í veg fyrir að
nauðsynleg lyf komist til fátæks fólks í heim-
inum. En hvernig er hægt að varðveita kosti
einkaleyfiskerfis í heiminum, sem er hvati til
nýjunga og uppfinninga, og tryggja um leið að
fátækt fólk hafi aðgang að þeirri læknisþjón-
ustu sem það þarf nauðsynlega að fá?
Ein leiðin er sú að hafa lyfjaverð mismun-
andi hátt í ríkum og fátækum löndum. Í ríkum
löndum ætti að viðhalda einkaleyfaverndinni
til þess að lyfjaiðnaðurinn haldi áfram að finna
upp nýjungar. Þetta er einkar mikilvægt er
varðar alnæmi vegna þess að útbreiðsla veira
sem standa af sér lyf og óæskilegar aukaverk-
anir þeirra lyfja, sem nú eru til, þýða að þörf
verður á nýjum lyfjum til þess að meðferð
verði áfram virk. Því verða lyfjafyrirtækin að
halda áfram að veita hagnaði sínum í rann-
sóknir og þróun. Til að tryggja það er þörf á
hagnaði – sem er verndaður með einkaleyfum.
En fátæk lönd – eða gjafar sem koma fram
fyrir hönd hinna fátæku – geta ekki greitt
sama verð og rík lönd. Meðaltekjur í Banda-
ríkjunum eru yfir 35.000 dollarar á mann; á
flestum stöðum í Afríku eru árstekjur innan
við 350 dollarar á mann. Fátæk lönd eru í raun-
inni svo fátæk að þau hafa ekki einu sinni efni á
að kaupa þessi lyf á framleiðsluverði, um 350
dollara á mann á ári, vegna þess að jafnvel
þetta lækkaða verð nemur sem svarar með-
alárstekjum. Því hafa fáir Afríkubúar efni á al-
næmismeðferð, jafnvel þótt hún sé veitt af
framleiðendum samheitalyfja.
Til þess að lausn á þessum vanda sé raunhæf
þarf hún að uppfylla eftirfarandi skilyrði:
– Lyfjafyrirtæki, hvort sem um er að ræða
einkaleyfishafa eða framleiðendur samheita-
lyja, verða að sjá fátækum löndum fyrir lyfjum
á verði sem er nálægt framleiðslukostnaði.
– Lyfjaverð í ríkum löndum verður að vera
áfram hærra vegna einkaleyfisverndar til þess
að tryggja að áfram verði hvati til nýrra upp-
finninga.
– Skilja verður á milli ríkra markaða og fá-
tækra, þannig að ódýr lyf frá fátækum löndum
verði ekki smyglað til ríkra landa (eða séu flutt
þangað með löglegum hætti).
– Ríkisstjórnir í ríkum löndum verða að
veita fátækum löndum umtalsverða aðstoð til
þess að þeir fátæku – sem eru of fátækir til að
hafa efni á þessum lyfjum, jafnvel á niðursettu
verði – geti nýtt sér þau.
Í ríkum löndum ætti að koma á fót „alheims-
heilbrigðissjóði“ til þess að hjálpa verr stödd-
um löndum til að kaupa lyf og læknisþjónustu
til að berjast við banvæna sjúkdóma á borð við
alnæmi, berkla og malaríu. Úr þessum sjóði
yrði ekki aðeins veitt til fátækra landa heldur
einnig nokkurra landa þar sem tekjur eru í
meðallagi, eins og til dæmis Suður-Afríku, þar
sem sjúkdómar á borð við alnæmi eru svo út-
breiddir að lyfjamagnið sem þarf til að berjast
gegn þeim verður ekki einu sinni keypt á nið-
ursettu verði.
En kjósendur í ríkum löndum krefjast þess
kannski að lyfjaverð lækki fyrir þá líka. Ef
stjórnmálamenn gefa þetta eftir – til dæmis
með því að afnema einkaleyfisvernd, koma á
verðstýringu eða leyfa endurinnflutning á lyfj-
um frá fátækum löndum – munu uppfinningar
á nýjum lyfjum stöðvast. En lyfjakaupendur í
ríkum löndum þurfa ekki að hafa áhyggjur af
því að allt fari á versta veg. Það er engin
ástæða til að ætla að lyfjaverðið sem þeir þurfa
að greiða myndi hækka þótt lyfjafyrirtækin
sættist á lægra verð til fátækra landa.
Í þeim dómsmálum sem gengið hafa und-
anfarið í Suður-Afríku vegna alnæmislyfja hef-
ur komist óorð á einkaleyfin. En án þeirra
hefðu aldrei komið fram öll þau nýju lyf sem
notuð eru í baráttunni við alnæmi, vegna þess
að hvatann til að þróa ný lyf hefði vantað. Sum-
ir andstæðingar einkaleyfanna halda því fram
að rannsóknir með stuðningi hins opinbera
dugi til að þróa ný lyf en sagan sýnir að þótt
rannsóknir á vegum hins opinbera séu góð og
gild vísindi er einkageirinn, sem byggir á hagn-
aði, hæfastur til að þróa og kynna nýja fram-
leiðslu. Því þarf að gera endurbætur á alþjóð-
lega einkaleyfakerfinu til að tryggja að fátækir
hafi aðgang að nauðsynlegum lyfjum en ekki
farga gæsinni sem verpir gulleggjunum með
því að grafa undan einkaleyfakerfinu.
Einkaleyfi
og fátækt fólk
© Project Syndicate
Hvernig er hægt að
varðveita kosti einkaleyfis-
kerfis í heiminum, sem
er hvati til nýjunga og upp-
finninga, og tryggja um
leið að fátækt fólk hafi
aðgang að þeirri læknis-
þjónustu sem það þarf
nauðsynlega að fá?
eftir Jeffrey Sachs
Jeffrey D. Sachs er Galen L. Stone-prófessor í
hagfræði og framkvæmdastjóri Rannsóknar-
miðstöðvar í alþjóðaþróunarmálum við Har-
vard-háskóla.
HINN heimsþekkti hljómsveit-
arstjórnandi Daniel Barenboim
varði á fimmtudag þá ákvörðun sína
að flytja hluta úr einni óperu þýzka
tónskáldsins Richards Wagners á
menningarhátíð í Jerúsalem í sum-
ar, þrátt fyrir hávær mótmæli nokk-
urra ísraelskra stjórnmálamanna.
„Það er ekki hægt að neyða þá
sem tengja nafn Wagners við voða-
verk helfararinnar til að hlýða á
tónlist hans, en að sama skapi geng-
ur það ekki heldur að neyða þá, sem
tónlist Wagners vekur ekki þessi
hugrenningatengsl hjá, til að hlusta
ekki á hana,“ sagði Barenboim í við-
tali við ísraelska útvarpið. Bar-
enboim er sjálfur argentínskur gyð-
ingur að uppruna en fjölskylda hans
flutti til Ísrael er hann var tíu ára.
„Staðreyndin er sú, að Wagner
var gyðingahatari, rétt eins og
margir þekktir samtímamenn hans,
en það sem veldur vandræðum í
Ísrael er að hann er settur í sam-
hengi við nazismann. En hann kom
til miklu síðar,“ sagði hann.
Fyrirhugað er að Barenboim stýri
uppfærslu á fyrsta þætti Wagner-
óperunnar Die Walküre, í flutningi
þýzku sinfóníuhljómsveitarinnar
Berliner Staatskapelle, á „Ísraels-
hátíðinni“ í júlí, stærstu árlegu
menningarhátíðinni í Ísrael.
Í umræðum á Ísraelsþingi á mið-
vikudag sögðu nokkrir þingmenn að
flutningur verka Wagners á hátíð-
inni yrði móðgun við minningu
þeirra gyðinga sem nazistar myrtu,
en Adolf Hitler hafði mikið dálæti á
tónskáldinu. Ákveðið var að utan-
dagskrárumræður færu fram um
málið í þinginu í næstu viku.
Annar ísraelskur hljómsveit-
arstjóri, Mendi Rodan, stýrði í októ-
ber sl. fyrstu opinberu tónleikunum
í yfir 50 ára sögu Ísraels, þar sem
tónlist eftir Wagner var flutt.
Í viðtali við AP-fréttastofuna seg-
ir Rodan, að hann hafi oftsinnis á
liðnum 50 árum skipt um skoðun á
því, hvort Ísraelar eigi að sniðganga
verk Wagners eður ei. En nú segir
hann tímana hafa breytzt.
„Ég held að á þessum 50 árum
hafi orðið svo margs konar breyt-
ingar á hugarfari, jafnvel í Ísrael,“
segir hann. „Yngri kynslóðin verður
að kynnast Wagner.“
Deilan um hinn fyrirhugaða flutn-
ing Wagner-óperu í Jerúsalem í
sumar endurspeglar djúpstæðan
klofning í afstöðu Ísraela til þess
hvernig umgangast skuli tónlist
„uppáhaldstónskálds Hitlers“.
Í hugum sumra gyðinga er þetta
svo mikið hitamál, að því hefur verið
skotið til hæstaréttar landsins, hvort
heimilt sé að spila tónlist eftir Wag-
ner á tónleikum sem fjármagnaðir
eru að hluta með ísraelsku skattfé.
Rodan leggur áherzlu á, að meta
beri tónlist Wagners óháð pólitísk-
um skoðunum hans. „Persónan var
skelfileg; hann var einn mesti gyð-
ingahatarinn, en verk hans eru
snilld,“ segir Rodan.
Þótt í Ísrael liggi óopinbert bann
við flutningi tónlistar Wagners hef-
ur hún nú á síðustu árum heyrzt af
og til í útsendingum ísraelskra út-
varpsstöðva, einnig ríkisrekinna.
Kemst tónlist Wagners út
úr skugga helfararinnar?
Daniel
Barenboim
Richard
Wagner
Jerúsalem. AFP, AP.